رسانه‌های مختلف امروز، نگاه ویژه‌ای به تهدیدهای موجود حیات وحش در کشور داشته‌اند. به گونه‌ای که طیف‌های گوناگون رسانه‌های خبری هر کدام گزارش‌ها و گفت‌وگوهایی در این خصوص منتشر کرده‌اند که در ادامه بخشی از این گزارش‌ها رصد می‌شود.
وضعیت قرمز ۷۴ گونه حیات وحش کشور
روزنامه خراسان در گزارشی آورده است: دنیای اطراف ما پر از موجودات اعجاب انگیز است. از پرندگان موجود در آسمان گرفته تا نهنگ های بزرگ دریایی و انواع مختلف حیوانات دیگر که هرکدام در مناطق مختلفی قرار گرفته اند و بعضی از آن ها عجیب و غریب هستند اما متاسفانه رفتار ما با آن ها باعث شده رفته رفته تعداد گونه های جانوری موجود در جهان کم و برخی از گونه ها منقرض شوند. درست مثل بلایی که یک روز به سر ماموت‌ها آمد، بر سر شیر ایرانی و ببرهای مازندرانی هم فرود آمد و حالا دیگر این موجودات را نداریم. شاید همین بی توجهی ها به حیات وحش بود که باعث شد جهانیان ۳ مارس (۱۲ اسفند) را روز جهانی حیات وحش اعلام کنند تا شاید به انسان ها یادآوری شود که تنها موجودات روی کره زمین نیستند.
طبق آخرین گزارش اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN) اکنون نام ۷۴ گونه جانوری در کشورمان در فهرست قرمز قرار دارد که خطر انقراض آن ها را تهدید می کند. گونه‌هایی که باید فکری به حال بازگشت شان به زندگی کرد. در این گزارش به سراغ گونه های در حال انقراض کشورمان رفته ایم. بی‌شک یوز ایرانی از زیباترین حیوانات جهان است؛ البته گوش شکارچیان کر! به‌گفته کارشناسان تنها ۱۲ قلاده از این حیوان باقی مانده و به شدت در خطر انقراض است. در تقویم ۹ شهریور به‌عنوان روز ملی یوزپلنگ ایرانی نام‌گذاری شده. این نام‌گذاری به دلیل اهمیت حفظ این گونه در حال انقراض و افزایش آگاهی درباره آن است. زیستگاه این حیوان در کشورمان در بخش هایی از استان های کرمان، خراسان، سمنان، یزد، تهران و مرکزی است. خرس سیاه آسیایی یا خرس بلوچی، یک گونه زیبا و نادر است که در سیستان و بلوچستان زندگی می‌کند. این خرس در گویش مردم بلوچ به نام‌های «مَم» و «هرس» نیز شناخته می‌شود. خرس سیاه بلوچی بر خلاف دیگر همنوعان خود خواب زمستانی ندارد و با جثه ای کوچکتر از خرس قهوه‌ای گوش‌هایی به نسبت بزرگ تر، موهای بلند و سیاه و در وسط سینه لکه سفیدی به شکل ۷ دارد. سازمان حفاظت از محیط زیست برای حفاظت از این گونه در حال انقراض، جریمه ۵۰ میلیونی برای شکارچیان تعیین کرده است.
خبرگزاری ایسنا با انتخاب گزارشی با عنوان «اولین قربانی باغ وحش در تهران چه کسی بود؟» نوشت: حدود یکصد و پنجاه سال پیش قفسی برای نگهداری پرندگان در باغ لاله‌زار، باغی بیرون دروازه دولت ساخته شد و اولین باغ وحش یا به تعبیر آن روزگار «مجمع الوحوش تهران» متولد شد. مجمع عمومی سازمان ملل متحد در ۲۰ دسامبر ۲۰۱۳، روز سوم مارس (۱۲ اسفند) را روز تصویب کنوانسیون منع تجارت گونه‌های نادر گیاهی و جانوری به عنوان روز جهانی حیات وحش اعلام کرد. هدف از تعیین این روز، ایجاد فرصتی برای بزرگداشت و ارتقای آگاهی‌های عمومی در خصوص گونه‌های گیاهی و جانوری جهان است. به همین مناسبت تاریخچه اولین باغ وحش و قربانی آن در تهران را مرور می‌کنیم.
