به‌گزارش خبرنگار تجسمی ایرنا همه‌چیز از شامگاه شنبه (۲۱ اسفندماه ۱۴۰۰) در جریان اجرای پرفورمنس «گربه جاده ابریشم» بر فراز حوض روغن موزه معاصر؛ از سلسله برنامه‌های هنری هفته بزرگداشت حکیم نظامی در موزه هنرهای معاصر تهران شروع شد. اجرایی که در جریان آن رها شدن بازیگر از پارچه‌ای کشی که برای اجرا از آن استفاده کرده بود و در هوا او را معلق نگه می‌داشت باعث ورود سر او به حوض روغن در موزه هنرهای معاصر شد.
اتفاقی غیرقابل پیش‌بینی که از همان ساعات ابتدایی واکنش‌های مختلفی به همراه داشت.
ایجاد دیالوگ بین آثار گذشته و حال، فضایی جدید برای بیان هنری
از دقایق ابتداییِ بعد از انتشار ویدئوی این حادثه که کاملاً به شکل سهوی باوجود تمام برنامه‌ریزی‌های صورت‌گرفته منتشر شد، برخی از هنرمندان عرصه تجسمی با رویکرد نقادانه نسبت‌به طرح این پرسش اقدام کردند که چه لزومی برای اجرای چنین پرفورمنسی در موزه هنرهای معاصر بود؟
در نقطه مقابل نیز، عده‌ای دیگر در مقام پاسخ‌گویی به این منتقدان بر این مساله اشاره و تاکید داشتند که وقتی درباره شاعر بزرگ ایرانی حکیم نظامی سلسله برنامه‌های مختلفی از بدنه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و کمیته ملی یونسکو در ایران طراحی و برنامه‌ریزی شده است، قطعا نگاه همه‌جانبه و فراگیر دست‌اندرکاران و برگزارکنندگان این رخداد برای دخیل کردن تمامی هنرمندان و تولیدات هنری با محوریت این شاعر بزرگ ایرانی می‌تواند جهان‌شمول بودن جایگاه حکیم نظامی را در فرهنگ و هنر ایران و به تبع آن جهان بهتر نمایندگی کند.
ساعاتی بعد از این اتفاق موزه هنرهای معاصر با انتشار بیانیه‌ای رسمی و رسانه‌ای ضمن تاکید بر استفاده کردن از فضاهای تجربه‌گرا در قالب هم‌نشینی هنر پرفورمنس با عرصه هنرهای تجسمی که یکی از شاخه‌های مدرن خوانش‌های هنری در تمام جهان به شمار می‌رود، ضمن ابراز تاسف از این رویداد با تاکید بر سهوی بودن این حادثه و اجتناب‌ناپذیر بودن حوادثی از این‌دست در قالب هنر اجرا بر برنامه‌ریزی دقیق و منظم برای برگزاری هرچه باشکوه‌تر مراسم بزرگداشت حکیم نظامی تاکید کرده بود.
در این بیانیه آمده بود: موزه هنرهای معاصر تهران با ابراز تأسف از واقعه پیش‌آمده در حین اجرای پرفورمنس در جریان گشایش نمایش پنج گنج، اعلام می‌دارد:
ـ برخورد پرفورمر به روغن در طرح اصلی ارائه شده به موزه نبوده و در اثر اشتباه ایجاد شده است.
ـ در این اتفاق، بخشی از بدن پرفورمر (اجراگر)، به روغن برخورد می‌کند که موجب خروج مقداری روغن می‌شود؛ که قابل جایگزینی است.
ـ طی سال‌های پس از خلق اثر، همواره روغن تبخیر شده و به آن اضافه شده است. در سال ۱۳۹۶ هم با حضور هنرمند خالق این اثر - نوریوکی هاراگوچی -، کل روغن خارج شد و روغن جدید جایگزین شد.
ـ در هنرهای میان‌رسانه‌ای و نوین معاصر، ایجاد دیالوگ بین آثار گذشته و حال، فضایی جدید برای بیان هنری، ایجاد کرده است که در روزهای آینده، نمونه‌هایی از آن را منتشر خواهیم کرد.
