این قطعنامه مجمع عمومی سازمان ملل که ضمانت اجرایی ندارد، با آغاز عملیات ۲۴ فوریه ۲۰۲۲ (۵ اسفند ماه ۱۴۰۰ ) روسیه علیه اوکراین به شدیدترین شکل مخالفت و آن را محکوم و تاکید کرد که مالکیت یک سرزمین با استفاده از زور و تهدید غیر قانونی است.
این قطعنامه همچنین تصمیم ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهوری روسیه را برای آماده باش نیروهای اتمی خود محکوم کرده و از روسیه خواسته است فورا استفاده از زور علیه اوکراین را متوقف کند و همچنین فوری، کامل و بدون قید و شرط تمام نیروهای نظامی خود را از اوکراین خارج کند.
قطعنامه مجمع عمومی سازمان ملل همچنین از گزارش ها مبنی بر حملات علیه مناطق غیر نظامی مانند مدارس، بیمارستان ها و غیره ابراز نگرانی کرده است.
مخالفان این قطعنامه پنج کشور شامل خود روسیه و نیز کشورهای سوریه، بلاروس، کره شمالی و اریتره بودند.
۳۵ کشور شامل ایران، عراق، الجزایر، آنگولا، ارمنستان، بنگلادش، بولیوی، بوروندی، جمهوری آفریقای مرکزی، چین، کنگو، کوبا، السالوادور، گینه اکوادور، هند، قزاقستان، قرقیزستان، لائوس، ماداگاسکار، مالی، مغولستان، موزامبیک، نامیبیا، نیکاراگوئه، پاکستان، سنگال، آفریقای جنوبی، سودان جنوبی، سریلانکا، سودان، تاجیکستان، اوگاندا، تانزانیا، ویتنام، زیمباوه به این قطعنامه رای ممتنع دادند.
۱۲ کشور شامل جمهوری آذربایجان، بورکینافاسو، کامرون، اسواتینی، اتیوپی، گینه، گینه بیسائو، مراکش، توگو، ترکمنستان، ازبکستان و ونزوئلا نیز در رای گیری شرکت نکردند.
پیشینه
۷۲ سال پیش قطعنامه ۳۷۷ مجمع عمومی سازمان ملل متحد معروف به قطعنامه "اتحاد برای صلح" به پیشنهاد آمریکا و موافقت اولیه ۷عضو شورای امنیت (کانادا، فرانسه، ترکیه، فیلیپین، انگلیس، اروگوئه و ایالات متحده آمریکا) در اکتبر ۱۹۵۰به عنوان راهکاری برای خنثی کردن وتو و مخالفت‌های مکرر شوروی سابق با اجرای اقدامات شورای امنیت در جنگ کره به مجمع عمومی ارائه شد.
آن قطعنامه سرانجام بعد از ۱۴ روز بحث و تبادل نظر در مجمع عمومی با ۵۲ رای موافق، ۵ رای مخالف و ۲ رای ممتنع در سوم نوامبر۱۹۵۰ تصویب شد.
در قطعنامه اتحاد برای صلح، حالت تشکیل نشست فوق‌العاده فوری برای مجمع عمومی به منظور سهولت و فوریت اقدامات این مجمع در مواردی که شورای امنیت قادر به انجام وظایفش نیست، پیش بینی شده است.
دبیرکل موظف است بنا به درخواست اعضای شورای امنیت (۹ رأی موافق، بدون حق وتو) یا تقاضای اکثریت اعضای سازمان ملل، ظرف ۲۴ ساعت مقدمات تشکیل نشست اضطراری را فراهم کند تا مجمع بتواند تصمیمات لازم را اتخاذ نماید.
بر این اساس، نخستین نشست فوق‌العاده و فوری مجمع عمومی سازمان ملل درباره بحران کانال سوئز در ۲۹ اکتبر ۱۹۵۶ تشکیل شد. در واقع، تا پیش از قطعنامه جنگ اوکراین، فقط ۱۰ بار از راهکار قطعنامه اتحاد برای صلح و تشکیل نشست فوق‌العاده و فوری مجمع عمومی استفاده شده بود.
اهمیت موضوع
سرانجام پس از مدتها تنش میان کی‌یف و مسکو، ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهوری روسیه دوشنبه ۲۱ فوریه(۲ اسفندماه) با انتقاد از بی‌توجهی غرب به نگرانی‌های امنیتی مسکو اعلام کرد که کشورش استقلال جمهوری‌های خلق دونتسک و لوگانتسک را به رسمیت می‌شناسد و در کاخ کرملین قراردادهای همکاری و دوستی را با سران این جمهوری‌ها امضا کرد.