یک سال بعد از در نظر گرفتن قفسی برای پرندگان، قفس دیگری نزدیک آن برای بعضی از حیوانات وحشی تعبیه کردند و محمد حسن خان اعتمادالسلطنه را برای نظارت بر این کار انتخاب کردند. اعتماد السلطنه، نخستین مدیر باغ وحش تهران می‌نویسد: «در دولت‌های متمدنه دنیا برای معرفت اصناف حیوان و تکمیل این شعبه از حکمت طبیعی، از هر جنس جانور جفتی یا بیشتر مسخر ساخته، در باغی نگاه می‌دارند و عیناً از خواص و طبایع آنها آگاه می‌گردند. «هرودوت هلیکار ناسی» مورخ معروف یونانی که معاصر سلاطین کیانی بود در ضمن تاریخ این سلاله می‌نویسد که ملوک ایران در شهرهای مشهور که مصرهای جامع و سوادهای اعظم بود، از قبیل بابل و سوز و اصطخر و اکباتان و غیره باغ وحش داشته‌اند. معلوم می‌شود اصل این اختراع را سایر دول دنیا از اهالی ایران اقتباس کرده‌اند. در این دولت نیز بسیاری از جانوران ضواری و جانوران جنگل و جبال و صحاری و الوان طیور و انواع وحوش در حرزهای حصین و قفس‌های آهنین تغذیه و تربیت می‌گردند و تواله و تناسل می‌نمایند و بنده نگارنده قیم امور آن جمله چرنده و درنده و پرنده است ...»
حیات خلوت وحش!
حسن اکبری معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست در گفت وگو با روزنامه جام جم می‌گوید: شدت گرفتن توسعه و مسائلی مانند تغییر اقلیم و خشکسالی سبب شده خبرهای حوزه محیط زیست در دنیا و کشور ما بیشتر ناگوار باشد. با توجه به این که تنوع زیستی در کشورمان قابل توجه است شرایط ایجادشده زمینه را برای از دست رفتن بخش هایی از تنوع زیستی فراهم کرده و این مساله بیش از گذشته به چشم می آید. در این بین باید گفت بیشترین آسیب را در بحث تنوع ژنی دیده ایم. به عبارت دیگر جمعیت گونه ها بیشتر آسیب دیده است اما کمتر به چشم می آید. وقتی می گوییم از صدهزار راس آهویی که در دشت های کشور وجود داشت اکنون حدود ۲۰هزار راس باقی مانده یعنی بخش زیادی از تنوع ژنی را از دست داده ایم.
جمعیت گونه های دیگر مثل کل و بز و قوچ و میش نیز کاهش یافته است. جمعیت گونه های برجسته ما مثل کل ، بز، قوچ، میش و گورخر حدود ۲۰۰هزار راس برآورد می شود. این عدد به نظر درشت است اما به نسبت جمعیت هایی که اواخر دهه ۱۳۳۰ داشتیم به کمتر از یک پنجم رسیده است. به عبارت دیگر چهارپنجم جمعیت این گونه ها را از دست داده ایم. به این ترتیب بخشی از تنوع ژنی را نیز از دست داده ایم و این مساله بر حلقه های دیگر زنجیره غذایی تاثیر گذاشته است و سبب شده گوشتخوارانی مانند یوزپلنگ شرایط نگران کننده ای داشته باشند. البته بقیه گربه سانان نیز همین طور. برای نمونه شاید شرایط پلنگ به لحاظ تعداد مناسب باشد اما جمعیت این گونه نیز کاهش داشته است.
