جمعیت‌شناسان، به طور کلی کسانی را که در سال‌های میانه دهه ۱۹۹۰ تا ابتدای دهه ۲۰۱۰ میلادی (متولدان میانه دهه ۱۳۷۰ تا انتهای دهه ۱۳۸۰) به دنیا آمده‌اند، متولدین «نسل Z» یا «زومرها» (Zoomers) معرفی می‌کنند.
«شین‌هوا» خبرگزاری دولتی چین در اوایل ژانویه ویدئویی را منتشر کرد که به مردان جوان چینی متولد سال ۲۰۰۰ یادآوری می‌کرد، «سن ازدواج آنان فرا رسیده است»؛ این هشتگ به سرعت در فهرست موضوع‌های داغ و پرجست‌وجو در شبکه اجتماعی چینی «ویبو» (Weibo) تبدیل شد.
البته بسیاری از کاربران این ویدئو را به عنوان تلاش دولت برای تحت فشار قرار دادن آنها تلقی کردند. یکی از کاربران در این شبکه اجتماعی پرسیده بود: « این روزها چه کسی جرات ازدواج دارد؟ آیا ما برای ازدواج نیازی به درآمد نداریم؟» دیگری در پاسخ نوشته است: «غُر نزن!»
قوانین چین درباره ازدواج چه می‌گوید؟
طبق قوانین چین، مردان از ۲۲ و زنان از ۲۰ سالگی می‌توانند ازدواج کنند. واکنش متفاوت جوانان چینی به این پیام رسانه دولتی در حالی رخ داد که این کشور با آنچه برخی از تحلیلگران به عنوان «بمب ساعتی جمعیتی» توصیف می‌کنند، مواجه شده است.
مدتی پیش، دولت چین اعلام کرد نرخ رشد جمعیت این کشور به کمترین میزان خود در ۶۱ سال گذشته رسیده و با وجود تلاش‌های انجام شده در چند سال اخیر برای تشویق زوج‌های چینی به بچه‌دار شدن، تعداد تولدها به سختی از فوتی‌ها در سال ۲۰۲۱ بیشتر شده است.
نرخ رشد جمعیت چین به کمترین میزان خود در ۶۱ سال گذشته رسیده و با وجود تلاش‌های سال‌های اخیر برای تشویق زوج‌های چینی به بچه‌دار شدن، تعداد تولدها به سختی از فوتی‌ها در سال ۲۰۲۱ بیشتر شده است «لیو یه» دانشیار در دانشگاه «کینگز کالج لندن» می‌گوید: «نگرش جوانان چینی نسبت به ازدواج، تهدید بزرگی برای تلاش پکن در زمینه مهار بحران جمعیتی در حال وقوع است. همراه با افزایش سطح تحصیلات و بهبود وضعیت اقتصادی، این موضوع در سال‌های آینده به معضل بزرگ‌تری نیز تبدیل خواهد شد.»
شمار زیادی از جوانان در جوامع شرق آسیا همزمان با رشد و شکوفایی منطقه و افزایش سطح خواسته‌هایشان، ازدواج خود را به تاخیر می‌اندازند. «فنگ وانگ» استاد جامعه‌شناسی در دانشگاه کالیفرنیا، در این زمینه می‌گوید: با این وجود، در چین این تغییرات با سرعت زیادی رخ داده است».
این استاد دانشگاه همچنین ضمن مقایسه داده‌های سرشماری چین در سال‌های ۱۹۹۰ و ۲۰۱۵ یادآور می‌شود: در این ۲۵ سال، تعداد زنان چینی که تا اواخر دهه ۲۰ زندگی خود هنوز ازدواج نکرده‌اند، ۸ برابر شده‌است.
داده‌های سرشماری سال‌های ۲۰۰۰ و ۲۰۱۰ نشان می‌دهد بیشتر جوان چینیِ تحصیل‌کرده دانشگاه بین سنین ۲۵ تا ۲۹ سال، مجردند و زنان به‌ویژه آن دسته که در شهرهای توسعه‌یافته چین زندگی می‌کنند، تمایل چندانی برای ازدواج ندارند.
