به گزارش ایرنا، استان هرمزگان ۴۵ رشته صنایع دستی دارد که می توان به نوار بافی (خوس بافی، شک بافی، حضایه بافی)، حصیر بافی (سبد بافی، سواس بافی)، رودوزی های سنتی گلابتون دوزی(کمه زنی)، خوس دوزی، بادله دوزی، شک دوزی، سوزن دوزی، برق دوزی، لباس محلی، سفالگری سنتی، جهله سازی، گلیم بافی (شیرکی پیچ)، نساجی سنتی (پارچه بافی، چادرشب بافی و عبا بافی)، صنایع دریایی، لنج سازی تزیینی، سازسازی(بَربَط سازی، دُهُل، پیپه و کَسِر) اشاره کرد.
هر یک از این صنایع دست ساز میراثی به یادماندنی از یادگاران قدیم بوده است که البته برخی از این رشته ها بواسطه نبود حمایت و مشتری و همچنین از بین رفتن استادکاران دیگر تنها نامی از آن مانده است اما برخی دیگر با هنرنمایی مردم این خطه بویژه زنان به روزتر شده و بازارپسندی و مشتری پسندی خاص خود را دارد.
طبق اعلام اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری هرمزگان؛ بیش از ۱۲ هزار نفر صنعتگر صنایع دستی در این استان بیمه شده‌اند و مشمول دریافت مستمری می‌شوند. برای بیش از ۸۰ هزار نفر نیز کارت صنعتگری صنایع دستی صادر شده که ۹۷ درصد آنان را بانوان و سه درصد را مردان تشکیل می‌دهند.
مراکز خرید و فروش صنایع دستی در هرمزگان
صادرات صنایع دستی یکی از منابع درآمدی کشورمان و استان هرمزگان بوده است که می‌تواند علاوه بر ارزآوری در زندگی مردم هم تاثیرگذار باشد که در این سال‌ها بیشتر مورد توجه قرارگرفته است.
سوغات و صنایع دستی خطه جنوب کشور بویژه استان هرمزگان با زیبایی و طراحی چشم نوازی که دارد، از متنوع‌ترین و جذاب ترین سوغاتی‌های ایران در بین مسافران و گردشگران شناخته می‌شود و محققان و تاریخ شناسان همواره در طول تاریخ این صنایع را مورد توجه قرار داده‌اند.
استان هرمزگان دارای مراکز شاخص فروش صنایع دستی بومی در شهرستان ها و همچنین بیش از ۵۰ مرکز آموزش، تولید و عرضه صنایع دستی در روستاها می باشد که مسافران و گردشگران نوروزی کشورمان که امسال پس از گذشت ۲ سال از شیوع ویروس کرونا به استان مرزی و گردشگری هرمزگان سفر می کنند می توانند برای خرید به این مراکز مراجعه کنند.
بزرگترین مرکز خرید و فروش صنایع دستی و بومی هرمزگان (فروشگاه صنایع دستی) در محله زیباشهر بندرعباس و بلوارامام حسین واقع شده است که از نظر موقعیت جغرافیایی در نزدیکی مجتمع اطلسیه و اداره کل استاندارد و تحقیقات صنعتی هرمزگان قرار گرفته است.
فروشگاه صنایع دستی «کاش و پیش» در روستای بهمنی میناب، صنایع دستی گوزن روستای سرکم بهمنی میناب، صنایع دستی «داز و کپاش» در بلوار امام میناب ، صنایع دستی «هرمزان کار» بلوار امام میناب، صنایع دستی دریایی بندرعباس روبروی بازار روز معبد هندوها، فروشگاه مرکز ضایعات نخاعی بندرعباس بلوار امام حسین(ع) جنب اداره استاندارد مرکز ضایعات نخاعی، گالری صنایع دستی یوکابد در بندرعباس پاساژ ستاره شهر طبقه اول، فروشگاه صنایع دستی سنگینه در بندرعباس پاساژ ستاره جنوب طبقه زیرزمین، صنایع دستی آترا بندرعباس حدفاصل میدان صادقیه و خیابان طلوع ساختمان معاونت صنایع دستی، سنایع دستی دریای آران در بندرعباس ایسین روستای فاریاب از مهم ترین این فروشگاه هاست.
