به گزارش خبرنگار فرهنگی ایرنا، کلان‌شهر تهران بناهای تاریخی، دیدنی و مکان‌های تفریحی بسیاری دارد. بیشتر مسافران تهران برای انجام کارهای تجاری و اداری به پایتخت سفر می‌کنند و نمی‌دانند اماکن و بناهای دیدنی تهران مانند گنجینه‌ای ناشناخته که هویت شهری آفریده‌اند، دیوار دیوار در کنار هم جای گرفته است. وقتی تهران و جاذبه‌های گردشگری آن را روایت می‌کنیم، در عمق تاریخ معاصر حدود سه قرن غوطه می‌شویم، قدمتی ناشناخته، جذاب و متفاوت و دشوار در روایت، که باید دید و تجربه کرد.
البته وقایع و رویدادهای پایتخت ۲۳۶ ساله، به قدری در هم‌تنیده با سیاست و آمیخته با زندگی، کار و کسب مردم بوده که گاهی دچار دگرگونی در دوره‌های مختلف تاریخی و توام با اسطوره‌سازی و داستان‌پردازی شده است. روایت‌های تاریخی و شفاهی بسیار متنوع، متفاوت و گاه متضاد تهران را حتی می‌توان در نام‌گذاری کوی و برزن های آن به راحتی دید؛ به طوری که هر مکان-رویداد تاریخی، یا حتی هر گذر و میدان و چهارراهی را می‌شود چندگونه روایت کرد و در مسیرهای مختلف پیاده‌گردی کرد.
یکی از مسیرهای تهرانگردی جذاب در تهران قدیم، مسیری است که از موزه ملی ایران آغاز و به نیایشگاه (معبد) آدُریان ختم می‌شود؛ البته در طول این مسیر که به صورت پیاده طی می شود می‌توان از گنجینه دوران اسلامی، خیابان سی‌تیر، کلیسای انجیلی، کنیسه‌حییم، موزه آبگینه و سفالینه‌های ایران، کافه گل رضاییه، مسجد حضرت ابراهیم(ع)، کافه نادری، دبیرستان فیروز بهرام بازدید کرد. خیابان‌های کوشک مصری، سرهنگ سخایی، و حافظ از خیابان‌های اصلی حومه خیابان ۳۰ تیر که مسیر اصلی این پیاده گردشگری است.
موزه ملی ایران
موزه ملی ایران با تنوع بی نظیری از آثار باستانی، هنری و تاریخی ایران، مهمترین و بزرگترین موزه فعال کشور به شمار می‌آید. ساخت موزه در ۲۱ اردیبهشت سال ۱۳۰۸ آغاز شد. عباسعلی معمار و مراد تبریزی بر اساس طراحی آندره گدار عملیات احداث موزه را بر عهده گرفتند و در نهایت موزه در زمینی به مساحت ۵۵۰۰ متر مربع و مشتمل بر سه طبقه در سال ۱۳۱۶ به بهره برداری رسید.
چیدمان لوازم و گنجینه موزه باعث شد تا افتتاح رسمی آن به تعویق بیافتد. همزمانی جنگ جهانی دوم و اشغال کشور نیز بر این تاخیر افزود تا در نهایت موزه به ریاست آندره گدار به صورت رسمی در سال ۱۳۲۳ به روی عموم گشوده شود.
ورودی موزه، آشکارا تحت تاثیر الگوی معماری طاق کسری قرار دارد. این گرته‌برداری نه تنها در فرم، بلکه در انتخاب رنگ آجرها نیز نمود پیدا کرده است. با این وجود طراحی موزه بسیار ساده است. موزه شامل سه بخش اصلی پیش از تاریخ، دوران تاریخی و دوران اسلامی است. آثار به نمایش درآمده در بخش نخست با قدمتی بالغ بر یک میلیون سال، شامل مجموعه ارزشمندی از دوران پارینه سنگی تا دوره ساسانی است.
ساخت فاز دوم موزه ملی ایران شامل موزه باستان شناسی و هنر اسلامی ایران در سال ۱۳۲۳ در محوطه موزه آغاز و در سال ۱۳۲۹ عملیات ساخت آن به پایان رسید. طراحی این بخش توسط اوژن آفتاندیلیان صورت پذیرفت و در بدو امر به عنوان موزه مردم شناسی به بهره برداری رسید.
در این موزه به صورت مجزا آثاری از صدر اسلام تا دوره قاجار به نمایش درآمده است. همچنین بخش ویژه ای به نمایش قرآن های نفیس و تاریخی اختصاص پیدا کرده که برخی مصحف های آن در نوع خود بی همتا می باشند. جدا از تقسیم بندی موضوعی، موزه ملی ایران شانل واحدهای متعدد پژوهشی و نمایشگاهی نظیر بخش پارینه سنگی، پیش از تاریخ، دوران های تاریخی، اسلامی، مهر و سکه،مرمت، کتیبه، سفال، استخوان شناسی، عکاسی، کتابخانه و مرکز اسناد است.
