مواد مخدر نام عمومی برای انواع متنوعی از داروها، سایکو اکتیوها و ترکیبات شیمیایی طبیعی و سنتتیک است که معمولاً خاصیت تسکین دهنده و سرخوش کننده دارند و اغلب به دلیل احتمال ایجاد وابستگی به مصرف جزو مواد اعتیادآور طبقه‌بندی می‌شوند، خرید و فروش، جابه جایی و پنهان کردن مواد مخدر در اکثر نقاط جهان ممنوع است و برای آن مجازات در نظر گرفته شده‌است.
انواع متنوعی از مواد مخدر و اعتیادآور وجود دارند و به همین دلیل در طول زمان فرد مصرف‌کننده ممکن است برای به دست آوردن حس سرخوشی مقدار مصرف خود را افزایش دهد یا روی به مصرف ماده مخدر قوی‌تر بیاورد و همچنین اگر میزان وابستگی به مخدر در فردی بالا باشد احتمال سر زدن اعمال خشونت‌آمیز برای رسیدن به مواد نیز محتمل است.
بازگشت دوباره معتادان بهبود یافته به اعتیاد یکی از چالش های برنامه‌های پیشگیری و مبارزه با مواد مخدر به شمار می‌رود که توانمندسازی بهبودیافتگان راهی موثر در رفع این مشکل است.
کارشناسان معتقدند معتادان متجاهر مجرم نیستند بلکه زخم خورده یکسری پدیده های اجتماعی هستند که باید به این افراد کمک کرد تا سلامتشان را بازیابند و دوباره به جامعه و زندگی خود بازگردند و برای پیشگیری از بازگشت دوباره آنان به اعتیاد باید زمینه توانمندسازی و اشتغال آنان را فراهم کرد.
اعتیاد یکی از جلوه های تهاجم فرهنگی دشمنان با هدف انحراف جوانان است که طلاق، بزه‌های اجتماعی، فقر و ناهنجاری‌های رفتاری و اجتماعی را در پی دارد و اعتیاد یک بیماری جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی است، اعتیاد به مواد مخدر، یکی از چهار بحران جهانی است و تأثیر آن در ظهور سایر آسیب‌های اجتماعی نمود عینی دارد.
درمان، توانمندسازی و اشتغال بهبودیافتگان از اعتیاد زمینه ایجاد جامعه سالم و عاری از اعتیاد را فراهم می‌کند و ایجاد و توسعه مراکز جامع درمان و بازتوانی معتادان در کنار سایر مراکز درمانی می‌تواند بخش عمده‌ای از مشکلات ناشی از اعتیاد را رفع و دسترسی به خدمات درمانی را برای آسیب دیدگان آسان کند.
نرخ ۵ درصدی شیوع اعتیاد در جمعیت فعال
دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر پیش از این در مقایسه وضعیت اعتیاد در کشورمان با برخی کشورهای دنیا گفته بود: نرخ شیوع اعتیاد در جمعیت فعال کشور، ۵ درصد است و این نرخ در دنیا بالای ۷ درصد است. همچنین نرخ شیوع اعتیاد در حوزه دانش‌آموزی کشورمان ۲ درصد اما در برخی کشورها از جمله آمریکا، ۱۷ درصد است که رقم بالایی است. یک معتاد چندین نفر را گرفتار می‌کند و درمان سختی دارد. اگرچه وضعیت ایران از بسیاری از کشورهای دنیا بهتر است ولی وجود یک معتاد هم برای ایران زیاد است و باید تلاش شود تا وضعیت هر روز بهتر شود.
دکتر اسکندر مومنی با اشاره به چهار حوزه مبارزه با مواد مخدر گفت: نخستین حوزه مقابله است که جلوگیری از ورود قاچاق و توزیع مواد مخدر یک قسمت کار آن محسوب می‌شود و در این راه قریب به ۴ هزار شهید تقدیم شده است. ساماندهی معتادان متجاهر مربوط به این حوزه است.