در شبکه‌های اجتماعی و همچنین زندگی روزمره مردم، این مقاومت در برابر ازدواج زودهنگام به طور کامل خود را نشان می‌دهد. برای مثال در سال ۲۰۱۷، اجرای یک گروه کُر مستقر در شانگهای در یک مراسم، طرز فکر میلیون‌ها جوان چینی را که با معضل مشابه در سراسر کشور روبه‌رو هستند، مطرح کرد. محتوای این آهنگ به والدین چینی می‌گفت: «خانواده عزیزم، لطفا اجازه دهید من زندگی خودم را داشته باشم.»
«لیو ویکی» اهل شمال تیانجین و متولد سال ۱۹۹۷، یکی از همین جوانان چینی است. او می‌گوید: به محض فارغ‌التحصیلی دوره کارشناسی ارشد در انگلستان در سال گذشته، والدینش شروع به ترتیب قرار ملاقات با افراد ناشناس برای او کردند. وی درباره این تلاش‌های خانواده‌اش می‌افزاید: «من یک زن بالغ هستم. یک شغل و شماری دوست خوب می‌خواهم و تمایلی ندارم به سرعت به یک زندگی خانوادگی گره بخورم.»
نگرش «نسل Z»؛ دغدغه این روزهای سران پکن
این طرز فکر، مقام‌های دولتی چین را بیش از پیش نگران کرده زیرا کاهش رشد جمعیت در سال‌های اخیر وخیم‌تر شده‌است. برای معکوس کردن این روند، پکن در سال ۲۰۱۵ سیاست تک فرزندی را که برای چند دهه در این کشور حکمفرما بود، کنار گذاشت و در ماه می سال گذشته میلادی (اردیبهشت- خرداد۱۴۰۰) سیاست سه فرزندی را معرفی کرد.
پکن در سال ۲۰۱۵ سیاست تک‌فرزندی را که برای چند دهه در این کشور حکمفرما بود، کنار گذاشت و در ماه می سال گذشته میلادی سیاست سه فرزندی را مطرح کرد برای حل این بحران «رن زپینگ » اقتصاددان چینی حتی پیشنهاد کرد دولت باید پول بیشتری را برای تامین مالی رشد بچه‌ها در این کشور چاپ کند. رن اما پس از این اظهارنظر از مطرح کردن آن در شبکه‌های اجتماعی منع شد.
«لیو یه» دانشیار کینگز کالج لندن نیز معتقد است این سیاست‌ها بیشتر «مردانه» هستند و با واقعیتی که «نسل Z» امروز چین با آن مواجه شده، همخوانی ندارد. به گفته وی، «نسل جدید به دنبال یافتن آینده شغلی بهتری است، آنها فرصتی برای داشتن همه چیز از جمله شغل و خانواده و همچنین خودشکوفایی می‌خواهند. بدون فراهم ساختن این موارد، متقاعد کردن آنها برای بچه‌دار شدن سخت است.»
نسل Z که به زبان عامیانه به عنوان زومرها نیز شناخته می‌شوند، نخستین نسل اجتماعی هستند که از جوانی با دسترسی به اینترنت و فناوری دیجیتال قابل حمل بزرگ شده‌اند. شماری از ویژگی‌های آنها این است که نسبت به نسل پیش از خود در سن بالاتری ازدواج می‌کنند؛ میزان بارداری در این گروه پایینتر است و همچنین جوانان این نسل بیشتر از نسل‌های قدیمی دغدغه عملکرد تحصیلی و چشم‌انداز شغلی خود را دارند.
به گفته لیو یه، این قاعده به‌ویژه در مورد زنان جوان چینی صادق است. زنان چینی نسل Z نسبت به نسل‌های قبلی تحصیلات بیشتری دارند. آنها بیش از اینکه بعد از پایان تحصیلات دانشگاهی به ازدواج بیاندیشند، شغل خود را در اولویت قرار می‌دهند.
وانگ استاد جامعه شناسی در دانشگاههای چین نیز با تائید این اظهارات، می‌گوید: «در واقع، حضور زنان چین در قدرت سیاسی و اقتصادی به‌شدت کم بوده است و این کشور راه‌درازی برای ایجاد جامعه‌ای همراه با برابری جنسیتی در پیش دارد. مشکل اما اینجاست که این معضل به‌سادگی از طریق صدور اسناد سیاستی دولت قابل حل نیست.»
