به گزارش ایرنا، گلستان سرزمینی مملو از طبیعت رنگارنگ و دلفریب با فرهنگ و تمدن باستانی ریشه‌دار در تاریخ کهن این مرز و بوم است و به عنوان بخشی از سرزمین پهناور ایران زمین به لحاظ تاریخی، دارای سابقه ای درخشان و از نظر دارا بودن عرصه تاریخی و یادمانی بسیار غنی است.
تاریخ بسیار کهن استان گلستان و قرار گرفتن در مسیر راه ارتباطی بین شرق و غرب کشور باعث شد از گذشته های دور این منطقه به عنوان یکی از کانون های مهم تاریخی ایران مطرح باشد و در این شرایط آثار و نشانه های متنوع و مختلفی که از سیر تکوینی فرهنگ و تمدن بشری به جای مانده می توانند به عنوان جاذبه های توریستی مورد استفاده قرار گیرند.
تپه ها، قلعه ها، مساجد زیبا، زیارتگاه ها، برج ها، کانون های شهری و روستایی تاریخی، کاخ ها، پل ها، معابر و گذرگاه های تاریخی، امام زاده ها و آرامگاه، دیوار دفاعی و آداب و رسوم، گو شه هایی از جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی استان گلستان است که در صورت سرمایه گذاری مناسب و به کارگیری شیوه های نوین تبلیغات می تواند نقش چشم گیری در جذب توریست داخلی و خارجی داشته باشد.
دیوار دفاعی گرگان
دیوار دفاعی، دیوار بزرگ گرگان یا دیوار سرخ که در برخی متون قدیمی با عنوان مار سرخ مطرح شده، طولانی‌ترین دیوار آجری دنیا و سومین دیوار بزرگ جهان پس از دیوار چین و آلمان است.
دیوار تاریخی گرگان که در متون قدیمی با نام مار سرخ نامیده‌شده از شرق دریای خزر در ناحیه گمیشان شروع شده و پس از گذر از شمال آق قلا و گنبدکاووس به طرف شرق ادامه داشت و در کوههای پیش‌کمر محو می‌شد. مورخان اسلامی از پایان و امتداد دیوار ذکری نکرده‌اند و به نظرمی‌رسد از موقعیت جغرافیای آن بی اطلاع بوده اند .
این دیوار با نامهای سد اسکندر، سد انوشیروان، سد فیروز، دیوار دفاعی، قزل ییلان، قزل آلانگ و آلان(به زبان ترکمنی) نیز در منابع جغرافیای تاریخی و سفرنامه ها نگارش شده و گفته می شود به عنوان طولانی ترین اثر معماری ایران باستان، در مدت ۹۰ سال ساخته شد.
طول دیوار بزرگ گرگان در حدود ۲۰۰ کیلومتر و عرض آن بین ۲ تا ۱۰ متر است.
امروزه بقایای دیوار تاریخی از کرانه های شرقی دریای خزر تا ارتفاعات و دره های البرز شرقی در دامنه بیلی کوه (پارک ملی گلستان نزدیک روستای زاو در شمال شرقی شهرستان کلاله) قابل مشاهده است.
پیشتر تاریخ ساخت دیوار گرگان را به دوره اشکانی نسبت می دادند اما مطالعات پژوهشی و آزمایشگاهی انجام شده در سال های اخیر نشان داد که این دیوار در دوره ساسانی و برای جلوگیری از هجوم اقوام شمالی احداث شد.
بررسی‌های باستان‌شناسی نشان می‌دهد که مهندسی ایران و امپراتوری ساسانی به خوبی با مهندسی امپراتوری روم رقابت داشته یا حتی از آن پیشی گرفته، بررسی‌های اخیر این دیوار، بینشی اروپایی مدار نسبت به تاریخ جهان را به چالش می‌گیرد.
بافت تاریخی گرگان
بافت قدیم گرگان حدود ۲۰۰ هکتار وسعت دارد و پس از اصفهان و یزد سومین بافت بزرگ ارزشمند تاریخی ثبت شده ایران است.
بام‌های سفالی و قرمز رنگ، دیوارها و جرزها آجری و رج به رج کنار هم چیده شده شمایلی از شهری کهن به نام گرگان بوده که هنوز هم پا برجا است.
بافت تاریخی گرگان که عنوان افتخارآمیز وسیع‌ترین بافت تاریخی ثبت شده شمال ایران را دارد با بناهای شاخصی همچون خانه‌های شیرنگی، تقوی، شعرباف، خراسانی، مفیدیان، کبیر، سرای باقری‌ها و امامزاده نور در محلات سرچشمه، دوشنبه‌ای، دربنو به مرکز استان گلستان هویتی عمیق بخشیده است.