ـ ضمن احترام به نظرات ابراز شده پیرامون این واقعه، و تأسف، چنانچه موجب ناراحتی دوست‌داران و علاقمندان شده باشد، اعلام می‌شود این اتفاق، تخریب اثر هنری محسوب نمی‌شود و صرفا به دلیل خطای سهوی، بخشی از روغن از موزه خارج شده، که جایگزین خواهد شد.
ـ حفاظت از آثار هنری موزه، در زمره اصلی‌ترین وظایف موزه است، آن‌چنانکه در مهرماه سال ۱۳۹۶، نوریوکی هاراگوچی را برای مرمت حوض روغن به ایران دعوت کرد و قبل از درگذشت وی، این اثر مرمت شد.
ـ امید داریم با دقت و حساسیت بیشتر، در آینده شاهد خطاهایی از این دست نباشیم.
از مردم کشورمان، از جامعه هنری و به‌ویژه هنرمندان حوزه تجسمی عذرخواهی می‌کنم
همچنین یاسر خاسب بنیان‌گذار و مدیر گروه بدن دیوانه و طراح و اجراگر این پرفورمنس باوجود کارنامه بسیار درخشان خود در حوزه هنر اجرا که توفیق‌های متعددی را در عرصه‌های ملی و بین‌المللی برای کشورمان به ارمغان آورده است نیز، باوجود شوک حاصل از این اتفاق و خارج کردن تلفن همراه خود از دسترس؛ در صفحه شخصی خود در فضای مجازی (اینستاگرام) یادداشتی را مبنی‌بر نگرش و برنامه‌ریزی دقیق جهت اجرا و ناگزیر بودن اتفاقاتی از این‌دست که در هر اجرای زنده‌ای می‌تواند به وقوع بپیوندد، منتشر کرده بود.
در یادداشت خاسب آمده بود: شب گذشته بر اثر یک اتفاق، لحظه‌ای پیش از پایان اجرا، مشکلی در بخش فنی پیش آمد و سبب شد آونگی که داشتم، کمی شل شود و بخشی از صورت و دستم با روغن حوض تماس پیداکرد ولی خوشبختانه این اثر هنری آسیبی ندیده است.
اگر اشتباهی کردم و حادثه‌ای پیش آمد، متاسفم و از مردم کشورمان، از جامعه هنری و به‌ویژه هنرمندان حوزه تجسمی عذرخواهی می‌کنم. ولی به آنان اطمینان می‌دهم که هیچ آسیبی به حوض روغن زده نشده است. همواره تلاش کردم ارتباط خوبی با هنرمندان دیگر رشته‌ها داشته باشم و به صورت میان رشته‌ای فعالیت کنم. این اجرا هم در راستای همین موضوع است و داشتن ارتباط موثر با هنرمندان دیگر رشته‌ها در سراسر جهان برایم ارزشمند است.
سرپرست گروه تئاتر بدن دیوانه که پیش از این پرفرمنس‌های متعددی در داخل و خارج از کشور اجرا کرده است، خاطرنشان کرده است: حوض روغن موزه، اثر هنری ارزشمندی است و به آب و خاک ما تعلق دارد. اگر بخواهیم با دیدی مثبت اتفاق دیروز را تحلیل کنیم، گویی این حادثه سبب شد تا این حوض دوباره بجوشد و زندگی آن به جریان بیفتد.
اصل ماجرا ارتباط موثر با دیگر رشته‌های هنری است اما برخی فقط به دنبال حاشیه هستند.
خاسب در عین حال با ابراز تاسف از برخی حاشیه‌سازی‌ها بعد از اتفاق دیروز تصریح می‌کند: متاسفانه بعضی از ما دنبال حاشیه‌ایم درحالیکه اصل ماجرا برای گروه ما ارتباط موثر با دیگر رشته‌های هنری است، ضمن اینکه همواره ارتباط انسان با طبیعت برایمان در اولویت بوده است.
وی که در آن یادداشت گفته پرفورمنس خود (گربه جاده ابریشم) را بر اساس سه منظومه عاشقانه نظامی، خسرو شیرین، شیرین و فرهاد و لیلی و مجنون اجرا کرده، افزوده است: حوض روغن موزه هنرهای معاصر هرچند ساخته یک هنرمند جهانی است ولی همه عناصر آن متعلق به این آب و خاک و برای همه ما بسیار ارزشمند است. بعد از اجرای دیروز گروه ما همه چیز را به حالت اول بازگرداند، چراکه این اثر برای ما مقدس است و قصد مشکل‌سازی برای آن را نداشتیم.