بر اساس پژوهشی که انجام شده بیش از ۳۰ درصد از کسانی که به سمت اعتیاد می‌رفتند قدرت نه گفتن نداشتند. وی، پیشگیری را حوزه بعدی خواند و افزود: این برداشت است که باید تلاش کنیم مواد مخدر در دسترس نباشد تا کسی مصرف نکند، این حرف درست و وظیفه ما است، اما به تنهایی کافی نیست و باید اقدامات دیگری نیز انجام شود و قبول داریم که در حوزه پیشگیری مقداری عقب هستیم و در کنار مقابله باید بازدارندگی درونی نیز ایجاد شود که کسی به سمت اعتیاد نرود.
دبیرکل ستادرمبارزه با مواد مخدر گفت: بر اساس پژوهشی که انجام شده بیش از ۳۰ درصد از کسانی که به سمت اعتیاد می‌رفتند قدرت نه گفتن نداشتند و بیش از ۳۰ درصد هم گفتند فکر نمی‌کردیم که با چندبار مصرف، معتاد شویم، لذا اگر پیشگیری و آموزش باشد این موارد رخ نمی‌دهد یا کمتر رخ میدهد.
مومنی با بیان اینکه حوزه سوم درمان است، افزود: پیشگیری مهم است، اما درمان اعتیاد هم مهم است و باید در این حوزه نیز اقدام مناسب برای درمان معتادان انجام شود و در نهایت حوزه چهارم توانمندسازی و بازگشت به جامعه است که اگر این حوزه نباشد، باید مکرر معتادان را به مراکز ببریم و هزینه کنیم، اما دوباره به چرخه اعتیاد برمی‌گردند.
وی؛ مواد مخدر و روانگردانها را تهدید کننده سلامت و امنیت عمومی جامعه دانست و گفت: در کشور دو میلیون و هشتصد هزار نفر به صورت دائمی مواد مخدر مصرف می کنند و ضرورت دارد با بهره گیری از ظرفیت همه دستگاهها گام بلندی برای کنترل آسیب های اجتماعی در جامعه برداشت.
جلوگیری از ورود قاچاق و توزیع مواد مخدر، پیشگیری، درمان اعتیاد و توانمندسازی و بازگشت فرد معتاد به جامعه، چهار حوزه مهم در مبارزه با مواد مخدر است.
مرگ دو هزار و ۴۹۰ نفر بر اثر سوء مصرف مواد مخدر
بر اساس اعلام سازمان پزشکی قانونی کشور، در نیمه نخست سال گذشته دو هزار و ۴۹۰ نفر بر اثر سوءمصرف مواد مخدر در کشور جان خود را از دست دادند، از این تعداد دو هزار و ۱۲۳ نفر مرد و ۳۶۷ نفر زن بودند.
در۶ ماهه نخست سال گذشته آمار تلفات ناشی از سوءمصرف مواد مخدر در مقایسه با مدت مشابه سال قبل از آن (۱۳۹۹) ۶.۵ درصد افزایش یافت.
بر اساس این گزارش و بر اساس نوع ماده مصرف شده در متوفیان سوءمصرف مواد، ۵۴۴ نفر بر اثر مصرف مواد مخدر، ۱۱۲ نفر مواد محرک یا توهم زا و هزار و ۶۸ نفر نیز بر اثر مصرف داروهای مخدر (همچون متادون و ترامادول)، جان خود را از دست داده اند. ۷۶۶ نفر نیز بر اثر مصرف همزمان چند دسته مواد در این مدت جان باخته اند.
رشد۳.۷ درصدی تلفات سوءمصرف مواد در سال ۱۳۹۹
اما بنا بر آمارهای موجود در سازمان پزشکی قانونی کشور، آمار تلفات سو مصرف مواد مخدر در سال (۱۳۹۹) نسبت به سال قبل از آن(۱۳۹۸) با رشد ۳.۷ درصدی مواجه بوده است.
در سال ۱۳۹۹، چهار هزار و ۶۳۷ نفر بر اثر اعتیاد در کشور جان باختند که در ۱۰ سال گذشته بیشترین رقم مرگ ناشی از سوءمصرف مواد را در برمی‌گیرد.