سایر بازارهای هرمزگان و پنجشنبه بازار میناب هم علاوه بر خرید و فروش سایر کالاها و محصولات؛ به فروش صنایع دستی هم مشغول هستند که مسافران و گردشگران نوروزی می توانند با مراجعه به این مکان ها هنر دستان زنان و مردان هرمزگانی را با خود سوغات ببرند.
همچنین از سال گذشته بازار مجازی محصولات شهر خلاق صنایع دستی و خانگی بندرعباس با آدرس اینترنتی www.bazarhormozganراه اندازی شد که در این بازار نه تنها هیچگونه کارمزدی از صنعتگر صنایع دستی و خریدار دریافت نمی شود بلکه تخفیف هایی نیز در راستای تقویت فروش صنایع دستی برای خریداران در نظر گرفته شده است.
بخش آموزش نیز در این بازار مجازی پیش بینی شده و صنعتگران صنایع دستی می توانند به آسانی غرفه فروش خود را در آن راه‌اندازی کرده و محصولات خود را ارائه کنند.
مدیر مرکز خلاقیت و فناوری های نوین شهرداری بندرعباس ضمن معرفی سایت فروش صنایع دستی ، حذف واسطه و ایجاد ارتباط مستقیم بین تولید کننده و خریدار را مهم ترین مزیت این بازار مجازی اعلام کرد. ماه سال ۱۳۹۸ بندرعباس با محوریت صنایع دستی به فهرست شهرهای خلاق یونسکو پیوست.
وی گفت: راه‌اندازی بازار مجازی فروش صنایع‌دستی در راستای پیوستن بندرعباس به شبکه جهانی شهرهای خلاق در زمینه صنایع دستی صورت گرفته است.
فعالیت بیش از ۶۷ هزار صنعتگر در هرمزگان
نزدیک به ۸۵ هزار هنرمند و صنعتگر صنایع‌دستی در استان هرمزگان شناسایی شده که در رشته‌های گلابتون دوزی، خوس دوزی، گلیم‌بافی، حصیربافی، صنایع‌دستی دریایی، سفالگری و غیره فعالیت دارند.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی هرمزگان گفت: ۶۷ هزار صنعتگر در ۴۵ رشته صنایع دستی در این استان مشغول به فعالیت هستند که افزون بر۹۰ درصد صنایع دستی استان به دست بانوان تولید می شود.
سهراب بناوند افزود: بیشترین شاغلان صنایع دستی درشهرستان های بندرعباس ، بندرلنگه، حاجی آباد، میناب، رودان و بندرخمیر هستند.
وی ادامه داد: معاونت صنایع دستی در اندازه توان خود تلاش دارد صنعتگران صنایع دستی هرمزگان در نمایشگاه های استانی و بین المللی شرکت کنند ولی محدودیت های ناشی از شرایط اقتصادی را هم باید در نظر گرفت.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری هرمزگان یادآورشد: یکی از تولیدهای مهم صنایع دستی این استان را لباس های محلی بانوان تشکیل می دهد که به دست زنان هنرمند در خانه ها تولید می شود و مشتری خود را دارد.
بناوند افزود: از طریق ایجاد قفسه های شیشه ای در اداره های دولتی مانند استانداری که درون آن ها صنایع دستی نهاده شده و اهدای صنایع دستی به افراد و شخصیت ها برای معرفی تولیدهای استان اقدام شده است.
وی بیان کرد: حضایه بافی (نوار برای تزیین لباس) و جهله سازی از جمله رشته های در حال فراموشی بود که با برگزاری کارگاه های آموزشی از فراموشی آن ها جلوگیری شده است.
بناوند ادامه داد: رشته هایی مانند عبا بافی و چادر شب بافی نیز به دلیل نداشتن صرفه اقتصادی تولید کننده ای ندارد ولی تولید آن ها در شهری مانند یزد به صورت کارخانه ای و دستی رونق دارد.