این کارگردان تئاتر یادآوری کرده است: اتفاق دیروز برای حاضران در لحظه اول شوکه‌کننده بود ولی خوشبختانه مشکلی پیش نیامد و این اثر آنچنان قوی است که سال‌های سال ماندگار خواهد بود.
او که پیش از این پرفورمنس دیگری را بر فراز برج آزادی اجرا کرده است، تاکید می‌کند: اجرای چنین برنامه‌هایی به نوعی بازی کردن با جان است و من آنچنان عاشق این کار هستم که با جان خودم بازی می‌کنم و همواره در تمام اجراهایم به ایجاد رابطه نزدیک با طبیعت و اجسام تاکید داشته‌ام.
با قرار گرفتن در حاشیه امکان تجلی یافتن مفاهیم هنری را از خود دریغ کرده‌ایم
در همین راستا حبیب‌الله صادقی از اساتید نامی و شناخته‌شده هنر نقاشی کشورمان که در دهه هشتاد (۱۳۸۴) مدیریت موزه هنرهای معاصر را بر عهده داشته، در گفت‌وگو با خبرنگار تجسمی ایرنا اظهار کرد: در تمام نقاط جهان موزه‌های هنری با اتکا بر بدنه مطالعات جدید میان‌رشته‌ای و کنش‌های تجربه‌گرا در عرصه هنرهای بینامتنی و تلفیق شاخه‌های هنری با یکدیگر فعالیت می‌کنند.
وی خاطرنشان کرد: نکته مهم آنست که در مواجهه باهنر پرفورمنس و آثار تولیدشده در این شاخه همواره حوادثی از این‌دست ممکن است برای هر هنرمندی در هر کجای جهان رخ دهد؛ پس مساله مهم آنست که در گام نخست نباید چنین اتفاقاتی ما را به حاشیه ببرد چراکه به‌محض قرار گرفتن در حاشیه و جدا شدن از متن و بطن داستان امکان تجلی یافتن مفاهیم هنری را از خود و مخاطبان دریغ کرده‌ایم.
صادقی افزود: پرفورمنس انتخاب‌شده در راستای سلسله برنامه‌های بزرگداشت حکیم نظامی در اصل امکانی بسیار مثبت با ظرفیت بالا برای اجرا در موزه هنرهای معاصر بود که به‌تازگی شیوه‌های تلفیق شاخه‌های هنری ازجمله هنر نمایش با خوانش مدرن را در قالب تلفیق با دیگر شاخه‌های هنرهای تجسمی مدنظر قرار داده است. این تجربه صورت‌گرفته حتی با وجود حادثه‌ای که می‌توانست رخ ندهد اما وقوع آن ازدست همه برنامه‌ریزان و هنرمند پرفورمر نیز خارج بود را اتفاق و رویداد حاشیه‌ای نمی‌بینم و بر حضور و وجود آن برای رسیدن به همن نگاه جهان‌شمول تاکید دارم.
قدردان دانش هنرمندان جوان کشورمان باشیم
صادقی گفت: همواره در مواجهه با چنین رخدادها و رویدادهایی چون برگزاری جشنی فراگیر، عظیم و گسترده مانند هفته بزرگداشت حکیم نظامی نیازمند مساله مدیریت، اندیشیدن به اتفاق‌ها، حوادث و حاشیه‌هایی که ممکن است در قالب برگزاری چنین رخدادهایی به وقوع بپیوندد هستیم و باید بخشی از برنامه‌ریزی‌ها به مدیریت بحران و حوادث غیرمترقبه اختصاص پیدا کند.
وی خاطرنشان کرد: موزه هنرهای معاصر مکانی فقط برای نسل امروز و جهان معاصرمان نیست. بلکه همواره چه از زاویه دید هنرمندان و چه از منظر مخاطبان واقعی و علاقه‌مندان عرصه هنر؛ این موزه گنجینه و سرمایه ملی است که برای تمامی نسل‌ها از گذشته تا آینده به‌عنوان میراثی گران‌بها از هنرِ هنرمندان کشورمان و هم‌نشینی آن با آثار هنرمندان بزرگ جهان بشمار می‌رود.