روزنامه پیام ما در گزارشی آورده است: روز جهانی حیات وحش که به مهم‌ترین رویداد جهانی سالانه اختصاص یافته به حیات وحش تبدیل شده است، در ۱۲ اسفند هر سال (برابر با سوم مارس) در سراسر جهان برای آگاهی‌سازی درباره حیات وحش گیاهی و جانوری در خطر انقراض و راه‌های مقابله با تهدیدها و جرائم مرتبط با حیات وحش، گرامی داشته می‌شود. سابقه این روز به ۲۰ دسامبر ۲۰۱۳ میلادی، برمی‌گردد که مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نشست ۶۸ خود، روز ۳ مارس را به عنوان روز جهانی حیات وحش تصویب کرد. در این روز معاهده چندجانبه سایتیس یا معاهده تجارت بین‌المللی گونه گیاهی و جانوری در حال انقراض برای حفاظت از گونه‌های مختلف گیاهی و جانوری در معرض خطر به تصویب رسیده بود، انتخاب این روز به پیشنهاد تایلند صورت گرفت. در ایران به همین مناسبت رویدادهایی برای آگاه‌سازی و معرفی گونه‌های ارزشمند تنوع زیستی انجام می‌شود. در گزارش دیروز UNDP که به مناسبت این روز منتشر شده به گفته ایوون هیگرو، دبیر کل CITES (کنوانسیون تجارت بین‌المللی گونه‌های در حال انقراض جانوران و گیاهان وحشی)، اشاره شده که درباره این روز می‌گوید: «روز جهانی حیات وحش فرصتی برای جشن گرفتن موفقیت‌های حفاظت از حیوانات و گیاهان است، و البته در عین حال زمانی است برای اینکه با چالش‌هایی حیاتی مواجه شویم که حفظ تنوع زیستی و اکوسیستمی که زندگی ما به آن وابسته است، مواجه شویم.
این گونه‌های کلیدی نقشی حیاتی در تضمین سلامت اکوسیستم ایفا می‌کنند و درست به همین دلیل است که اقدامات برای حفاظت از گونه‌ها و احیای اکوسیستم‌ها باید با هم همراه شوند.» آخیم اشتاینر، مدیر برنامه توسعه سازمان ملل متحد نیز می‌گوید: «دوگانگی نادرست «بازی صفر صفر» که حیات وحش و اقتصاد را مقابل یکدیگر قرار می‌دهد، باید در سال ۲۰۲۲ از بین برود.» او ادامه می‌دهد: «در واقع، جهان در حال بیدار شدن است و سرانجام ارزش واقعی طبیعت که راه‌های مورد نیاز برای حل بحران آب و هوا و دستیابی به اهداف جهانی را در خود دارد را می‌شناسد.» اما وضعیت حیات وحش در ایران چگونه است؟ در همین رابطه مهدی نبی‌یان، کارشناس حیات وحش به ایسنا گفته است: «نمی‌توان تمام کاسه و کوزه‌ها را سر سازمان حفاظت محیط زیست شکست. بودجه حفاظت از یک گونه در خطر انقراض در ایران، با قیمت یک آپارتمان در تهران برابری می‌کند.» او ادامه می‌دهد: «گونه‌های در خطر انقراض در دو دسته قرار می‌گیرند؛ اول گونه‌هایی که از نظر سازمان‌های جهانی مانند IUCN در خطر انقراض معرفی می‌شوند و دیگری گونه‌هایی هستند که از نظر ملی در خطر هستند.»
به گفته او میش‌مرغ در کشور ما گونه‌ای حفاظت‌شده در نظر گرفته می‌شود و به شدت در خطر انقراض است اما شرایط جهانی این گونه خوب است. از سوی دیگر برخی گونه‌ها مانند یوز نیز هم از نظر ملی هم از نظر بین‌المللی در خطرند و جمعیت این گونه به زیر ۳۰ قلاده رسیده است. این زیرگونه یوز آسیایی هیچ جای دیگری یافت نمی‌شود و این ارزش بالای آن را نشان می‌دهد.