وی اظهارداشت: چاقوی بشاگرد هم که یکی از بهترین و مرغوب ترین چاقوهای دست ساز کشور است، همچنان تولید کننده دارد.
نگاهی به برخی از رشته های صنایع دستی در هرمزگان
گلابتون دوزی: تاریخچه هنر گلابتون‌دوزی درهرمزگان به دوره هخامنشیان برمی‌گردد که یکی از معروف‌ترین و مهم‌ترین رشته‌های صنایع دستی این استان است و از اجزاء اصلی پوشش بومی دختران و زنان به شمار می‌رود. گلابتون‌دوزی نوعی رودوزی سنتی است که جنبه تزئینی دارد.
زردوزی که در نقاط مختلف ایران به «کم‌دوزی»، «گلدوزی» و «کمان‌دوزی» مشهور است، در بسیاری از نقاط ایران رواج داشته و در استان هرمزگان به خصوص در شهرهای بندر لنگه، بندر عباس و میناب، بسیار پر رونق است. دوخت طرح‌های زیبا و منقش روی پارچه با نوارهای طلایی را گلابتون‌دوزی می‌گویند،طرح اصلی این هنر از لباس های محلی زنان هند و بنگال گرفته شده است.
اگرچه لباس‌های گلابتون‌دوزی به‌طور عام جنبۀ مصرف محلی دارند، اما امروز به خاطر زیبایی نقوش و همچنین راحتی این لباس، مورد توجه سایر زنان نیز قرار گرفته‌اند. برای تولیداتی از جمله شلوار های زنانه، دمپایی، سرآستین، دور یقه، پیش‌سینه، لبه پرده، دیوارکوب، کوسَن، پشتی، سجاده و جلد قرآن از گلابتون دوزی استفاده می‌کنند.
خوس‌دوزی: خوس‌دوزی هنر سوزن‌دوزی بر روی تور یا مخمل است که با نخ خوس یا نقده که نوعی نخ پلاستیکی در رنگ های مختلف است برای تزیین پرده، روسری و چادرهای توری، لباس‌های محلی، رومیزی و روتختی استفاده می‌شود.
نقش‌هایی که در خوس‌دوزی استفاده می‌شود نقش ستارگان به شکل شش‌پر، هشت‌پر و دوازده‌پر است. در این نوع سوزن‌دوزی پشت و روی پارچه معمولا یکنواخت است و بازتاب منحصربه‌فردی دارد.
یکی بهترین شهر هایی که در زمینه خوس دوزی فعال است، شهر قشم است. که شما می توانید در زمان مسافرت به این شهر برای اجاره خانه در قشم یا اجاره بوم گردی در قشم از طریق سایت اتاقک رزرو خود را انجام دهید.
شک‌دوزی: شک دوزی نواری است که با نخ‌های طلایی و نقره‌ای فلزی بافته شده و بیشتر برای آستین، لبه و دوریقه پیراهن زنانه مورد استفاده قرار می‌گیرد. ابزار کار این صنعت هاون چوبی، قرقره و نوار فلزی طلایی و نقره‌ای است.
کم‌دوزی: این هنر نوعی هنر دستی مخصوص هرمزگان است که در شلوار زنانه، پارچه‌های گل‌دار، پشتی و روکش لباس استفاده می‌شود. تولیدکنندگان در کم‌دوزی به جای نخ معمولی از نخ ابریشم و زری که بهترین آن نقره است، بهره می‌برند.
سوزن‌دوزی: هنر سوزن‌دوزی یکی دیگر از انواع رودوزی است که در بخش بشاگرد استان هرمزگان رونق دارد و به روش زنان بلوچ انجام می‌شود، سوزن‌دوزی یکی از مهم‌ترین شیوه‌های تزئین لباس است و با کوک و بخیه‌های رنگی روی بخش‌هایی از پارچه لباس طرح‌های فوق‌العاده را به نمایش درمی‌آورد.