آنچه اکنون آن را بافت تاریخی گرگان می‌نامند بازمانده مجموعه‌ای از شهر استرآباد و عناصر آن و فضاهای شهری همچون مساجد، آب انبارها، قنات‌ها، معابر و واحدهای مسکونی یک یا چند طبقه است.
گرگان در دوران قاجار ۶ محله به نامهای سرپیر، دربنو، سرچشمه، میخچه‌گران، نعلبندان، سبزه‌مشهد و میدان داشت که دارای چندین محله فرعی از جمله مثل پاسرو، میرکریم، دوشنبه‌ای، شیرکش، باغشاه، دباغان و شاهزاده قاسم بود.
بافت تاریخی گرگان از ۲ بخش اداری و مسکونی تشکیل می شد که بقایای آن همچنان موجود است.
میل رادکان
میل رادکان با ۳۲ متر ارتفاع و ۱۵ متر قطر به عنوان دومین برج آجری استان بعد از میل گنبد قابوس، در روستایی به نام رادکان در حوزه شهرستان کردکوی قرار دارد.
این بنای با ارزش تاریخی در چهار کیلومتری جنوب شرقی روستای رادکان، ۴۲ کیلومتری جنوب کردکوی، ۵۴ کیلومتری جنوب غربی گرگان و ۱۱۷ کیلومتری میل قابوس (بلندترین برج آجری جهان در شهرستان گنبدکاووس) در منطقه ای کوهستانی - جنگلی بر فراز تپه ای در دامنه جنوبی سلسله جبال البرز و در میان دره‌های حاشیه شمالی رودخانه نکا که از شرق به غرب جریان دارد، واقع است.
به دلیل وجود منابع اندک و خوانده نشدن کامل کتیبه های این برج نمی توان به درستی و صراحت کارکرد آن را اعلام کرد اما می توان یکی از کاربردهای آن را راهنمایی مسافرینی دانست که عرض البرز را برای رسیدن به خزر یا فلات مرکزی ایران طی می کردند.
ورودی میل رادکان در ضلع جنوبی دارای کتیبه ای به خط کوفی تزیینی بوده ، هرچند در گذشته های دور تخریب شده اما بر کتیبه‌ای که در زیر گنبد دیده می‌شود ساخت آن در سال ۴۰۷ هجری قمری در زمان فرمانروایی اسپهبد ابوجعفر آغاز و در ۴۱۱ هجری قمری بدست احمدبن عمر به پایان رسید.
این برج همچنین محل دفن یکی از اسپهبدان آل باوند طبرستان به نام ابوجعفر محمدبن ونوریان باوندی است.
باوندیان خاندانی ایرانی از امیران طبرستان بودند که در حدود ۷۰۰ سال قبل در مناطق کوهستانی این ناحیه شامل جنوب دریای خزر، غرب گیلان و در شرق دشت گرگان حکمرانی می کردند.
این گنبد در امتداد گنبدهای لاجیم ورسک مازندران در کنار شاهراه منتهی به شاهکوه، گردنه شمشیر بر، چشمه علی، جهان نما، بخش یانه سر بر فراز تپه‌ای از دور نمایان است.
شهر تاریخی جرجان
شهر تاریخی و به خاک خفته "جرجان" در سه کیلومتری گنبد با نشانه‌های روشنی از دوران حکومت سامانیان، آل‌زیار و سلجوقیان که در سال ۶۲۰ هجری بر اثر حمله مغول از بین رفت در زمان آبادانی خود هزار و ۲۰۰ هکتار مساحت داشت اما به دلایل مختلف نظیر توسعه بخش کشاورزی، ساخت خانه، کاوش‌های غیرمجاز و زمین خواران از بین رفته و اکنون گستره آن به حدود ۲۵۰ هکتار کاهش یافته است.
این شهر تاریخی که در جوار مرقد مطهر امامزاده یحیی بن زید (س) از نوادگان امام سجاد (ع) واقع شده، بر اساس نوشته جغرافی‌نویسانی چون "اصطخری" و "ابن حوقل" با شهرهای مشهور و همتراز دوران خود مانند "ری و نیشابور" قابل مقایسه بود.
شهر تاریخی جرجان در دوران اوج شکوفایی خود مهد علم و ادب و صنایعی نظیر شیشه‌گری، فلزکاری سفالگری بود.
