به گزارش ایرنا، خط آهن نخجوان- تبریز در سال ۱۲۹۵ شمسی و دوره ای که محمدحسن میرزا، ولیعهد احمد شاه در دارالسلطنه تبریز حضور داشت، به بهره برداری رسید تا گمرک جلفا به عنوان بزرگ ترین پایانه صادراتی و وارداتی ایران زمین در آن تاریخ، اهمیت فزون‌تری یابد و این شهر مرزی علاوه بر حمل و نقل جاده ای از مزیت حمل و نقل ریلی نیز برخوردار شود.
این اتفاق که بعداً به شکل برقی کردن خط آهن ۱۳۰ کیلومتری جلفا- تبریز دنبال شد، جلفا را به چشم و چراغ تجارت ایران تا نزدیکی های وقوع جنگ جهانی دوم تبدیل کرد؛ پس از جنگ و با شناخته شدن راه دریایی خلیج فارس، خط آهن جلفا - نخجوان انحصار خود در صادرات و واردات را از دست داد، اما همچنان پررونق ترین پایانه مرزی کشور محسوب می شد.
این روال تا فروپاشی شوروی سابق در اوایل دهه ۱۳۷۰ شمسی و اشغال قره باغ و هفت ایالت دیگر جمهوری آذربایجان توسط ارمنستان ادامه داشت، اما پس از آن و با قطع ارتباط بین جمهوری آذربایجان و جمهوری خودمختار نخجوان، آفتاب شکوه تجاری و اقتصادی جلفا و خط آهن جلفا- نخجوان نیز غروب کرد.
در تبیین اهمیت تجاری خط آهن جلفا-نخجوان در مبادلات تجاری کشورمان، اشاره به این نکته خالی از لطف نیست که تا آن تاریخ روزانه ۴۰۰ واگن بار در انبارهای عمومی گمرک جلفا به عنوان بزرگ ترین انبارهای گمرک کشور، تخلیه می شد و آذربایجان شرقی بدین واسطه با ۲۵ هزار دستگاه کامیون، بزرگ ترین ناوگان باری ایران در اختیار داشت.
به عبارت دیگر برآوردهای کاشناسی حاکی از جابجایی سالانه چهار میلیون تن بار توسط خط آهن جلفا- نخجوان در سال های قبل از فروپاشی شوروی سابق بود که با در نظر گرفتن ظرف زمانی خود، رقم بزرگی محسوب می شد.
حال پس از جنگ اخیر قره باغ و آزادی سرزمین های اشغالی توسط جمهوری آذربایجان و انعقاد تفاهم نامه سه جانبه میان روسیه، جمهوری آذربایجان و ارمنستان برای ایجاد کریدور حمل و نقل میان باکو و نخجوان، و تلاش برخی بازیگران منطقه ای برای استفاده از این فرصت به منظور نهادینه کردن هژمونی خود، بار دیگر اهمیت احیای خط آهن جلفا-نخجوان را به عنوان دروازه دسترسی کشورمان به منطقه قفقاز و به تبع آن به بازار اوراسیا و اروپا، برجسته کرده است.
کارشناسان با اشاره به تلاش ایران برای تنوع بخشی به کریدورهای حمل و نقل و ارتباطی خود در منطقه شمال غرب می گویند که احیای خط آهن جلفا - نخجوان علاوه بر نقش بر آب کردن تلاش روسیه و ترکیه برای دور زدن کشورمان در ایجاد مسیرهای حمل و نقل بین المللی در منطقه قفقاز، حدفاصل دریای سیاه تا دریای خزر، سرمایه گذاری هنگفت و سرسام آور برای ایجاد خط ریلی میان ایران و ارمنستان را نیز غیرضروری می کند.
به عبارت دیگر ایران با فعال کردن این خط آهن در سایه دیپلماسی فعال اقتصادی با جمهوری آذربایجان و ارمنستان، نه تنها به سادگی و با حداقل هزینه با جمهوری های قفقاز جنوبی و روسیه ارتباط ریلی پیدا می کند، بلکه به واسطه آن، حمل و نقل ریلی صادرات و واردات به اروپا نیز از این طریق میسر می شود.
