به گزارش خبرنگار فرهنگی ایرنا، کلان‌شهر تهران بناهای تاریخی، دیدنی و مکان‌های تفریحی بسیاری دارد. بیشتر مسافران تهران برای انجام کارهای تجاری و اداری به پایتخت سفر می‌کنند و نمی‌دانند اماکن و بناهای دیدنی تهران مانند گنجینه‌ای ناشناخته که هویت شهری آفریده‌اند، دیوار دیوار در کنار هم جای گرفته است. وقتی تهران و جاذبه‌های گردشگری آن را روایت می‌کنیم، در عمق تاریخ معاصر حدود سه قرن غوطه می‌شویم، قدمتی ناشناخته، جذاب و متفاوت و دشوار در روایت، که باید دید و تجربه کرد.
البته وقایع و رویدادهای پایتخت ۲۳۶ ساله، به قدری در هم‌تنیده با سیاست و آمیخته با زندگی، کار و کسب مردم بوده که گاهی دچار دگرگونی در دوره‌های مختلف تاریخی و توام با اسطوره‌سازی و داستان‌پردازی شده است. روایت‌های تاریخی و شفاهی بسیار متنوع، متفاوت و گاه متضاد تهران را حتی می‌توان در نام‌گذاری کوی و برزن های آن به راحتی دید؛ به طوری که هر مکان-رویداد تاریخی، یا حتی هر گذر و میدان و چهارراهی را می‌شود چندگونه روایت کرد و در مسیرهای مختلف پیاده‌گردی کرد.
جاذبه‌های فرهنگی و گردشگری تهران، ری و شمیرانات را می‌توان از مسیرهای مختلف با روایت‌های جذاب در مسیر و مقصد و حتی پیاده تجربه کرد. گردشگران در مسیرهای پیاده‌گردشگری، می‌توانند مجموعه‌ای از ادارات و احساساتی همچون (درک معماری روح‌نواز، بازآفرینی خاطرات گذشته، درک روایی شهر و حس تعلق به مکان را تجربه کنند، که این نوع ارتباط با شهر می‌تواند تقویت‌کننده هویت شهروندی و ملی باشد.
اواخر سال ۱۴۰۰ اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان تهران، کتابی را با عنوان راهنمای گردشگری تهران، ری و شمیرانات منتشر کرده است که هشت مسیر پیاده‌گردشگری در تهران قدیم شامل اماکن تاریخی و محله‌های قدیمی پیرامون آن را معرفی کرده است. در این کتاب ۵۵۲صفحه‌ای، محور گردشگری زیارتی ری و سه مسیر پیاده گردشگری در شمیران و مسیرهای کوه‌پیمایی در دامنه البرز به علاقه‌مندان گشت‌وگذار در تهران معرفی شده است.
سیدعزت الله ضرغامی وزیر میراث‌فرهنگی،گردشگری و صنایع‌دستی در مقدمه این کتاب چنین نوشته است: «در پایتخت ایران که خود مشتمل بر تهران، ری و شمیرانات است برنامه‌ریزی برای گشت‌های روزانه شهری یکی از این روش‌های جذاب و مورداقبال برای سفرهای گروهی و تفریحات خانواده‌محور است، زیرا گونه اصلی گردشگری در پایتخت، فرهنگی است و در سال‌های اخیر حتی جذب گردشگران شهری (سوا از گردشگران داخلی) به رقابتی فزاینده در پایتخت تبدیل شده است آن‌چنان که شاهد برگزاری تورهای موضوعی وتخصصی در تهران هستیم»
پیاده‌گردشگری در قلب تهران / از بانک تجارت تا بازار بزرگ تهران
در دومین مسیر پیاده گردگری در قلب تهران که حدود یک ساعت زمان می برد، شاید صدای بوق ماشین و ترافیک ما را در دوران معاصر نگه دارد، اما ساختمان های آجری نمای کاشی کاری شده که هنوز اصالت خود را حفظ کرده اند ما را به اوایل قرن پیش با خود می برد، یکی از مسیرهای پیاده گردشگری که همچنان در بافت قدیم تهران می توان طی کرد و ۹ اثر تاریخی و محله های پیرامونی آن را در خاطر ثبت کرد مسیری است که از میدان امام خمینی (ره) از کنار ساختمان بانک تجارت آغاز و به بازار بزرگ تهران ختم می شود.
در این مسیر از جاذبه هایی همچون مدرسه دارالفنون، خانه امام جمعه، سرای روشن، شمس العماره، کوچه مروی، مسجد امام خمینی(ره) و سبزه میدان را دید. البته محله پامنار هم پیرامون این مسیر است و خانه های قدیمی مانند خانه سرهنگ ایرج، خانه موتمن الاطباء و خانه سلطان بیگم شجاعی را هم در این منطقه می توان بازدید کرد.