به گفته کارشناسان، بیش از صدها محوطه و تپه باستانی در این شهر وجود دارد که تنها بخش اندکی از آنها شناسایی شده و داده‌ها و یافته‌های باستان‌شناسی نیز نشانگر آن است که این منطقه تمامی شرایط لازم برای تداوم فرهنگی را تا دوران اسلامی داشته و کشف سفالینه‌های مربوط به هزاره پنجم قبل از میلاد و عصر آهن در محلی به نام «حبی بلی » در محدوده شهر جرجان و در حاشیه رودخانه گرگان رود، شاهدی بر این مدعاست.
این شهر باستانی که نخستین بار در سال ۱۳۵۰ تا ۱۳۵۷ خورشیدی مورد کاوش علمی قرار گرفت، بر اساس مطالعات انجام شده، در زمان سامانیان بر روی ویرانه‌های بر جای مانده از شهری ساسانی بنا شد و به صورت چند ضلعی نامنظم همانند شهرهای منطقه در قبل از اسلام ساخته شده است.
یکی از ویژگی های جالب این شهر، داشتن کانال فاضلاب سراسری است که این مساله اهمیت فراوانی در بهداشت شهر داشت و خیابان ها و گذرهای شهر جرجان طرح شبکه بندی داشته و از شمال به جنوب و از شرق به غرب امتداد یافته و تقریباً همه شهر را در برمی گرفت که می توان آن را نهایت ذوق و استادی معماران و شهرسازان جرجان دانست.
کاخ موزه گرگان
کاخ شهر گرگان پس از مرمت به کاخ موزه گرگان تبدیل شد. این بنا در دو طبقه به سبک اروپایی در سال ۱۳۱۷ هجری شمسی به دستور پهلوی اول در کنار مجموعه‌ای از ساختمان‌های اداری ساخته شده بود.
کاخ شهر گرگان در استان گلستان با قدمتی بیش از ۷۰ سال در سال ۱۳۴۳ هجری شمسی به عنوان بیست و چهارمین موزه کشور و نخستین موزه شمال کشور مطرح بوده که در سال ۱۳۳۶ هجری شمسی به ثبت ملی رسید.
در حال حاضر در طبقه همکف این کاخ تعدادی شیء کشف شده از شهر تاریخی جرجان به نمایش گذاشته شده و در عین حال بخش مشاهیر شامل تندیس چند تن از اندیشمندان و نام‌آوران جرجان و استرآباد در این طبقه قرار دارد و به بخش مشاهیر مشهور است.
در طبقه بالا با اشیا مربوط به پهلوی دوم تجهیز شده است. این کاخ در پارک شهر گرگان واقع شده است.
کیارام قدیمی ترین غار مسکونی شمال کشور
غار کیارام شهرستان گالیکش با دسترسی و مسیرآسان به عنوان قدیمی ترین غار مسکونی در شمال کشور شناخته می شود.
این غار که در میان اهالی به "غار وسط دلدل" شهرت دارد در ۶ کیلومتری روستای فرنگ از توابع دهستان فارسیان در شهرستان گالیکش قرار دارد و براساس منابع تاریخی و مستندات، قدیمی ترین بقایای حضور انسان در گلستان مربوط به دوره پارینه سنگی میانه (حدود صدهزار سال پیش) در این غار به دست آمده است.
ابزارهای سنگی و مصنوعات این غار شامل "تراشه"، ابزارهای کوچکی مشابه مصنوعات و ابزارهای سنگی فرهنگ موستری غارهای زاگرس و غار تشیک تاش ازبکستان است.
گفته می شود غار کیارم به عنوان قدیمی ترین غار مسکونی در شمال کشور، تنها محوطه پارینه سنگی است که بقایای کرگدن در آن شناسایی شده است.
دسترسی به غار کیارام بر خلاف برخی دیگر از غارهای مشابه، دشوار نیست و دسترسی آسان، نزدیکی به منبع تامین آب (رودخانه فصلی جلوی دهانه غار) ، روشنایی نسبی داخل غار، امنیت و موقعیت جغرافیایی آن از جمله ویژگی‌هایی است که سبب برتری این غار شده و به همین دلیل به طور پیوسته برای مدت درازی در طول تاریخ سکونتگاه انسان بود.
یکی از زیبایی ها و دلایل شهرت غار کیارام،نگاره ای از تصویر گردونه مهر (از ایزدان محبوب ایران باستان) است که بر دیواره صخره سمت راست دهانه غار در ضلع شمالی آن در داخل یک دایره حجاری شده بود.
گفته می شود این نگاره که بر اثر گذشت زمان و جنس صخره ها اندکی کمرنگ شد، یکی از قدیمی ترین نقش های اعتقادی آریایی ها است.