عمده ارجاعات روان‌پزشکی قانونی در حوزه اعتیاد، برای بررسی مسئولیت کیفری است
رییس بخش روان‌پزشکی قانونی اداره کل پزشکی قانونی استان تهران، در خصوص ارجاعات این بخش در حوزه مواد مخدر، گفت: عمده ارجاعات بخش روان‌پزشکی قانونی در موضوع اعتیاد مربوط به افرادی است که در اثر مصرف مواد روانگردان یا مخدر مرتکب جرم شده اند و برای اظهار نظر در خصوص مسئولیت کیفری به این سازمان ارجاع می شوند.
مهدی صابری افزود: علاوه بر این، ارجاع زندانیان برای عدم تحمل حبس و نیز اختلالات حین حبس از دیگر دلایل حضور مصرف کنندگان مواد مخدر در بخش روان‌پزشکی قانونی است.
عمده ارجاعات بخش روان‌پزشکی قانونی در موضوع اعتیاد مربوط به افرادی است که در اثر مصرف مواد روانگردان یا مخدر مرتکب جرم شده اند و برای اظهار نظر در خصوص مسئولیت کیفری به این سازمان ارجاع می شوند.
وی به مراجعه خانواده های فرد معتاد به بخش معاینات روان‌پزشکی قانونی نیز اشاره و تصریح کرد: گاهی ارجاعات ما از سوی خانواده ها و به ویژه همسران افراد معتاد است که برای حضانت فرزند و یا سختی های زندگی با این افراد در مراکز معاینات سازمان حضور می یابند و کارشناسان حوزه روان‌پزشکی با توجه به شرایط و ضوابط موجود نسبت به درخواست آنان اظهار نظر کرده و نظر کارشناسی خود را به مراجع قضایی اعلام می کنند.
خانواده ها به تغییر رفتار غیرطبیعی نوجوانان حساس باشند
رییس بخش روان، پزشکی قانونی در بخش دیگری از سخنان خود نقش خانواده ها و شیوه درست تربیت فرزندان در پیشگیری از گرایش آنان به مواد مخدر و هر نوع جرم و بزه را بسیار مؤثر دانست و گفت: در موارد زیادی افراد در پی سهل انگاری خانواده ها در دام اعتیاد گرفتار می شوند و به دنبال آن ممکن است جرم یا بزهی نیز مرتکب شوند که ناشی از گرایش آنان به مواد مخدر است.
وی ادامه داد: با وجود نقش مهم خانواده در تربیت نوجوانان، اما در برخی مواقع ارجاعات بخش روان‌پزشکی قانونی که عمدتا افراد بالای ۲۰ سال هستند، نشان می دهد فرد زمانی دچار اعتیاد و به دنبال آن ارتکاب جرم شده که از زیر چتر حمایتی خانواده خارج شده است و پدر و مادر نمی توانند بر مراودات و دوستان آنان نظارت کامل داشته باشند.
صابری خاطرنشان کرد: با این وجود حساسیت منطقی خانواده به رفتار فرزندان و حتی حساسیت نسبت به تغییر رفتار همسر و همچنین برخورد درست با این افراد در صورت گرایش آنان به مواد مخدر می تواند تا حد زیادی از بحرانی شدن شرایط و ارتکاب هرگونه جرم و تخلف جلوگیری کند.
رییس بخش روان، پزشکی قانونی در خصوص رفتارهایی که باید موجب حساسیت خانواده شود، گفت: توجه به برخی علائم و تغییرات رفتاری به خانواده در پیشگیری از عواقب غیرقابل جبران کمک می کند، از جمله ساعات غیر متعارف رفت و آمد و تماس های خارج از قاعده ای که تمایل ندارند اعضای خانواده در مورد آن مطلع شوند.
وی افزود: رفتارهای پرخاشگرانه غیرعادی و یا تغییر رفتار و بدبینی‌های غیر منطقی و بدون توجیه، مخفی کاری و یا سرقت پول و اشیا قیمتی از خانه و ... نشان دهنده گرایش احتمالی جوانان به اعتیاد است که خانواده ها باید با برخورد درست به این موضوع رسیدگی کنند.
صابری تاکید کرد: به طور قطع آگاه شدن از گرایش جوانان به مواد مخدر و آگاهی از علائم و نشانه های اولیه و انجام مشاوره های درست می تواند از گرفتار شدن جوانان در دام اعتیاد و به تباهی کشاندن افراد جلوگیری کند.
۸۸۵