۲۵ سال از مهیب‌ترین حادثه طبیعی ۲ قرن گذشته استان اردبیل یعنی زلزله دهم اسفند ۱۳۷۵ سپری می شود اما هرچند با گذشت هر روز خاطره آن رویداد در اذهان کم رنگتر می‌شود ولی زمین منطقه اغلب طی این مدت در سالروز وقوع آن پدیده طبیعی با به صدا در آوردن زنگ هشدار، خطر احتمالی تکرار چنین حادثه ای را به ساکنان منطقه یادآوری می کند.
ساعت ۱۶ و ۲۸ دقیقه جمعه دهم ماه اسفند ۱۳۷۵ ساکنان اردبیل و روستاهای دامنه سبلان شدیدترین زمین لرزه دو قرن گذشته را تجربه کردند که باوجود خسارات و تلفات سنگین ، پیامدهای مثبت فراوانی را نیز برای مردم منطقه به ارمغان آورد.
این زمین لرزه ۵/۵ ریشتری هرچند از لحاظ بزرگی در مقایسه با سایر زلزله های شدید ۶ ریشتر به بالا که در ایران روی می‌دهند اهمیت زیادی نداشت ولی به لحاظ وضعیت ناهمواری‌های منطقه و وجود خانه‌ها و اماکن روستایی ساخته شده از کاه و گل و نیز ساخت آنها روی گسل ، خسارات و تلفات فراوانی به بار آورد که در آن زمان باعث شگفتی بسیاری از کارشناسان جهان از بالا بودن میزان خرابی‌ها و تلفات شد.
به گزارش خبرنگار ایرنا ، استان اردبیل هم مانند بسیاری از نقاط میهنمان روی کمربند زلزله قرار دارد و سال خوردگان و میان سالان این دیار وقوع زمین لرزه های متعدد را در سال های گذشته به یاد دارند.
سال ها قبل تعداد وقوع این زمین لرزه‌ها گاهی چنان زیاد می‌شد که افکار ساکنان اردبیل را برای مدتی به خود مشغول می‌کرد و بسیاری از اردبیلی‌ها وقوع صدها زلزله پیاپی ( که در اصطلاح زلزله شناسان به طوفان زلزله موسوم است) را در تابستان ۱۳۶۷ که مصادف با ایام تاسوعا و عاشورای حسینی به یاد دارند.
تا قبل از سال ۱۳۸۲ هر سال چندین زمین لرزه متوسط حدود چهار ریشتری در شهرستان اردبیل اتفاق می‌افتاد به گونه ای که این لرزش‌ها به عنوان یک هشدار به آسانی توسط ساکنان منطقه احساس می‌شدند. اما نزدیک به دو دهه است که تا اندازه ای زمین در استان اردبیل آرامش نسبی یافته و این سکون به نوعی ساکنان این استان را تا حدودی از خطرهای احتمالی این پدیده طبیعی غافل کرده است.
هر چند زمان یک نعمت بزرگ و مرهمی درمانگر بر زخم خاطرات تلخ حوادث گوناگون و ناملایمات روزگار است ولی گذشت سالها نباید به عاملی در دچار شدن انسان‌ها به نوعی بی‌تفاوتی و بی احتیاطی در برابر حوادث تبدیل شود.
دهم اسفند ماه امسال درست یک ربع قرن از زلزله مهیب اردبیل سپری می‌شود و این بهانه مناسبی است تا نسلی که در آن دوران به دنیا نیامده و یا کم سن و سال بودند در جریان آن فاجعه طبیعی قرار گیرند.
در آن روز زمین دامنه‌های کوه ۴۸۱۱ متری سبلان در غرب اردبیل غرش کنان کینه چندین ساله خود را بیرون ریخت و با وقوع زمین لرزه، ساکنان بسیاری از منازل و دیگر اماکن روستاها در زیر خروارها کلوخ ، سنگ و الوار مدفون شدند.
این زمین لرزه علاوه بر تخریب منازل و تاسیسات زیربنایی ۱۳۶ روستا به ۱۳۷ روستا هم در شهرستان‌های اردبیل ، گرمی مغان ، مشگین شهر ، سرعین و نیر زیان‌هایی وارد کرد. ۷۶۰ نفر کشته ، صدها نفر مصدوم ، ویرانی ۲۳ هزار واحد مسکونی و تلف شدن ده‌ها هزار راس از احشام به همراه چندین میلیارد تومان خسارت به تاسیسات زیربنایی از پیامدهای منفی این حادثه طبیعی بود.
لحظه های ناخوشایند آن روزها برای بسیاری از مردم و مسوولان اردبیل ، خبرنگاران رسانه‌های گروهی ایرانی و خارجی و نیز نیروهای امدادی که از استان‌های همجوار به کمک زلزله زدگان شتافته بودند هرگز فراموش نمی‌شوند.
زمین لرزه هنگامی روی داد که برخلاف قرار داشتن در آخرین ماه زمستان اکثر اهالی روستاها به لحاظ مطلوب بودن وضعیت جوی در بیرون از خانه‌ها مشغول کارهای کشاورزی بودند و فقط جمعی از کودکان و زنان در منازل حضور داشتند.
افرادی چند از کل جمعیت این روستاها که از حادثه جان سالم به در برده بودند از نخستین لحظه پس از وقوع آن با استفاده از ابتدایی‌ترین وسایل و ابزاری که در اختیار داشتند به کمک مصدومان و در آوردن جنازه‌ها از زیر خروارها خاک و سنگ شتافتند.
هنگامی که شب ؛ تاریکی خود را بر روستاهای ویران شده گستراند نه از روشنایی برق خبری بود و نه از سرپناه‌های امنی که بتوان در کنار بخار های آنها از سرمای زمستانی و شبانگاهی دامنه های سبلان در امان ماند.