نوع دیگری از رودوزی که در ناحیۀ بشاگرد رایج است، سوزن‌دوزی یا نخ‌دوزی یا گلدوزی بوده که فقط در همین منطقه و توسط زنان و دختران روستایی انجام می‌گیرد. این هنر به دلیل نزدیکی منطقۀ بشاگرد به استان سیستان و بلوچستان، به شیوۀ زنان بلوچ انجام می‌شود.
بادله‌دوزی: بادله‌دوزی یا «تلی‌بافی» یکی از رودوزی‌های سنتی ایران و صنایع دستی هرمزگان است. در این هنر با نخ گلابتون، نواری با پهنای ۱۵ سانتی‌متر و با نقشهای به‌هم پیوسته ایجاد می‌شود. برای تولید نهایی نواری با پهنای ۱۵ سانتی‌متر، نقش بزرگ‌تر در میانه و نقشهای کوچک‌تر در اطراف آن قرار می‌گیرند.
نوارهای بادله در این استان برای تزئین دمپای شلوارهای زنانه به‌کار می‌رود. به‌طور معمول نوعروس‌های مناطق جنوبی از شلوارهای بادله‌دوزی‌شده استفاده می‌کنند؛ اگرچه این محصول توسط سایر زنان نیز گاهی در مراسم عروسی استفاده می‌شود. این شلوارها دکمه‌هایی با نخ ابریشمی دارند که با شیاری در کنار ساق پا باز و بسته می‌شود.
برقع دوزی: از وسایل زینتی و پوششی زنان استان هرمزگان و جزایر خلیج فارس و کرانه‌های دریای عمان، برقع است. این محصول در هرمزگان و خطۀ ساحلی بلوچستان به «برکه»، در حوزه بندرلنگه به «بتوله» و در جایی از لارستان به «تبیله» معروف است.
اوج استفاده از برقع در زمان پرتغالی‌ها بوده است. به دلیل وجود سربازهای پرتغالی در سطح روستاها، استفاده از این محصول رواج بیشتری یافته است. از آنجایی که در جنوب ایران، بویژه در تابستان، هوا بسیار گرم و طاقت‌فرسا و مسئولیت زنان در زندگی بسیار سنگین بوده، از برقع برای جلوگیری از سوزش پوست در برابر آفتاب شدید استفاده می‌شده است.
کلاه‌دوزی: هنر کلاه‌دوزی بیشتر بین ساکنان عرب‌زبان هرمزگان رواج دارد. در این صنعت ابتدا به وسیله قالبی ویژه، پارچه را با نشاسته آغشته می‌سازند. در مرحله بعد به وسیله نخ سفید ابریشمی، با طرح گل‌های گوناگون و به فاصله معین، پارچه را با وسیله‌ای خار مانند سوراخ کرده و پیرامون آن را با ظرافت می‌دوزند. هنرمندان برای هر طرح و نقشهای که روی پارچه دوخته می‌شود، نامی انتخاب می‌کنند. همه گونه‌های کلاه را «کلاه نجومی» گفته و کلاه «مرغ شاه» بهترین گونه شناخته می‌شود.
حصیربافی: حصیربافی هنر زنان و مردان سرزمین نخل و خرما و از رایج‌ترین صنایع دستی هرمزگان بوده است. تاریخچه این هنر به قبل از هخامنشیان تعلق دارد، هنرمندان این رشته از برگ درختان خرما، که به زبان عامه منطقه به «پیش» معروف است، وسایلی حصیری مانند زنبیل، زیرانداز، ناندان، تویزه، بل، سفره، بادبزن، جارو، سبد و کلاه را تولید می‌کنند و در حال حاضر این فرآورده‌های حصیری در روستاهای میناب، بشاگرد و بندر لنگه عرضه می‌شود.
از قدیمی‌ترین صنایع دستی و به گفتۀ برخی مورخان، شاید کهن‌ترین آن‌ها، حصیربافی است. نمونه‌های به‌دست‌آمده در بین‌النهرین و آفریقا نشان می‌دهد که این هنر منشاء نساجی، سفالگری یا کوزه‌گری نیز بوده است. اولین زیراندازهای تهیه‌شده توسط انسان‌ها، بافته‌های حصیری بوده و همچنین اولین سرپناهها به کمک حصیر و نی پدید آمده است.