وی خاطرنشان کرد: تلفیق گونه‌های مختلف هنری در هنر معاصر و جهان معاصرمان اتفاقی است که باید به‌شدت از آن استقبال کنیم. چراکه این نشان‌دهنده پویایی و دانش روزِ هنرمندان کشورمان است. در آن روی دیگر سکه نیز باید همواره مساله برنامه‌ریزی، مراقبت و حفاظت از گنجینه‌های ارزشمند موزه هنرهای معاصر را نیز مدنظر داشته باشیم.
صادقی گفت: اینکه ما هنرمندان همدوش با مسئولان برای بزرگداشت حکیم نظامی، رویدادی با ابعاد بین‌المللی را طراحی کردیم اتفاقی خجسته است. تلفیق این رویداد با اجرای یک پرفورمنس که رویکرد و نگرشی تازه از هنرِ هنرمندان ایرانی در پاسداشت شاعری بزرگ در حوزه ادبیات فارسی است، اتفاق و رخدادی است که باید با نگاه مشوقانه با آن همراه بود و تنها به‌سبب یک حادثه تمامی اقدامات انجام‌شده را به حاشیه نکشاند.
نباید با فراموشی بزرگداشت حکیم نظلمی تنها به سبب یک اتفاق بر طبل حواشی بکوبیم
این نقاش نامی کشورمان تصریح کرد: همانگونه که حکیم نظامی با زبان فارسی به‌عنوان یکی از شاعران بزرگ و سرآمد سپهر ادبیات کشورمان، ابعاد جهانی و بین‌المللی پیدا کرده‌است؛ ما نیز در مواجهه با مفاهیم امروز و در حوزه تلفیق آثار هنری برای معرفی هرچه بیشتر و متفاوت‌تر این شاعر پارسی‌گو به تمامی مردمان کشورمان و دیگر شیفتگان فرهنگ ایرانی در جهان باید تلاش کنیم.
صادقی خاطرنشان کرد: در کنار آن برای استفاده از محیطی چون موزه هنرهای معاصر نیز باید هرچه بیشتر در حفظ گنجینه‌های آن کوشا باشیم. باید خدا را شکر کرد که این یک اتفاق آنی و لحظه‌ای بود با کمترین آسیب‌ها؛ نه مجسمه‌ای دراین‌میان شکست و نه تابلوی نقاشی را از دست دادیم. تنها سر بازیگر این پرفورمنس به حوض روغن موزه هنرهای معاصر وارد شد و مقدار بسیار کمی از این روغن خارج شد که قابلیت جایگزینی دارد.
وی افزود: اما همه این‌ها نباید باعث شود تا ما از اصل اتفاق و رویداد یعنی برنامه‌ریزی و اقدامات انجام‌شده در راستای بزرگداشت هفته حکیم نظامی فارغ شویم و صرفاً به دلیل یک حادثه و اتفاقی که قطعا عمدی در آن نبوده تمامی موارد را کنار گذاشته و بر طبل حاشیه‌ها بکوبیم.
به گزارش ایرنا، «ماده و فکر» اثر هنرمند ژاپنی، نوریوکی هاراگوچی است و سال‌هاست که در موزه هنرهای معاصر تهران نگهداری می‌شود.
این هنرمند که تابستان سال گذشته (۱۳۹۹) از دنیا رفت، سه سال قبل از فوتش به ایران سفر کرده بود تا اثرش را مرمت کند و اتفاقا از اینکه هنوز بعد از ۴۰ سال اثرش پابرجاست، ابراز تعجب کرده بود.
انتقادات نسبت به حادثه پیش آمده در موزه هنرهای معاصر تهران درحالی بالا گرفته است که طبق گفته مسئولان موزه آسیبی به اثر «ماده و فکر» وارد نشده است.
تمامی عکس‌های استفاده شده در این گزارش مربوط به ۲۴ ساعت بعد از آن اتفاق بوده که این تصاوی موید این نکته است که طبق گفته مسئولان موزه هیچ آسیبی به این اثر وارد نشده است.