ساختمان بانک تجارت
ساختمان بانک تجارت یا عمارت میرزا قهرمان امین لشکر، اولین مکان دیدنی در پیاده روی در تهران گردی است؛ نخستین بانک ایران با مجوزی که ناصرالدین شاه قاجار در ۱۱ بهمن ۱۲۶۷ صادر کرد، توسط بارون جولیوس دورویتر تاسیس شد. امتیاز بانک در واقع سند تضمینی وامی بود که شاه برای سفر خود به فرنگستان نیاز داشت. فروپاشی سلسله قاجار در یک معنا به زوال قدرت انحصاری بانک شاهی نیز منجر شد. دولت ایران دو سال پس از تاسیس بانک ملی ایران، در سال ۱۳۶۹ با پرداخت غرامت، انحصار چاپ اسکناس را از بانک شاهی اخذ کرد و امور آن را به بانک ملی سپرد.
ساختمان کنونی موزه بانک تجارت با استفاده هوشمندانه از عناصر تزیینی معماری ایران همچون کاسه سازی در نیم گنبد سردر ورودی، کاشی کاری و گچ بری یکی از زیباترین عمارت های تاریخی شهر تهران است.
خیابان ناصر خسرو
خیابان ناصرخسرو با نام پیشین ناصریه از قدیمی ترین عناصر شهر تهران است. گستره این خیابان مهم تاریخی از میدان امام خمینی( ره) آغاز شده و تا تقاطع خیابان پانزده خرداد ادامه می یابد. این محدوده در زمان آغاز شکل گیری ارگ حکومتی در عهد صفویه،دیواره شرقی ارگ را شامل میشده است. با قدرت گیری قاجاریه و پایتخت شدن تهران ارگ حکومتی به ارگ سلطنتی تبدیل شد و به فراخور آن، محدوده های پیرامونی آن نیز رونق پیدا کرد.
با ورود خودرو، معابر شهری باید به تغییرات بنیادینی تن می دادند. از جمله این تغییرات تفکیک مسیر پیاده از سواره بود. خیابان ناصر خسرو در گذار تاریخی خود همچنان یکی از مهمترین خیابان های شهر تهران است که در پهنه آن بناها و گذرهای مهمی همچون گذر نظام الملک، کوچه معین نظام، کوچه خدابنده لو، خراسانی ها، ارمنی ها،بازارچه مروی، مدرسه علمیه مروی، تیمچه امین السلطان، مدرسه دارالشفاء، مدرسه صدر، مدرسه امام خمینی (ره) اشاره کرد.
مدرسه دارالفنون
مدرسه دارالفنون یا نظامیه نیز در ادامه مسیر از مهمترین برنامه های میرزاتقی خان امیرکبیر در آغاز صدارتش بود. امیر کبیر برای آماده شدن این مدرسه از هیچ کوششی فروگذارنکرد و در تهیه محل ساختمان و نقشه آن مشارکت جدی نمود. مدرسه دارالفنون ششم دی ماه ۱۲۳۰ با حضور ناصرالدین شاه و صدراعظم به صورت رسمی گشایش یافت. کمتر از دو هفته بعد از این ماجرا دستور قتل امیرکبیر صادر شد.
مدرسه در ابتدای فعالیت خود ۳۰ دانش آموز داشت. ترکیبی از معلمان اتریشی که بهدعوت امیرکبیر به ایران آمده بودند با استادان ایرانی وظیفه داشتند تا محتوای علمی مدرسه را تدوین و تدریس کنند. ضلع شرقی دارالفنون متشکل از چندین مغازه بود پشت کلاس ها قرار داشت. در بالاخانه این مغازه ها، وزارتخانه علوم و معارف مستقر بود.
در مدرسه رشته های پیاده نظام، سواره نظام، توپ خانه، مهندسی، پزشکی و جراحی، داروسازی و کانی شناسی به صورت تخصصی تدریس می شد. زبان فرانسه، انگلیسی و روسی، علوم طبیعی، نقاشی، موسیقی، ریاضی، تاریخو جغرافیا نیز به عنوان دروس عمومی در نظر گرفته شده بود. با پیروزی انقلاب اسلامی، دبیرستان دارالفنون تعطیل شد و به جای آن مرکز تربیت معلم فعالیت خود را آغاز کرد. از سال یک هزارو شصت و هشت نیز که مدرسه به فهرست آثار ملی ایران افزوده شد، کارکرد آموزشی آن به گردشگری تغییر یافت.
خانه امام جمعه
خانه امام جمعه در انتهای کوچه باریک در خیابان ناصرخسرو است. مالک اولیه عمارت، میرزا آقاخان نوری( اعتمادالدوله) دومین صدر اعظم ناصرالدین شاه است که آن را در حوالی سال ۱۲۵۰ خورشیدی بنا نمود. خانه امام جمعه با حدود۸۷۹ مترمربع زیر بنا، یکی از با شکوه ترین خانه های تهران به شمار می آید.