چادرشب‌بافی: چادرشب بافی یکی دیگر از صنایع اصیل و قدیمی هرمزگان است که مواد اولیه آن در گذشته از پنبه، پشم گوسفند و کرک شتر تهیه می‌شد و امروز با الیاف مصنوعی تولید می‌شود. این محصول به دلیل آن که در شب به عنوان روانداز مورد استفاده قرار می‌گرفته چادر شب نام گرفته است.
از چادر شب به عنوان پوشش کمر زنان، روتختی، روبالشی، رومیزی، رختخواب، پرده و زیرانداز استفاده می‌شود و از انواع معروف آن می‌توان به کلندری و دوگردی اشاره کرد.
از دیگر صنایع دستی هرمزگان چادر شب‌بافی یا «کاربافی» است. این هنر در روستاهای کلیبی و سرریگان از توابع میناب و روستاهای احمدیه، سیروئیه و فارقان رواج دارد. صنعتگران این رشته در تمام طول سال به فعالیت مشغول هستند.
خرسک‌بافی: نوعی از بافت فرش که پرزهای درشت و بلندی دارد و رنگ‌های بافت آن از رنگ طبیعی پشم تشکیل شده است را خرسک می‌گویند. در این نوع فرش از پود رو استفاده نمی‌شود و تاروپود و پرز آن از پشم است. نقشهای به کار رفته در این فرش بیشتر هندسی است و درتوجان(بندرعباس) از منطقه هایی است که خرسک‌بافی در آن رواج دارد، در گذشته از این محصول به‌عنوان روانداز استفاده می‌کردند اما در حال حاضر از آن به‌عنوان پادری استفاده می‌کنند.
چنته‌بافی: چنته‌بافی با انواع بافت گلیم، جاجیم و خورجین تولید و به‌وسیله دارهای زمینی و توسط زنان انجام می‌شود. چنته نوعی کیسه، ساک و توبره است که به طور معمول برای نگه داری آینه، قرآن، شانه، قاشق، نخ، سوزن و لوازم خیاطی و حمل غذا در کوچ به کار می‌رود. نقشهای آن ذهنی و هندسی است و از آن برای تزیین کپرها نیز استفاده می‌شود.
صنعت چنته‌بافی در منطقه بشاگرد، به وسیله دارهای زمینی و توسط زنان انجام می‌شود. نقشهای این بافته‌ها اغلب به صورت هندسی و ذهنی است. اطراف چنته با صدف‌های دریایی و منگوله‌های رنگی تزئین می‌شود. از چنته به طور معمول برای تزئین کپرها استفاده می‌شود.
سواس‌بافی: سواس نوعی پاپوش است که با یک کفی و ۲ بند روی پا که از وسط ۲ انگشت عبور می‌کند و یک بند در عقب ساخته می‌شود و نوع زنانه و مردانه آن متفاوت است. سواس از الیاف خرما که آن را «سیس» می‌گویند، بافته می‌شود.
گرگوربافی: از روش‌های صید ماهی در سواحل دریای خلیج فارس، استفاده از نوعی تور به نام «گرگور» است. این شیوه صید و شکار ماهی‌ها، نسبت به سایر روش‌ها آسیب کمتری به محیط زیست و طبیعت می‌رساند.
گرگور، دست‌بافته‌ای از جنس سیم فلزی بوده که بافت آن در برخی مناطق استان متداول است. امروز بافت این نوع تور کاهش یافته است اما کماکان برخی صیادان به بافندگان، بافت گرگور را سفارش می‌دهند.
عودسازی (بربط): عود در واقع همان بربط ایرانی بوده و از سازهای بسیار قدیمی است. این ساز از سازهای زهی مضرابی است که جعبه طنین چوبی بزرگی دارد. این چوب با دقت و ظرافت خاصی ساخته می‌شود. سبک صدای این ساز بم و طنین‌دار است. عود در اندازه‌های مختلفی ساخته می‌شود و اندازۀ متدوال و رایج آن، همان عودهای ساخت ایران است. به‌طور کلی بزرگی یا کوچکی ساز در نوازندگی اشکالی به وجود نمی‌آورد.