کرامت حافظی فعال محیط زیست در گفت‌وگو با خبرگزاری مهر اظهار کرد: ۱۲ اسفند (۳ March ) روز جهانی آگاهی در مورد حیات وحش است (World Wildlife Day) است که در این روز بر اهمیت گونه‌های حیات وحش و لزوم حفظ و مراقبت از آنها تاکید می‌شود . استان خوزستان زیستگاه بیش از ۳۹۶ گونه پرنده، ۷۶ گونه پستاندار، ۸۵ گونه خزنده، ۵ گونه دوزیست ،۵۶ گونه ماهی آب‌های داخلی و ۹۰۰ گونه ماهیان خلیج فارس است. خوزستان در جنوب غرب ایران زیستگاه‌های متنوعی از ساحل دریاهای آزاد در خلیج فارس تا ارتفاع (سه هزار و ۷۵۴ متر کوه کینو) در زاگرس بختیاری را شامل می‌شود. یک سوم خوزستان کوهستان زاگرس است و بخش وسیع دیگر جلگه خوزستان که در این جغرافیا کوه‌های برف گیر و یخچال‌های زاگرس، جنگل‌های بلوط، کوهپایه‌ها، رودها، جنگل‌های کهن گرمسیری رودخانه‌ای میانرودان (بین النهرین) در ساحل کارون، دز، کرخه، مارون، تالاب‌ها، شنزارها غرب خوزستان زیستگاه‌های متنوعی را ایجاد کرده که هر کدام گونه‌های ویژه‌ای را به خود جذب می‌کنند.
خرین شیر ایرانی در ۸۰ سال پیش در سردشت دزفول مشاهده شده و آخرین یوز مشاهده شده در خوزستان نیز در سال ۱۳۴۴ یعنی ۵۶ سال پیش در شنزارهای اطراف رود کرخه در اندیمشک کشته با شکار تشریفاتی منقرض شد. امروز بخش‌های مرکزی ایران تنها زیستگاه باقیمانده یوز آسیایی در جهان است اما شیر ایرانی در ایران منقرض شده و تنها تعدادی از این گونه در طبیعت جهان در پارک ملی گیر گجرات هندوستان زیست می‌کنند.
روزنامه شرق در یادداشتی با عنوان «حیوانات، قربانیان خاموش جنگ‌ها» آورده است: حیوانات هر کجا که باشند، از زمین تا دریا جزء قربانیان اصلی جنگ‌ها هستند. قربانیانی که ناگهان در میان جنگ انسان‌ها گرفتار می‌شوند؛ درحالی‌که هیچ نقشی در ایجاد آن نداشته‌اند. در این یادداشت با نگاهی به مقاله منتشرشده در وب‌سایت مؤسسه CEOBS که به بررسی تعارضات فعالیت‌های نظامی و محیط زیست می‌پردازد، به مهم‌ترین آسیب‌هایی که در جنگ‌ها متوجه حیوانات می‌شود، اشاره می‌کنم. حتی پیش از شروع هر جنگی، حیوانات برای ساخت و آزمایش سلاح‌های جنگی کشته می‌شوند. گوسفند و خوک ازجمله حیواناتی هستند که برای بررسی نحوه ایجاد جراحت با گلوله در بدن موجود زنده مورد استفاده قرار می‌گیرند. همچنین در آزمایشگاه‌ها حیوانات زیادی برای ساخت سلاح‌های بیولوژیک مورد سوءاستفاده قرار می‌گیرند. یکی از عوامل اصلی آسیب‌دیدن حیوانات در جنگ‌ها به تضعیف دولت‌ها و سیستم‌های حفاظت از حیات وحش مربوط می‌شود. در نبود دولت مقتدر، فرصت برای سوءاستفاده و تعرض به مناطق حفاظت‌شده حیات وحش ایجاد می‌شود. همچنین دسترسی افراد غیرمسئول به اسلحه به افزایش شکار منجر می‌شود. ضمن اینکه پس از جنگ نیز کشورهای جنگ‌زده به واسطه بحران‌های اقتصادی فراوان توجه کمی به حفظ محیط زیست و به‌ویژه حیوانات دارند و این امر در نقطه انتهایی اولویت‌های آنها قرار می‌گیرد. حیواناتی که برای مصارف غذایی پرورش داده می‌شوند، از قربانیان اصلی جنگ‌ها هستند. این حیوانات در مزارع به مراقبت دائمی انسان نیاز دارند و در شرایط جنگی احتمال مرگ آنها بر اثر گرسنگی، بمباران، دسترسی‌نداشتن به خدمات بهداشتی یا کشتار از سوی مردم محلی زیاد است. در حین جنگ، سگ‌های مین‌یاب از قربانیانی هستند که روی مین‌ها منفجر می‌شوند. همچنین پس از جنگ نیز مین‌های باقیمانده تا سال‌ها و دهه‌ها قربانی می‌گیرد. پلنگ برفی در افغانستان ازجمله قربانیان ۱۰ میلیون مین باقیمانده از جنگ این کشور است. در این جنگ بیش از ۷۵ هزار حیوان بر اثر انفجار مین کشته شدند. گفته می‌شود تا ۲۰ سال بعد از جنگ ویتنام حدود ۴۰ هزار حیوان بر اثر مین‌های عمل‌نکرده دوران جنگ از بین رفتند. تحلیل اطلاعات نشان می‌دهد جنگ‌های پی‌درپی در آفریقا بیشترین نقش را در کاهش پستانداران بزرگ این قاره داشته است.