پل تاریخی آق قلا
پل تاریخی و ثبت ملی شده آق قلا به عنوان تنها پل دارای "تزئینات آجرکاری برآمده" کشور بر روی گرگانرود در شهرستان آق‌قلا و در حدود ۱۸ کیلومتری شمال گرگان واقع شده است.
در عکسی که در دوره ناصرالدین شاه از این پل برداشته اند دو مناره در کنار آن دیده می شود که اکنون از این مناره ها اثری نیست.
قدمت و تاریخچه پل آق قلا متعلق به دوران صفوی است و برخی به استناد شباهت تزیینات آجری آن معتقدند که پایه‌های این پل مربوط به دوران سلجوقی و طاق‌ها و بدنه آن متعلق به دوران صفوی است.
در بخش پایینی پل از آجرهای دیوار گرگان استفاده شده و همین امر نیز باعث شده تا برخی کارشناسان آن را هسته اولیه ساسانی بدانند.
در گذشته یک باب ساختمان مخصوص انجام امور گمرکی نیز در مجاورت ضلع جنوبی پل بوده که امروزه اثری از آن نیست.
از مدتی قبل پل دیگری بر روی رودخانه گرگانرود در این محل ساخته شد که با احداث آن رفت و آمد از روی پل قدیمی صورت نمی گیرد و تنها به عنوان یکی از آثار تاریخی برای عبور و مرور عابران پیاده و گردشگران استفاده می شود.
قدمت و اهمیت تاریخی و فرهنگی این پل باعث شده که این اثر تاریخی در ردیف یکی از مهم ترین جاذبه های گردشگری استان گلستان قرار گیرد.
آرامگاه خالد نبی
آرامگاه خالد نبی تنها پیامبر مدفون در استان گلستان در حدود ۵۵ کیلومتری شمال شرق شهرستان کلاله قرار دارد که از مشرق به کوه های باباشلمک و از شمال، جنوب و غرب به هزار دره منتهی می‌شود.
حاشیه بنای خالد نبی گورستان عظیمی بر روی تپه ماهورهای اطراف وجود دارد که همگی دارای سنگ مزارهای ایستاده هستند.
سنگ مزارهای این گورستان منحصربه‌فرد، دارای سه فرم استوانه‌ای، صلیبی و ساده هستند که می‌تواند نشان از نوع جنسیت، سن و جایگاه اجتماعی متوفی باشد . بقعه خالد بن سنان بر بالاترین سطح این محوطه قرار دارد.
زیارتگاه خالد نبی و گورستان آن محلی برای زیارت و سیاحت است.
فضای اطراف این زیارتگاه و مناظر پیرامون آن، سراسر آرامش و مملو از زیبایی‌های غیرقابل‌وصف است. مکان آرامگاه بر فراز قله کوه گوگجه داغ قرار گرفته و چشم‌انداز زیبای آن بر بلندی کوه، همان چیزی است که سبب شده توجه طبیعت‌گردان به این منطقه جلب شود.
خالد نبی در واقع یک مجموعه متشکل از گورستان خالد نبی، آرامگاه چوپان آتای و زیارتگاه خالد نبی است و این مجموعه یکی از مشهورترین و قدیمی‌ترین جاهای دیدنی استان گلستان به شمار می‌رود.
بافت تاریخی گمیشان
گمیشان دومین شهر دارای بافت با ارزش فرهنگی بعد از گرگان است.
فرم شیروانی بنا، سکوسازی، بهره گیری وسیع از چوب از ویژگی‌های برجسته معماری بافت تاریخی گمیشان به حساب می آید.
سبک معماری شهر به صورت معماری روسی اجرا شده است. در دوره قاجار هزاران ساختمان و مغازه از آجر دیوار تاریخی گرگان یا الوار و تخته نراد روسی به وسیله صاحبان حرف مختلف، تجار، آلات موتوری و صاحبان صیدگاه‌ها ساخته شده است که در حال حاضر بیشتر آنها بافت قدیمی شهر را که وسعت زیادی هم دارد، تشکیل می‌دهند.
رشد روز افزون و سهم فزاینده توریسم در اقتصاد جهانی هر روز چرخه ای تازه بر ساز و کار بنیادین این صنعت می افزاید تا جایی که صنعت توریسم خود تبدیل به نمونه ای از دهکده جهانی می شود و در این شرایط توسعه فعالیت های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در بسیاری از ابعاد با فعالیت های مرتبط به امور جهان گردی گره خورده اس.
یکی از جاذبه های بسیار مهم که مورد توجه اغلب مردم دنیاست جاذبه های فرهنگی و تاریخی است که این جاذبه ها معرف فرهنگ خاص همان کشور و دارای ارزش های در خور توجه آن سرزمین و ویژگی های مردم همان مرز و بوم است.