از همین روست که هیات های کارشناسی کشورمان در یک سال گذشته، سفرهای متعددی برای بازدید میدانی و بررسی احیای خط آهن جلفا - نخجوان به این منطقه مرزی داشته و همه آنها بر لزوم تحقق ان امر به عنوان مزیت نسبی در دسترس کشورمان تاکید دارند؛ آنان معتقدند که هر گونه اهمال در این ارتباط می تواند فرصتی برای رقبای منطقه ای و فرامنطقه ای جهت استفاده از این امکان به نفع منافع خود باشد.
محمدرضا قربانی، مدیرکل راه آهن آذربایجان با اشاره به موقعیت راهبردی این اداره کل در همجواری با ترکیه و جمهوری خودمختار نخجوان و نقش بسیار موثر آن در تامین نیازهای اساسی کشور از طریق مرز ریلی منطقه آذربایجان در هشت سال دفاع مقدس، بر لزوم تلاش برای بازگشایی خط ریلی نخجوان به عنوان کلید دسترسی ایران به قفقاز جنوبی و اورسیا تاکید کرد.
خرداد ماه امسال بود که وزیر پیشین راه و شهرسازی از تصمیم این وزارتخانه برای تکمیل خط‌آهن تبریز- جلفا- نخجوان و اتصال آن به روسیه خبر داد و بر بهسازی و نوسازی پایانه مرزی جلفا برای تسهیل تردد در این نقطه مرزی تأکید کرد.
محمد اسلامی در حاشیه بازدید از پایانه مرزی جلفا به همراه استاندار آذربایجان شرقی و مسئولان محلی، با اشاره به ظرفیت‌های بالای این پایانه برای توسعه روابط با همسایگان، بر لزوم بهسازی و نوسازی آن برای ارائه خدمات بهتر و باکیفیت‌تر به مردم و تسهیل تردد در بخش‌های مسافری و خودرویی تأکید کرد و تحقق این مهم را نیازمند هم‌افزایی نهادهای مسئول دانست.
وی در جریان حضور در پایانه مرزی جلفا، با معاون نخست‌وزیر جمهوری آذربایجان دیدار و درخصوص زمینه‌های توسعه همکاری دوجانبه گفت‌وگو کرد.
اسلامی در این دیدار به صراحت اعلام کرد که جمهوری اسلامی ایران، احترام و اعتقاد ویژه‌ای به ارتقای روابط با کشورهای همسایه به خصوص جمهوری آذربایجان دارد و پیشینه تاریخی و فرهنگی مشترک و اراده رهبران دو کشور، تلاش برای گسترش روابط دوجانبه را چند برابر می‌کند.
وی افزود: دیدار امروز به منظور ارزیابی مشترک از فرصت‌های توسعه تبادلات و زیرساخت‌های حمل‌ونقل برای ایجاد قابلیت همکاری‌های تجاری و لجستیکی انجام می‌شود.
وی ادامه داد: با توجه به تحولات اخیر منطقه و تفاهم‌نامه سه‌جانبه بین روسیه، آذربایجان و ارمنستان، محور راه‌آهن تبریز- نخجوان به سمت آذربایجان و روسیه را فعال می‌کنیم که ظرفیت‌های تجاری دو کشور و کشورهای منطقه را گسترش دهد.
وزیر پیشین راه و شهرسازی با بیان اینکه ایران و جمهوری آذربایجان فرصت‌های متنوع و بی‌شماری برای همکاری دارند، گفت: تلاش برای تحقق این فرصت‌ها از علاقمندی‌های دو طرف است.
معاون نخست وزیر جمهوری آذربایجان نیز در این دیدار با تأکید بر اینکه در حال حاضر هیچ خط قرمزی برای توسعه روابط با جمهوری اسلامی ایران از سوی کشورش وجود ندارد، افزود: مناسبات ایران و آذربایجان در سطح بسیار بالایی قرار دارد و این روابط در سال های اخیر رو به گسترش بوده است.
شاهین مصطفی‌اف اظهار داشت: ایران کشور دوست و همسایه ماست و برای افزایش تبادلات اراده رهبران دو کشور بسیار مهم بوده و پیام های روشنی دارد.
وی از حمایت‌های بی‌دریغ ایران از جمهوری خودمختار نخجوان قدردانی کرد و گفت: امروز شاهدیم که در حوزه انرژی، گاز و راه‌سازی ایران از ما حمایت کرده و اراضی ما را به هم پیوند داده است.