موسیقی نقش مهمی در زندگی مردم هرمزگان دارد. به‌طوری که نقش این هنر از عنصر فرهنگی فراتر رفته و در زندگی اجتماعی این خطه، ضروری گشته است. موسیقی استان هرمزگان از یگانگی خاصی برخوردار بوده و به طور کامل محلی و اختصاصی است.
سفالگری: از کهن‌ترین صنایع دست‌ساز بشری، سفالگری شناخته می‌شود. این هنر در فلات ایران، آناتولی خاوری و شمال عراق بسیار رایج بوده است. سفالگری در جنوب ایران و در یکی از تاریخی و باستانی‌ترین شهر این مناطق، میناب، سابقه‌ای چند هزارساله دارد.
شرایط آب و هوایی خاص هرمزگان، خاک مساعد فراوان و وجود تولیدکنندگان بسیار، این منطقه را به یکی از مهم‌ترین قطب‌های سفالگری در کشور تبدیل کرده است. می‌توانید انواع نمونه‌ی ظروف سفالی را در فروشگاه سلام مشاهده نمایید.
صنایع دستی دریایی: استان هرمزگان با وجود یکهزار و ۵۸۰ کیلومتر خط ساحلی، ظرفیت عظیم و مهمی را برای تولید محصولات صنایع دستی فراهم کرده است.
هرساله هنگام جزر و مد دریا، مقدار زیادی از انواع صدف‌ها، حلزون‌ها و بقایای آبزیان خلیح فارس در سواحل جزایر متعدد این خلیج می‌ریزد. اهالی این مناطق آن‌ها را جمع‌آوری کرده و با ذوق و خلاقیت به مجسمه و اشیاء گوناگونی تبدیل شان می‌کنند. مواد اولیه مصرفی در این صنایع شامل پوسته حلزون‌ها، صدف‌ها، استخوان ماهی، گوش ماهی و مرجان بوده و برای اتصال قطعه های انتخاب‌شده، از چسب بی‌رنگ استفاده می‌شود.
استفاده از صنایع دستی هرمزگان با در نظر گرفتن موقعیت مرزی استان، ارزش زیادی داشته و حاکی از توجه و عنایت مردم استان هرمزگان به این صنایع و حفظ نمادهای سنتی و بومی منطقه است.
از صنایع دستی هرمزگان حمایت کنیم
از آنجایی که تولید محصولات صنایع دستی متنوع بوده و با زحمت زیادی همراه است و هنرمندان، وقت و حوصله زیادی را برای خلق آن‌ها صرف می‌کنند؛ لذا وظیفه ی ماست که ارزش صنایع دستی کشور خود را دانسته و از آن‌ها حمایت کنیم.
آگاهی و حمایت ما با خواندن و کسب اطلاعات در مورد این آثار و همچنین خرید محصولات اصیل، این صنایع را زنده نگه داشته و نمادهای بومی و سنتی هر منطقه را حفظ می‌کند. امید است که تمامی مردم ایران در هر نقطه جهان، ارزش واقعی این صنایع گرانبها را درک کرده و از به فراموشی سپرده شدن آن جلوگیری نمایند.
محصولات صنایع دستی با هدف حمایت از صنعتگران باید در سبد سوغاتی های استان به ویژه از سوی سازمانها ونهادها وحتی شرکت های بخش خصوصی وتعاونی ها قرار گیرد که اثرات آن ضمن رونق کسب وکار کار آفرینان این بخش ، چشم روشنی خانه ها و معرفی آن به سایر نقاط کشور می شود.
با توجه به سفر گردشگران ایرانی وخارجی و استقبال این افراد از دست آفرینی مردم هرمزگان در ایام نوروز بهترین فرصت برای فروش محصولات صنایع دستی دراستان بوده که باید از این قشر حمایت بیشتری شود.