پوتین چهار روز بعد یعنی ۲۴ فوریه (۵ اسفند) دستور «عملیات نظامی» را در اوکراین صادر کرد تا این روابط پرتنش سرانجام به جنگ در خاک اوکراین منجر شود.
این اقدام، واکنش های غرب و به ویژه آمریکا را در محکومیت روسیه در پی داشت. واشنگتن تلاش کرد تا ابتدا از طریق شورای امنیت سازمان ملل روسیه را محکوم و وادار به عقب نشینی از اوکراین کند اما با وتوی مسکو تلاش هایش به در بسته خورد.
شورای امنیت سازمان ملل طی هفت روز ، چهار نشست اضطراری تشکیل داد که در سومین نشست اضطراری خود در روز جمعه ۲۵ فوریه (ششم اسفندماه) قطعنامه ای در این زمینه را به رای گذاشت که ۱۱ کشور از ۱۵ کشور عضو شورای امنیت رای موافق، ۳ کشور شامل چین، هند و امارات هم رای ممتنع و یک کشور یعنی خود روسیه رای مخالف داد.
با رای مخالف روسیه که در ماه فوریه ۲۰۲۲ ریاست دوره ای شورای امنیت را نیز برعهده داشت، قطعنامه پیشنهادی شورای امنیت علیه جنگ اوکراین وتو شد.
بلافاصله ، ۵۱ کشور جهان در بیانیه مشترکی اعلام کردند موضوع حمله روسیه به اوکراین را برای محکومیت مسکو در مجمع عمومی سازمان ملل به رای خواهند گذاشت و این کشور را پاسخگو خواهند کرد.
برای تشکیل نشست اضطراری و ویژه مجمع عمومی سازمان ملل باز هم نیاز به تشکیل جلسه دیگری در شورای امنیت بود که این شورا چهارمین نشست اضطراری خود را روز یکشنبه هشتم اسفند (۲۷ فوریه) تشکیل داد و قطعنامه تشکیل نشست اضطراری مجمع عمومی را به رای گذاشت.
سرانجام ۱۵ عضو شورای امنیت با ۱۱ رای موافق ، سه رای ممتنع شامل چین، هند و امارات و یک رای مخالف یعنی روسیه تشکیل نشست اضطراری و ویژه مجمع عمومی سازمان ملل را برای یازدهمین بار از سال ۱۹۵۰ تاکنون به تصویب رساند.
روسیه که جزو پنج عضو دائم شورای امنیت و دارای حق وتو است، در این نشست نتوانست از حق وتوی خود استفاده کند. بر اساس بند سوم ماده ۲۷ منشور سازمان ملل متحد، برای تصویب مسایل غیرمحتوایی (شکلی) در شورای امنیت صرفا به ۹ رای از ۱۵ رای اعضای دائم و غیردائم این شورا نیاز است. در این موضوعات چنانچه اعضای دائم شورای امنیت رای منفی بدهند، وتو محسوب نخواهد شد.
صبح دوشنبه ۲۸ فوریه ۲۰۲۲ (۹ اسفندماه ۱۴۰۰) نشست اضطراری و ویژه مجمع عمومی سازمان ملل به ریاست عبدالله شهید رئیس مجمع عمومی و با سخنان او و آنتونیو گوترش دبیرکل سازمان ملل تشکیل شد.
۱۲۲ عضو از ۱۹۳ عضو سازمان ملل برای سخنرانی پیش از رای گیری قطعنامه مجمع عمومی به تدریج تقاضای سخنرانی کردند و این گردهمایی دیپلماتیک را تبدیل به اجلاس سالانه مجمع عمومی سازمان ملل کردند.
ارزیابی
مجمع عمومی سازمان ملل در سه روز نشست اضطراری تبدیل به کارزاری دیپلماتیک و رویارویی میان غرب و شرق شد.
غربی ها متفق القول حمله روسیه به اوکراین را ناقض منشور سازمان ملل متحد، اصول و قوانین بین المللی دانستند و آن را محکوم و خواستار خروج مسکو از این کشور شرق اروپا شدند.
لیندا توماس گرینفیلد سفیر و نماینده آمریکا در سازمان ملل که کشورش پیشنهاد دهنده و حامی نشست اضطراری مجمع عمومی سازمان ملل درباره اوکراین و نیز قطعنامه پیشنهادی است، در سخنانی گفت: ما از روسیه می خواهیم به جنگ بی دلیل، بدون توجیه و بی رحمانه خود پایان دهد و به حاکمیت و تمامیت ارضی اوکراین احترام بگذارد و از بلاروس می خواهیم اجازه ندهد از خاک آن علیه اوکراین استفاده شود.