اهالی روستاهای آسیب دیده که از وحشت حادثه هنوز به خود نیامده بودند و از سویی در اندوه کشته شدگان خود به سر می‌بردند به ناچار برای ادامه عملیات امداد ، گرم کردن خود و فراری دادن گرگ‌ها اقدام به آتش زدن لاستیک های کهنه در کنار ویرانه ها کردند.
همه چیز در یک لحظه اتفاق افتاد و اهالی روستاها که به خاطر کم دوام بودن منازلشان و نیز قرار گرفتن روی گسل بیشترین آسیب را دیده بودند به دلیل عدم آگاهی از ابعاد حادثه انتظار رسیدن سریع نیروهای امدادی را داشتند اما با گذشت ساعاتی متوجه گستردگی ابعاد زمین لرزه و ویرانی‌های گسترده‌ای که در چندین روستا برجای گذاشته بود شدند.
درحالیکه دقایق زیادی از وقوع زمین لرزه سپری نشده بود تعدادی از جوانان و نوجوانان روستا با شنیدن ناله‌های ضعیف بستگان خویش از زیرآوار دیوانه وار با انگشتان خویش در حال کندن خاک بودند ولی افسوس که دستان بی رمق آنان یارای انجام این کار را نداشت.
دو روز پس از ترکیدن بغض زمین ، آسمان نیز دگرگون شد و ریزش برف و نفوذ موجی از سرما و بوران شدید ضمن ایجاد مشکلات زیاد در کار امدادرسانی ، گرفتاری های بازماندگان را دو چندان کرد. ارتفاع برف در گذرگاه های شهر اردبیل مرکز این استان که به عنوان مرکز ستادی هدایت امدادگران و مدیریت کمک رسانی محسوب می شد از ۵۰ سانتیمتر فراتر رفت.
تردد رهگذران پیاده و سواره حتی در خیابانهای مرکزی اردبیل که تپه‌هایی از برف های انباشته شده به واسطه ماشین آلات سنگین برفروبی در حواشی آنها و میدان های شهر به چشم می خورد مختل گردید و در این اوضاع تصور وضع نا بسامان روستاهای مرتفع و کوهستانی شهرستان های اردبیل ، نیر ، سرعین و مشکین شهر که براثر زمین لرزه آسیب دیده بودند غیرقابل وصف بود.
به دنبال وقوع این زمین لرزه اکثر ساکنان منطقه به خصوص اهالی روستاهای دامنه سبلان که در گذشته به علت به وقوع نپیوستن حوادث طبیعی مهیب و ویرانگر ازجمله زلزله در طول سال های متمادی هیچگاه به فکر ساختن منازل و اماکن دارای استحکام زیاد در برابر اینگونه حوادث نبودند با مشاهده عمق فاجعه به خود آمدند تا در سریعترین زمان اقدام به مقاوم سازی بناهایشان کنند. توجه دولت و مدیران ذیربط وقت به این موضوع جلب شد تا از منابع مالی موجود به عنوان وامهای مقاوم سازی ازطریق ارگانهای ذیربط در اختیار روستاییان قرار دهند.
براساس مشاهده ها ، تجربه‌ها و آمارهای رسمی موجود طی ربع قرنی که از فاجعه زمین لرزه اردبیل سپری می شود در اکثر سالها به ویژه در ماه اسفند زلزله های خفیف و متوسطی در منطقه اردبیل به وقوع می پیوندند و شگفت انگیزتر اینکه گسل مسبب زلزله سال ۱۳۷۵ در حدود ۲۰ سال از ۲۵ سالی که از وقوع این پدیده طبیعی می گذرد در حول و حوش سالروز آن واقعه طبیعی با زلزله‌های کوچک دو و نیم تا سه و نیم ریشتری فعال شده است.
امسال نیز درحالیکه دو روز به سالروز زلزله دهم ماه اسفند ۱۳۷۵ باقی مانده بود زمین لرزه ای به بزرگی دو و هفت دهم ریشتر در ساعت هفت و ۲۳ دقیقه و۵۱ ثانیه روز یکشنبه ۸ اسفند در منطقه نیر یعنی درست در کانون زلزله ۱۳۷۵به وقوع پیوست. البته از حدود دهه سوم بهمن امسال تاکنون چندین زلزله با بزرگای بین دو و نیم تا سه و نیم ریشتر در مناطق گوناگون استان اردبیل ازجمله در شهرهای هیر ، نیر ، فیروزآباد ، کلور و ... اتفاق افتاده اند.
تکرار وقوع این زلزله ها در بسیاری از سال های ربع قرن گذشته و در حول حوش سالروز آن زمین لرزه ویرانگر به عنوان یک رویداد عجیب در علم زمین شناسی و زلزله جنبه هشدار و بیدارباش نیز برای ساکنان استان اردبیل دارد که توجه به خطرهای احتمالی حوادث طبیعی و آمادگی برای مواجهه منطقی با آن و به حداقل رساندن میزان خسارات و تلفات را گوشزد می کند.
هرچند طی ۲۵ سال گذشته کارهای گسترده ای در زمینه مقاوم سازی بناها و به ویژه خانه های روستایی استان اردبیل انجام گرفته است اما هنوز نیز منازل کم دوام و یا بناهای ساخته شده روی گسل های خطرناک در این استان وجود دارند. همین موضوع تداوم و سرعت دادن به کار مقاوم سازی اماکن روستایی و منازل واقع در حواشی و بافت فرسوده شهرها و نیز آموزش های نجات و امداد در این استان را همچنان ضروری کرده است.