«یی فوکسیان» استاد دانشگاه ویسکانسین در مدیسون و همچنین نویسنده کتاب «کشور بزرگ با آشیانه خالی» می‌گوید: اقدامات ملموسی وجود دارد که دولت می‌تواند برای بهبود این شرایط انجام دهد. به عنوان مثال، ایجاد فرصت‌های شغلی برای جوانان کشور و کمک به هزینه‌های زندگی به‌ویژه هزینه سکونت، دو مورد از این راهکارهاست. دولت همچنین باید روند رشد و تربیت فرزندان را برای زوج‌های جوان آسان‌تر کند.»
برای «لیو ویکی»، مشکلاتی فراتر از موضوع‌های گفته شده وجود دارد. او می‌گوید: منطق پدر و مادرم این است که من به عنوان یک زن، زمان زیادی برای یافتن یک همسر ایده آل ندارم. به باور آنها باید هر چه زودتر ازدواج کنم و سپس مادر شوم. والدین چینی به سادگی نمی‌پذیرند که دخترانشان برای مدت طولانی مجرد بمانند.[۱]
امکان‌سنجی کاهش جمعیت چین در آینده‌ای نزدیک
با وجود اتخاذ سیاست‌های تک فرزندی و سپس دو تا سه فرزندی، برخی منابع از کاهش چشمگیر جمعیت چین در دهه‌های آتی خبر می‌دهند.
با وجود اتخاذ سیاست‌های تک فرزندی و سپس دو تا سه فرزندی، برخی منابع از کاهش چشمگیر جمعیت چین در دهه‌های آتی خبر می‌دهند«مجمع جهانی اقتصاد» به تازگی در گزارشی به دلایل و چرایی کاهش نرخ جمعیت در کشورهای مختلف جهان از جمله چین پرداخت و نوشت: همه‌گیری کووید ۱۹ عامل جدید بر کاهش جمعیت است. با این حال سال‌ها پیش از شیوع این بیماری، شهرنشینی زمینه را برای کاهش جمعیت فراهم کرد.
طبق آخرین سرشماری در ماه می(اردیبهشت-خرداد)، چین سالانه نزدیک به ۴۰۰ هزار نفر از جمعیت خود را از دست می‌دهد. کاهش جمعیت که پیش از این پیش‌بینی می‌شد اواسط قرن شروع شود، ممکن است از اوایل سال ۲۰۳۰ آغاز شود. این بدان معناست که چین ممکن است تا سال ۲۱۰۰ حدود ۶۰۰ تا ۷۰۰ میلیون نفر از جمعیت خود یا تقریبا نیمی از کل جمعیت امروز خود را از دست بدهد.
«فارین افرز» نیز چندی پیش با تاکید بر اینکه «چین به دلیل ادامه سیاست تک فرزندی در حال از دست دادن جمعیت پویای خود است»، پیش‌بینی کرد: این کشور بین سال های ۲۰۲۰ تا ۲۰۳۵، تقریبا ۷۰ میلیون بزرگسال در سن کار را از دست می دهد و ۱۳۰ میلیون شهروند سالمند روی دست خود دارد.
عبور از سیاست تک فرزندی به دو و سه فرزندی نشان‌دهنده آن است که دولتمردان چین این خطر را درک کرده و از نگاه ناظران، امروز زمان آن فرا رسیده که سران پکن بیش از تغییر سیاست‌های جمعیتی، در پی تغییر نگرش جامعه به ویژه نوجوانان و جوانان دررمورد ازدواج برآیند.
منابع:
[۱] . https://www.theguardian.com/world/۲۰۲۲/jan/۲۴/china-generation-z-resisting-marriage-and-babies
[۲] . https://www.weforum.org/agenda/۲۰۲۱/۰۶/birthrates-declining-globally-why-matters
[۳] . https://www.foreignaffairs.com/articles/china/۲۰۲۱-۱۰-۰۱/end-chinas-rise