با عزل میرزا اقاخان و خروج وی از تهران برای در امان ماندن در از مرگ میرزا ابوالقاسم تهرانی که از طرف فتحعلی شاه به امامت جمعه تهران منصوب شده بود و همزمان تولیت مسجد شاه را هم بر عهده داشت اقدام به خرید ملک و استقرار در آن کرد از همین رو به آن عمارت امام جمعه معروف است.
سرای روشن
سرای روشن عمارت تاریخی در میانه خیابان ناصر خسرو یکی از شگفت انگیزترین بناهای تاریخی شهر تهران است در ساخت این بنای تاریخی که به نوعی آن را در زمرده نخستیتن مجماتع های تجاری کشور می دانیم شیوهمرسوم معماران غربی در سبک گوتیک به وضوح مشهود است نمای بنا به صورت قرینه طراحی شده و به ویژه مجسمه ها سرستون ها و برجک های تعبیه شده در جای جای آن زیبایی منحصر به فردی را به وجود آورده که نظیر آن را در کمتر ساختمانی می توان مشاهده کرد.
شمس العماره
شمس العماره شاخص ترین بنای کاخ گلستان و مرتفع ترین ساختمان تهران عهد ناصری است. بنایی ارزشمند که برای نخستین بار نه تنها معماری بلند مرتبه سازی را در تهران رواج داد، بلکه در استفاده از فلز در استخوان بندی ساختمان و تزئینات آن نیز نقش مهمی ایفاکرد. شمس العماره برای پادشاه قاجار و شهر تهران کاردکردی نمایشی دارد. جدا از جلوه گری معماری تلفیقی آن ، این عمارت برای تماشای شهر تهران و اطراف آن توسط شاه و مهمانان او طراحی و ساخته شده است.
یکی از ماجراهای جذاب این عمارت مربوط به ساعت پیشکشی ملکه ویکتوریا است که در پیشانی شمس العماره تعبیه شده است. هزینه نگهداشت این ساعت به قدری زیاد بود که از خیر آن گذشتند و ترجیح دادند تا بار دیگر ساعت به سکوت تاریخی خود ادامه دهد.
ساعتِ شمس‌العماره فروردین ماه ۱۴۰۰، بار دیگر صدایش شنیده شد. ساعتی که ارزانیِ ملکه ویکتوریا به سلطان صاحبقران بود و عمرش به ۱۴۵ سال می‌رسد. صدای ساعت آن قدر بلند بود که همان‌موقع ساکتش کردند. یک‌دهه پیش، ساعت دوباره کوک شد اما بعد بازهم از کار افتاد. این اتفاق، یکی‌دوبار دیگر هم تکرار شد تا آنکه، دوشنبه ۲۳ فروردین ۱۴۰۰، بار دیگر کوک شد.
کوچه مروی
کوچه مروی هم در مسیر در ای پیاده گردشگری ما قرار دارد؛ این کوچه نوستالوژیک در مجاورت خیابان ناصر خسرو است و یکی از مراکز خرید در بافت تاریخی تهران قلمداد می شود. بافت جمعیتی و فرهنگی این کوچه از دیرباز در اختیار معاودین ( ایرانیان ساکن عراق) و مهاجرین عرب است و به همین سبب، انگاره های فرهنگی جامعه عرب به خوبی در آن مشهود است. جدا از خرید، کوچه مروی مکانی شناخته شده برای رستوران گردی است. فلافلی معروف مروی در کنار کبابی حاج حسین، جگرکی عمو مقصود و کافه تمیز از جمله جاذبه های مشهور این کوچه تاریخی است.
مسجد امام خمینی(ره)
مسجد امام خمینی(ره) یا همان مسجد شاه دومین مسجد تاریخی و از معتبرترین مساجد شهر تهران است. ساخت مسجد به دستور فتحعلی شاه قاجار آغاز و توسط ناصرالدین شاه به پایان رسید. این مکان مهم مذهبی جدا از آن که سالیان متمادی در دو سلسله قاجاریه و پهلوی محل برگزاری نماز جمعه رسمی تهران بود، رویدادهای مهمی را ازجمله مجالس ترحیم آیت الله میرزای شیرازی، آیت الله بروجردی، آیت الله سید ابوالحسن اصفهانی، ایت الله محمد فیض قمی، رئیس علی دلواری، قرائت فتوای میرزای شیرازی در تحریم تنباکو و ... را نیز در تاریخ خود جای داده است.