نماینده آمریکا در سازمان ملل با تاکید بر اینکه این جنگ انتخاب از سوی یک نفر بود که آنهم پوتین است، افزود وظیفه سازمان ملل جلوگیری از وقوع جنگ است و نمایندگان برای انجام این وظیفه در سازمان ملل حضور دارند. همانطور که شورای امنیت مشغول گفتگو در مورد صلح بود، ولادیمیر پوتین علیه اوکراین اعلام جنگ کرد. اما با دیواری قدرتمند برخورد کرد و مقاومت مردم اوکراین مواجه شد.
بسیاری از کشورهای غربی از حق وتوی روسیه انتقاد کردند اما نماینده اسپانیا در سازمان ملل نیز به صراحت، وتو را یک خطای تاریخی دانست و تاکید کرد باید از دست آن خلاص شویم. دفاع از نظم جهانی، قوانین بین المللی و منشور سازمان ملل نمی تواند به وتو وابسته باشد.
سوریه از حامیان روسیه، برگزاری این نشست را تکمیل کننده کارزار ضد روسی خواند و آلبانی و از حامیان آمریکا گفت شوروی مرده است و هیچ رویا، جنگ و اقدامی نمی تواند آن را بازگرداند.
کرواسی از جنایات جنگی در اوکراین گفت و اعلام کرد از تحقیقات بین المللی در این زمینه استقبال می‌کند.
اما نماینده دولت رجب طیب اردوغان، حمله روسیه به اوکراین را محکوم و اعلام کرد ترکیه آماده میانجیگری برای یک راه حل مسالمت آمیز برای خروج از این بحران است.
نوبت که به ژانگ جون سفیر و نماینده دائم چین در سازمان ملل و متحد روسیه رسید، گفت: چین از نزدیک تحولات را دنبال می کند. تحولات اوکراین به گونه ای پیش رفته است که به نفع هیچ یک از طرف ها نیست.
چین از آغاز مذاکرات مستقیم میان روسیه و اوکراین استقبال و اعلام کرد اولویت اول خویشتنداری همه طرف ها است تا از وخیم تر شدن وضعیت جلوگیری شود و باید تلاش های دیپلماتیک برای دستیابی به راه حل سیاسی افزایش یابد.
اما سفیر و نماینده ژاپن در سازمان ملل، حمله روسیه را محکوم و اعلام کرد از تلاش های جهانی برای حذف مسکو از سوئیفت حمایت ون علیه مقامات روسیه از جمله ولادیمیر پوتین رئیس جمهوری روسیه تحریم وضع می کنیم.
سفیر و نماینده کوبا در سازمان ملل نیز روایت دیگری از جنگ اوکراین داشت. او اصرار آمریکا به توسعه ناتو به سمت مرزهای روسیه را دلیل تبدیل شدن این موضوع، به سناریوی غیر قابل پیش بینی دانست که می گفت می شد از آن جلوگیری کرد.
نماینده کوبا همچنین بی توجهی به تقاضای روسیه برای تضمین های امنیتی را اشتباه خواند و تاکید کرد مسئولیت بحران اوکراین برعهده دولت آمریکاست.
نماینده ونزوئلا در سازمان ملل نیز خواهان حل مسالمت آمیز مسائل در اوکراین و شرق اروپا شد اما در حمایت از روسیه گفت: فشار خارجی ناتو بر اوکراین یک عامل بحران کنونی است. این فشار تاثیر مخربی بر تضمین های امنیتی برای همه و به خصوص برای روسیه داشته است. گسترش ناتو به سمت شرق اروپا تهدید مضاعف راهبردی برای بحران ملی در اوکراین ایجاد کرده است.
سفیر و نماینده بلاروس در سازمان ملل، دیگر متحد روسیه به صراحت اعلام کرد کشورش به قطعنامه علیه روسیه رای نخواهد داد .
او همه را مسوول جنگ اوکراین دانست و گفت: هشت سال پیش توافق مینسک امضا شد. اما نه جامعه جهانی، نه شورای امنیت و نه مجمع عمومی نتوانست اوکراین را متقاعد به پیروی از شرایط این توافق کند. اوکراین با یک جنگ داخلی مواجه بوده و مقامات اوکراینی حاضر به گفتگو با مقامات دونتسک و لوگانسک نشدند و به منافع مشروع آنها بی توجهی کردند و تعداد زیادی از مردم این منطقه کشته شدند.