روزنامه شهروند در گزارشی نوشت: «باور می‌کنید که هر ساله در جهان ۱۰ میلیون تن ماهی را دور می‌ریزیم و ۱۰ درصد از آنچه را صید می‌کنیم، مرده به دریا پرتاب می‌کنیم یا تبدیل به زباله می‌شود و به نوعی هدر می‌رود.» یا «نی‌ها به غیر از جنس پلاستیکی و مصرف بی‌رویه‌شون، در جهان یکی از معضلات و خطرات زیست‌محیطی جدی برای حیات وحش، پرندگان و موجودات دریایی هستند.»یا «چه تجارت بی‌رحمیه تجارت حیوانات خانگی! مرگ بر بازی کردن با حیات وحش!»یا «از بچگی همیشه عاشق حیوونا و حیات وحش بودم. دلم می‌خواست پزشک یا زیست‌شناس بشم که خب نشد، ولی هنوزم اون علاقه تو وجودم هست.»یا «دنیا رو بدون انسان تصور کن؟ چه طبیعت و حیات وحش بی‌نظیری باقی میمونه! تازه جنایتی که انسان‌ها نسبت به همنوع خودشون دارن هیچ حیوانی نداره.»یا «در حیات وحش نسبت به دو گروه از جانوران هیچ حس ترحمی ندارم: کفتارها و سگ‌های وحشی.»یا «رفتار و عملکرد کارشناسان و فعالان محیط زیست و حیات وحش همیشه تابع بالاترین معیارهای اخلاقی ممکن بوده است؛ اتهام‌زنی به آنان یک توطئه سیستماتیک است.» «#فضای_مجازی؛۱. به دلیل اهمیت، موضوعی حاکمیتی و محتاج قانونگذاری است.۲. در کشورهای پیشرفته قانونمند است.۳. چندوجهی، پیچیده و نیازمند مدیریت فراقوه‌ای است.۴. گرگ‌های مجازی و #سگ‌های_قلاده_بلند غربگرا از قانونمندی آن می‌ترسند.۵. قانونمندی به نفع کسب و کارهای سالم مجازی است.»یا «برخی اعضای کمیسیون مشترک #صیانت با مصاحبه‌های غیر کارشناسی و غالبا احساسی با روح و روان مردم بازی می‌کنند. بهتر است دست از لجبازی و بازی با اعصاب مردم بردارند.»یا «مجلس به #طرح_صیانت راضی نیست. طرح دیگه‌ای داره که یوتیوب و توییتر را می‌بنده. یک سوال از وزیر محترم اطلاعات دارم؛ کسی که مجراهای اطلاعاتی رو میخواد ببنده و از طرفی سرعت اینترنت را کند کنه، چه در سر داره؟ آیا زمان وقوع حادثه میشه جلوشو گرفت.»یا «می‌گویند چین هم #طرح_صیانت دارد. شما به طور مستمر سالی ۱۲درصد رشد اقتصادی ایجاد کنید و دومین اقتصاد بزرگ جهان شوید و ۷۰۰میلیون نفر را از زیر خط فقر خارج کنید. اصلا بیایید من راقطع کنید به جای اینترنت.»یا «زمانی که رئیس کمیسیون طرح صیانت مدیر یک شرکت ارائه‌دهنده خدمات ابری و هاستینگ است، یعنی چه؟ وقتی رئیس کمیسیون آموزش مدرسه خصوصی دارد، یعنی چه؟ وقتی اعضای کمیسیون پزشکی بیمارستان خصوصی دارند، یعنی چه؟»