سبزه میدان
سبزه میدان با نام پیشین تخته پل هم در چند قدمی همین پیاده گردشگری است. سبزه میدان عنوان عمومی بازارهایی است که در شهرهای مختلف کشور به کاشت و عرضه انواع سبزی می پرداختند. سبزه میدان علاوه بر کارکرد اصلی، میدانی برای تجمع مردم و برپایی مراسم های ملی و آئینی بود. تا پیش از صدارت امیرکبیر در این میدان مراسم اعدام مجرمین و کشتار دام و طیور نیز برپا می شد که با دستور امیر به میدان پاقوپوق(محمدیه) منتقل شد. کشت سبزی نیز در آن ممنوع شد.
محله اودلاجان (عودلاجان)
محله اودلاجان یا اسماعیل بزاز از محله های قدیمی شهر تهران است که در دوران رونق خود به عنوان منطقه ای مهم و اعیانی، محل زندگی قشر مرفه و تاثیرگذار جامعه از جمله خاندان قوام الدوله، خاندان مستوفی، آیت الله بهبهانی، آیت الله حسن مدرس، نصیر الدوله بدر، مسعود ظل السلطان، پروین اعتصامی، موتمن الاطباء، امین النظام، عزت الدوله، ملک الشعرا و ... بود. نام اودلاجان به تعبیری تغییر یافته تلفظ نام عبدالله جان به لهجه کلیمی به معنای تقسیم آب است.این اطلاق به این دلیل بود که در قدیم، محله به دلیل ارتفاع بیشترش نسبت به مناطق جنوبی، این امکان را یافته بود تا بر جریان جاری آب نواحی جنوبی خود مسلط باشد.
محله پامنار
محله پامنار محدوده ای کوچک از محله تاریخی اودلاجان و یکی از گذرهای معروف آن محله است که از طریق آن دروازه شمیران به بازار تهران متصل می شد. این گذر به تدریج به بازارچه پامنار و پس از آن به خیابان پامنار تغییر ماهیت داد. سکونت آیت الله کاشانی در این محله در جریان وقایع منجر به ملی شدن صنعت نفت و کودتای ۲۸ مرداد، پامنار را به کانون تحولات سیاسی کشور تبدیل نموده بود.
از مهمترین رویدادهای این محله در سال های پس از انقلاب اسلامی انفجار دفتر حزب جمهوری اسلامی در هفتم تیر ۱۳۶۰ است که به شهادت دکتر بهشتی و یارانش منجر شد. پامنار همچنین نخستین محله تهران است که خطوط تلفن به آن راه پیدا کرده است.
خانه سرهنگ ایرج
خانه سرهنگ ایرج هم در همین مسیر تهران گردی قرار دارد و با پیشینگی قاجار به عنوان یکی از آثار تاریخی شهر تهران شناخته می شود. نام خانه از یکی ازافسران ارشد ارتش پهلوی گرفته شده است. خانه به سبب بی توجهی مالک در سال های اخیر رو به ویرانی رفت. خطر تخریب این خانه تاریخی به ورود وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کشور منجر شد. تصویرهای ضبط شده در این خانه در جریان ساخت فیلم سینمایی میهمان مامان اثر داریوش مهرجویی، یادگاری است که تا پیش از تخریب عناصر معماری آن باقی مانده است. در سال های بعد از ساخت فیلم مهمان مامان، ساختمان دستخوش تغییرات جدی شد.
خانه موتمن الاطباء
خانه موتمن الاطباء که بیشترین شهرت خود به عنوان محل فیلمبرداری سریال شهرزاد به دست آورد، یکی از خانه های معروف و زیبای قاجاری به شمار می آید. مالک اصلی خانه، میرزا زین العابدین خان دنبلی ضرابی ملقب به موتمن الاطباء پزشک مخصوص ناصرالدین شاه است. این خانه به دلیل طبقات سه گانه خود در زمان ساخت بسیار مشهور بود.
خانه موزه بازار
خانه موزه بازار هم یکی از اماکن تاریخی دیدنی در این پیاده گردشگری است قدمت این ساختمان قاجاری به حدود ۱۵۰سال پیش باز می گردد. سلطان بیگم شجاعی مالک اصلی خانه، همسر یکی از تفنگداران سلطنتی و خواهرزن احمدشاه قاجار است. وی به دلیل علاقه زیادی که به تالار آینه کاخ گلستان داشت، ترتیبی داد تا تالاری شبیه به آن در خانه خود داشته باشد.
تالار آینه این خانه در نوع خود منحصر به فرد بوده و از جاذبه های مهم شهر تهران به شمار می آید. نکته جالب توجه، حضور خانواده شهرام ناظری به عنوان مستاجر در سال هایی است که استاد، دوران سربازی خود را در تهران طی می کرد.
البته این آخر مسیر گردشگری ما نیست، بازار بزرگ و قدیمی یا همان قلب تپنده تهران، مرکز بزرگ داد و ستد در پایتخت مقصد نهایی این پیاده گردشگری در شهر تهران است که در گزارش بعدی به طور مفصل و مجزا معرفی می شود.