وی با اشاره به اینکه دیدار با وزیر راه و شهرسازی ایران زمینه‌های همکاری را بیش از پیش جلو خواهد برد، اظهار کرد: در این رابطه اهداف مشترکی را پیگیری می‌کنیم تا موانع توسعه روابط را از پیش رو برداریم.
استاندار آذربایجان‌شرقی بر احیای مسیر ریلی جلفا - نخجوان تاکید کرد
استاندار آذربایجان‌شرقی نیز با تاکید بر احیای فعالیت مسیر ریلی جلفا- نخجوان، گفت: رهاورد تردد قطار در این مسیر، آغاز مبادلات وسیع تجاری، گردشگری و دیپلماتیک است.
زین العابدین رضوی خرّم هفته گذشته در بازدید از پایانه مرزی جلفا، اظهار کرد: تردد قطار در مسیر جلفا- نخجوان، هدف مشترک ما و سرکنسول کشورمان در نخجوان است که باید موانع آن را احصا و برطرف کنیم.
وی خاطرنشان کرد: برای تسریع در کار، شرکت‌های گردشگری استان هم باید در نخجوان فعال شوند و اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان هم پیگیری کند تا مقدمات فعالیت مجدد قطار فراهم شود.
خرّم با تأکید بر طراحی و تدوین یک ساختار و مسیر مشخص برای احیای این مسیر ریلی، گفت: با هماهنگی وزارت امور خارجه، سرکنسول ایران در نخجوان و وزارت میراث فرهنگی و گردشگری، بسته‌های گردشگری تهیه و برای گردشگران خارجی معرفی شود.
استاندار آذربایجان شرقی با اشاره به اینکه سیاست دولت، فراهم کردن زمینه و بسترهای افزایش ارتباط با کشورهای همسایه است، اظهار کرد: بسته‌های جذاب تجاری و گردشگری در راستای توسعه گردشگری با جمهوری آذربایجان و نخجوان تهیه شده است.
سرکنسول جمهوری اسلامی ایران در نخجوان هم در این بازدید با بیان اینکه با شرایط جدیدی در منطقه مواجه هستیم، اظهار کرد: از حالت بن‌بست گذشته عبور کرده‌ایم و تحولات جدیدی در حوزه حمل‌ونقل در منطقه رخ داده است.
سیداحمد حسینی افزود: مردم کشورهای همسایه علاقه زیادی به رفت‌وآمد به ایران دارند و استان‌های مرزی باید زیرساخت‌های خود را برای تردد آسان اتباع این کشورها فراهم کنند.
وی با تاکید بر احیای فعالیت قطار در مسیر نخجوان به جلفا تا مشهد، گفت: مردم نخجوان هم از این کار استقبال می‌کنند و باید این فرصت را غنیمت بشماریم.
حسینی با بیان اینکه همچنین باید گردشگری سلامت را نیز جدی بگیریم، افزود: شیوه‌نامه‌های گردشگری سلامت در آذربایجان شرقی تعبیه شود تا گردشگران بتوانند خدمات درمانی را بدون مشکل دریافت کنند.
احیای خط آهن آذربایجان - ارمنستان با دیپلماسی اقتصادی میسر است
مدیرعامل اسبق راه‌آهن ایران نیز اظهار داشت: اگر روابط بین دو کشور ارمنستان و آذربایجان بهبود یابد و صلح برقرار شود دیگر پروژه خط آهن ایران و ارمنستان توجیهی ندارد و نیازی به ارتباط ریلی بین ایران و ارمنستان نیست؛ معتقدم با دیپلماسی اقتصادی و واسطه‌گری ایران می توان خط آهن ایران- آذربایجان- ارمنستان را احیا کرد تا منتفع اقتصادی آن نصیب هر سه کشور شود و در ایران هم دوباره مسیر ریلی جلفا فعال باشد.
محسن پورسیدآقایی اظهار داشت: بین ایران و ارمنستان خط آهن قدیمی وجود داشت که از مسیر جلفا به آذربایجان و از آنجا به ارمنستان متصل می‌‍شد اما بخشی از این خط آهن که سه کشور ایران، آذربایجان و ارمنستان را به یکدیگر متصل می‌کرد در جنگ سه دهه گذشته بین ارمنستان و آذربایجان منفجر و مسیر بین سه کشور قطع شد.
وی با بیان اینکه به جز این مسیر خط آهن دیگر و مسیر دیگری از ایران به این دو کشور وجود ندارد، گفت: تا زمانی که بین دو کشور صلح برقرار نشود و این خط آهن قدیمی احیا نشود نمی‌توان خط آهن مستقیمی به ارمنستان داشت.