روزنامه همشهری با درج مطلبی آورده است: سگ‌ها حیواناتی هستند که در طول سالیان طولانی توسط انسان اهلی و از اجداد خود در طبیعت جدا شدند، اما همین حیوانات اهلی به‌دلیل اقدامات و رفتار غیرمنطقی برخی انسان‌ها بلای جان حیات وحش شده‌اند. گزارش‌های بسیاری از حمله سگ‌های ولگرد به بزهای وحشی، آهوها و یوزپلنگ‌ها ثبت شده که از ازدیاد جمعیت این حیوانات و ورود آنها به زیستگاه‌های کشور حکایت دارد. حسین آخانی، فعال محیط‌زیست و استاد دانشگاه می‌گوید: کشتار حیات‌وحش توسط سگ‌های ولگرد بسیار جدی است و تا به حال ۱۷ قلاده یوزپلنگ آسیایی، ۴۴ آهو و تعداد بسیاری بز کوهی و دیگر گونه‌ها به‌دلیل حمله سگ‌ها در زیستگاه‌ها تلف شده‌اند. آخانی در گفت‌وگو با همشهری سگ‌ها و گربه‌ها را به‌عنوان گونه‌های شناخته‌شده و مورد حمایت انسان، بزرگترین تهدید برای حیات‌وحش قلمداد می‌کند و می‌گوید: «گربه‌ها تهدیدی برای پرنده‌ها، خزنده‌ها و دوزیست‌ها هستند و سگ‌ها تهدید بسیار جدی‌تر برای همه پستانداران حیات‌وحش شناخته می‌شوند.» به‌گفته این استاد دانشگاه تهران، در سال‌های اخیر در ایران به‌دلیل مشکلات اجتماعی و مدیریتی، سگ‌های ولگرد جمع‌آوری نشده‌اند. او می‌گوید: «در کنار این مشکل با توسعه فرهنگ غلط غذارسانی به حیوانات ولگرد، جمعیت سگ‌ها به‌صورت نجومی در حال افزایش است و ازدیاد سگ‌های ولگرد باعث شده گله‌ها وارد زیستگاه‌ها و مناطق تحت حفاظت شوند.» سگ های ولگرد هم به توله‌ها و هم به حیوانات بالغ در حیات‌وحش حمله می‌کنند. به‌عنوان مثال، اخیرا فیلمی از پارک ملی بمو دریافت کرده‌ایم که سگ‌های ولگرد به گله‌های قوچ و میش حمله‌ور شده‌اند. مشابه این حملات و آسیب رساندن و حتی تلفات بسیار است. متخصصان محیط‌زیست نیز در سال‌های اخیر از همه مناطق کشور، حمله سگ‌های ولگرد به حیات‌وحش را ثبت و گزارش کرده‌اند.»
جمع بندی:
روز جهانی حیات وحش امسال با شعار «احیای گونه‌های کلیدی برای بازسازی بوم‌سازگان» انتخاب شده است. این شعار در حالی به تنوع زیستی و سلامت زیستگاه‌ها اشاره دارد که با تهدید، تغییر کاربری و از بین رفتن زیستگاه‌ها، گونه‌هایی چون یوزپلنگ، گوزن زرد، میش‌مرغ و خرس سیاه بلوچی در معرض انقراض‌اند و جمعیت آنها هر روز کوچکتر می‌شود. این مهم سبب شد تا رسانه‌های مختلف به این موضوع بپردازند و در قالب‌های گوناگون خبری به انتشار آنها اقدام کنند.