مجید تخت‌روانچی سفیر و نماینده دائم ایران در سازمان ملل متحد پس از رای گیری در توضیح رای ممتنع ایران به قطعنامه مجمع عمومی سازمان ملل گفت: جمهوری اسلامی با نگرانی عمیق، منازعه جاری بین روسیه و اوکراین را دنبال می کند و موضع اصولی خود در خصوص ضرورت حل وفصل صلح آمیز اختلافات، در انطباق با حقوق بین الملل را تصریح کرده و ضرورت تطابق کامل اقدامات همه طرف ها با اصول عالیه مندرج در منشور ملل متحد و حقوق بین الملل و از جمله حقوق بین الملل بشردوستانه را مورد تاکید قرار می‌دهد.
نماینده ایران در سازمان ملل گفت: ما تاکید می‌کنیم که حاکمیت و تمامیت ارضی همه کشورها باید به طور کامل مورد احترام قرار گرفته و ایمنی و امنیت تمام غیرنظامیان تضمین شود. جنگ و درگیری که موجب خسارت به جان مردم و زیرساخت های غیرنظامی باشد، در هر کجا که رخ دهد، پذیرفته شده نیست.
تخت روانچی تاکید کرد: جمهوری اسلامی ایران خواستار توقف فوری خشونت ها و کاهش تنش در منازعه جاری است. در این خصوص ایران بر ضرورت گفتگو در خصوص دغدغه‌های مدنظر همه طرف ها به منظور رسیدن به نتایج پایدار تاکید می‌کند.
دلایل رای ممتنع ایران:
دلایل رای ممتنع ایران به قطعنامه مجمع عمومی سازمان ملل درباره جنگ اوکراین به روایت تخت‌روانچی:
- معتقدیم که قطعنامه ارایه شده به مجمع عمومی فاقد عنصر بی طرفی و مکانیزم ها واقع بینانه برای حل و فصل موضوع از طریق ابزارهای صلح آمیز است.
- مضاعفا، همه اعضای سازمان ملل فرصت مشارکت در تدوین این قطعنامه را نداشته‌اند.
مجمع عمومی در جایگاه تعیین وجود یک اقدام تجاوزکارانه نیست. علاوه بر ماده ۳۹ منشور، قطعنامه ۳۳۱۴ مجمع عمومی به تاریخ ۱۴ دسامبر ۱۹۷۴ این امر را به شورای امنیت محول کرده است.
البته به گفته سفیر ایران، تشکیل نشست اضطراری مجمع عمومی که براساس قطعنامه ۳۷۷ مجمع صورت پذیرفته است نباید به عنوان پایان گفتگو مدنظر قرار گیرد.
اما سفیر و نماینده جیبوتی در سازمان ملل از آنچه در جنگ اوکراین اشاره کرد که منجر به توجه ویژه غرب به این بحران شده است.
نماینده جیبوتی از نژاد پرستی در اوکراین در میانه این بحران انتقاد کرد و گفت: ما نگران ادامه جو منفی علیه آفریقایی تبارها که خواهان خروج از اوکراین هستند، هستیم و از اظهارات به اصطلاح کارشناسان که میان آنهایی که درحال فرار از اوکراین هستند با آنهایی که از خاورمیانه فرار می کنند، تفاوت قائل می شوند، ابراز نگرانی می کنیم. جنگ در هر مکانی که رخ دهد، یکسان است و عواقب فاجعه بار به دنبال دارد.
طرفین اصلی بحران چه گفتند؟
روسیه یکی از طرفین اصلی بحران، از تحریف مکرر اقدامات کشورش و انتشار فزاینده اخبار جعلی و دروغ رسانه های مختلف سخن گفت و اظهار داشت متاسفانه همکاران غربی به رهبری آمریکا نقش بسیار منفی در موضوع اوکراین بازی کرده اند.
واسیلی نبنزیا سفیر و نماینده دائم روسیه در سازمان ملل اظهار داشت به صورت مکرر اقدامات روسیه تحریف می شود و رسانه های مختلف، اخبار دروغ و جعلی را به طور فزاینده ای منتشر می کنند و متاسفانه همکاران غربی به رهبری آمریکا نقش بسیار منفی در موضوع اوکراین بازی کرده اند.
نماینده دولت ولادیمیر پوتین گفت: ریشه بحران کنونی در نتیجه اقدامات اوکراین است برای چندین سال این کشور به تعهدات خود در توافق مینسک عمل نکرد و این توافق را تخریب کرد. مقامات اوکراینی حاضر به اعطای موقعیت ویژه به دونتسک و لوگانسک نبوده اند و از مذاکره مستقیم با رهبران این منطقه خودداری کرده اند و این اقدامات از سوی حامیان غربی کی یف حمایت می شد.