مدیرعامل اسبق شرکت راه آهن جمهوری اسلامی ایران ادامه داد: در سال‌های گذشته با ارمنستان مذاکراتی برای احداث خط راه آهن جدید انجام شد و ارمنستان بسیار متقاضی این بوده که خط آهن جدید بین دو کشور کشیده شود، اما مساله این است که ارمنستان باید برای ثابت کردن علاقه‌مندی خود باید پروژه ساخت خط آهن جدید در خاک خود را آغاز کند و تا مرز مورد نظر خط آهن را احداث کند و این گونه نباشد که ایران به تنهایی مشغول به اجرای این پروژه باشد.
پورسیدآقایی افزود: در آن زمان که مذاکرات بین ایران و ارمنستان برای ساخت خط آهن جدید جدی بود، مساله‌ای مطرح شد مبنی بر اینکه اگر ارمنستان به ساخت این پروژه علاقه دارد، تا مرز ایران خط آهن بکشد و غیر این صورت هزینه گزافی که ایران برای اتصال ریلی دو کشور انجام می‌دهد، فایده‌ای نخواهد داشت و یک ریسک محسوب می‌شود و در آن سال‌ها هم هیچ تفاهمنامه‌ای بین دو کشور به امضا نرسید.
وی با تاکید بر اینکه نکته بسیار مهم این است که در بخش ریلی، تقاضای بار قابل توجهی هم بین دو کشور وجود ندارد و حجم بار آن قدر قابل توجه نیست که توجیهی برای ساخت خط جدید داشته باشد، اظهار داشت: طبق مطالعاتی که انجام شد حجم بار بین دو کشور ایران و ارمنستان و همچنین حجم بار ترانزیتی بین دو کشور آن قدر بالا نیست که ارزش ساخت و هزینه‌های بالای پروژه ریلی جدید را داشته باشد.
مدیرعامل اسبق شرکت راه آهن جمهوری اسلامی ایران گفت: ضمن اینکه باید توجه داشته باشیم اگر روابط بین دو کشور ارمنستان و آذربایجان بهبود یابد و صلح برقرار شود، دیگر پروژه خط آهن ایران و ارمنستان توجیهی ندارد و نیازی به ارتباط ریلی بین ایران و ارمنستان نیست.
مردم درباره بازگشایی خط آهن جلفا-نخجوان چه می گویند؟
نکته جالب اینکه بازگشایی خط آهن جلفا-نخجوان از مباحث مطرح در فضای مجازی نیز محسوب می شود و کاربران شبکه های اجتماعی با تاکید بر لزوم تحقق این مهم، مزایای چندی را برای آن قایل هستند.
«حل شدن مشکل اتصال ریلی ایران به ارمنستان بدون هزینه ساخت خط جدید»، « امکان ادامه مسیر قطارهای ایرانی از جلفا تا وان ترکیه و از آنجا به استانبول و اروپا» و «اتصال به گرجستان و تعریف کریدورهای جدید ترانزیتی» از جمله مزایایی هستند که کاربران فضای مجازی برای احیای خط اهن جلفا - نخجوان می شمارند.
آنان همچنین می گویند که با از سرگیری فعالیت خط آهن جلفا - نخجوان، اتصال راه آهن کشورمان به راه آهن جمهوری آذربایجان و روسیه و کریدور ترانزیتی شمال اروپا نیز محقق می شود.
یکی از کاربران فضای مجازی نیز منافع گاهی متضاد ترکیه و روسیه و کشورهای قفقاز با هم و با ایران را از مشکلات احیای این خط ریلی دانست و گفت: اگر دستگاه دیپلماسی کشورمان برای برطرف کردن این تضادها، تلاش و اهتمام جدی به خرج دهد از صرف میلیاردها دلار هزینه ساخت خطوط ریلی جدید ممانعت شده و صرفه جویی ارزی بزرگی عاید کشور می شود و در کنار آن منابع درآمد جدیدی برای همه کشورهای ذینفع از جمله ایران گشوده می شود.
وی عنوان کرد: با این کار و نیز برگزاری نشست های دو جانبه ایران و ترکیه، ایران و روسیه و سپس با کشورهای قفقاز و تبدیل آن به نشست های چند جانبه، می توان قفل این مسیر ریلی را شکست.