سفیر روسیه در سازمان ملل هشدار داد نمی توانیم اجازه دهیم رنج و سختی مردم دونباس ادامه یابد.
او همچنین تاکید کرد: روسیه نه تنها به یک تهدید امنیت ملی پاسخ داده بلکه سعی کرده است از اصول منشور سازمان ملل در ارتباط با دونباس پیروی کند. متاسفانه همکاران غربی به رهبری آمریکا نقش بسیار منفی در این مساله بازی کرده اند و به جای مجبور کردن اوکراین برای انجام تعهدات خود این کشور را تحریک کرده اند و به به شکلی شرم آور سلاح زیادی در اختیار اوکراین قرار داده اند.
نماینده دولت پوتین به صراحت همچنین اعلام کرد به دلیل فشار فراوان غربی ها بر اعضای سازمان ملل، قطعنامه مجمع عمومی سازمان ملل، عملیات نظامی ما را متوقف نخواهد کرد.
طرف دیگر بحران یعنی اوکراین، دستور ولادیمیر پوتین رئیس جمهوری روسیه برای آماده باش نیروهای هسته ای را یک دیوانگی خواند و گفت که او اگر می خواهد خود را بکشد نباید از سلاح اتمی استفاده کند بلکه مانند هیتلر در سال ۱۹۴۵ باید در پناهگاه خودکشی کند.
سرگئی کیسلیتسیا سفیر و نماینده اوکراین در سازمان ملل افزود: شورای امنیت به مساله اوکراین رسیدگی کرد اما تصمیم آن به دلایل مشخص به تصویب نرسید. کشوری که در سال ۲۰۱۴ کریمه را اشغال کرده، از سال ۱۹۹۱ صندلی دائم شورای امنیت را اشغال کرده است. روسیه از ظرفیت نظامی خود علیه اوکراین استفاده می کند و نیروهای ذخیره خود را در مرزهای اوکراین مستقر کرده است.
نماینده دولت ولودیمیر زلنسکی در اوکراین، عضویت روسیه در سازمان ملل و شورای امنیت را زیر سوال برد و از نمایندگان حاضر خواست اگر به عضویت روسیه در شورای امنیت رای داده اند دست خود را بالا ببرند و سپس گفت نمی بینم کسی دست خود را بالا برده باشد.
نماینده اوکراین پس از تصویب قطعنامه مجمع عمومی سازمان ملل نیز گفت: سازمان ملل همچنان زنده است. مردم اوکراین اکنون به سازمان ملل اعتماد بیشتری دارند. رای گیری یک پیام قوی به روسیه است.
در پایان، گرچه هیچ کس وقوع جنگ در هیچ جای جهان را تایید نمی کند و همگی خواهان توقف این جنگ هستند اما همچنانکه مجید تخت روانچی سفیر و نماینده دائم ایران در سازمان ملل می گوید سازمان ملل باید همواره و به ویژه در بررسی موضوعات مرتبط با صلح و امنیت بین المللی از اعمال استانداردهای دوگانه اجتناب کند. مایه تاسف که این سازمان و مخصوصا شورای امنیت به کرات نسبت به این امر بی توجه بوده و موجب بی اعتباری این نهاد شده است. نمونه شاخص آن نحوه برخورد شورای امنیت با منازعه جاری در یمن است.
به گفته سفیر سوریه در سازمان ملل، اسناد سازمان ملل سرشار از دخالت های غیر قانونی غرب و اقدامات خصمانه آمریکا و متحدان آن در ناتو است که سبب کشته شدن میلیون ها نفر در کره، ویتنام، افغانستان، عراق و سوریه شده و تحریم هایی که علیه کشورهای مختلف جهان وضع شده است.
کشورهای غربی با وجود بحران های مختلف جامعه بین المللی و شکست شورای امنیت در انجام وظایف خود برای حل این بحران ها، هیچگاه خواهان برگزاری نشست اضطراری مجمع عمومی نشدند و نشست اضطراری این مجمع برای جنگ اوکراین نشان دهنده سیاست دوگانه غرب به رهبری آمریکا بر پایه منافع است و نه اصول.
منابع آگاه می گویند به رغم تشکیل این نشست و قطعنامه مجمع عمومی سازمان ملل به نظر می رسد آمریکا و حامیانش همچنان به رغم وتوی روسیه، نشست های شورای امنیت درباره بحران اوکراین را تشکیل دهند. البته تحولات میدانی و مذاکرات میان روسیه و اوکراین می تواند تعیین کننده گام های بعدی بین المللی باشد.