گنجینه دوران اسلامی
گنجینه دوران اسلامی در سال ۱۳۲۳ خورشیدی ساخت موزه دوران اسلامی با الهام از کاخ ساسانی بیشاپور، در محوطه موزه ملی ایران آغاز شد و در سال ۱۳۲۹ با مساحتی حدود چهارهزار متر مربع و در ۳ طبقه ساختمان آن احداث شد. این گنجینه بزرگ و کم‌نظیر شامل سه طبقه می باشد که طبقه اول آن به سالن اجتماعات و نمایشگاه موقت اختصاص داده شده و در طبقات دوم و سوم، آثار و اشیاء مربوط به فرهنگ و هنر اسلامی به شیوه موضوعی و دوره ای به نمایش گذاشته شده است. اشیاء منتخب در این گنجینه بزرگ، آثاری است که در طی سالیان متعددی از حفریات علمی به دست آمده یا مربوط به مجموعه ای معتبر و با ارزشی مثل مجموعه آستان شیخ صفی الدین اردبیلی می باشد. محراب (در بهشت) یکی از نفیس‌ترین و خیره‌کننده‌ترین آثار موجود در این گنجینه است که مربوط به بقعه امامزاده علی بن جعفر(ع) در شرق شهر قم است.
خیابان سی تیر
خیابان سی تیر با نام پیشین مریضخانه و قوام السلطنه یکی از خیابان های تاریخی و مهم شهر تهران است که نه تنها به سبب قدمت دارای ارزش است، بلکه از نظر عناصر و اماکن مهم و تاثیرگذاری که در آن استقرار دارد، خیابانی منحصر به فرد قلمداد می شود.
افتتاح مریضخانه در زمین های میدان مشق و تعبیه دسترسی عمومی به آن، هسته اولیه شکل‌گیری این خیابان می شود. این مریضخانه پس از بازسازی در دهه ۴۰ با نام بیمارستان سینا فعالیت تازه ای پیدا کرده و تاکنون همچنان به خدمات رسانی در بخش درمان و بهداشت کشور مشغول است.
حیات شهری و اجتماعی خیابان سی تیر به دوران مشروطه باز می‌گردد. تنوع اقلیتی در این خیابان به حدی است که از دیرباز به این خیابان، خیابان ادیان نیز گفته‌اند. با این وجود اهمیت خیابان با تاسیس موزه ایران باستان و کتابخانه ملی است که صد چندان می شود. خیابان مریضخانه با سکونت قوام السلطنه در آن، در اوایل پهلوی دوم به خیابان قوام السلطنه تغییر نام می دهد.
خانه قوام، امروزه به عنوان موزه آبگینه مورد استفاده قرار دارد. وقایع مربوط به ماجرای سی تیر و نقشی که قوام در سرکوب این قیام ملی ایفا کرد، باعث شد تا خیابان قوام السلطنه در سال های پس از پیروزی انقلاب تغییر نام داده و خیابان شهدای سی تیر جایگزین آن شود.
کلیسای انجیلی پطرس مقدس
کلیسای انجیلی پطرس مقدس در سال ۱۲۵۵ توسط میسیونرهای پروتستان با تلفیقی از سبک معماری ایرانی و اروپایی بنا شد. ساخت مدرسه آمریکایی‌ها توسط ساموئل مارتین جردن در بدو تاسیس، بخشی از محوطه حیاط کلیسا را اشغال کرد که بعدها با ساخت مدرسه دخترانه آمریکایی در زمین‌های پرنس ارفع در محدوده چهارراه کالج، مدرسه آمریکایی تعطیل شد و با دیوارکشی و جداسازی آن از محوطه کلیسا، مدرسه تحت قوانین دولت ایران درآمد.
کنیسه حییم
سلیمان حییم که دانش نامه حییم از آثار اوست، در سال ۱۲۹۲ نخستین کنیسه شهری یهودیان را در زمینی به مساحت یکهزار متر مربع در خیابان مریضخانه بنا کرد که این کنیسه نقش مهمی در اسکان جامعه یهودی در خارج از کلونی محله عودلاجان داشت. به دلیل تعبیه آب انبار، ساختمان کنیسه در ارتفاع یک متری از سطح زمین ساخته شده است. کنیسه از عبادتگاه عمومی، عبادتگاه‌های خانوادگی، محراب و بخش‌های اداری و خدماتی متعددی تشکیل شده است و تزیینات به کار رفته در این ساختمان عمدتا شامل انواع گچ‌بری و آیینه‌کاری است که در نوع خود به ویژه در بخش محراب منحصربه فرد است.
موزه آبگینه و سفالینه های ایران
یکی از مهمترین موزه های شهر تهران، موزه آبگینه و سفالینه های ایران است که در محل دفتر کار قوام‌السلطنه در مجموعه خانه- باغ قوام واقع شده است. موزه یک عمارت هشت ضلعی با حدود تقریبی ۱۰۰۰ متر مربع زیربنا است که در دو طبقه و پنج تالار تجدید بنا شده است. طراحی و معماری عمارت قوام شامل باغ ایرانی، اندرونی(بنیاد سینمایی فارابی) و بیرونی (موزه آبگینه و سفالینه های ایران)، بر عهده علی محمدخان صانعی بود.
وی با اتکا به آموزه های معماری ایرانی و تلفیق آن با سبک اروپایی، خانه شگفت‌انگیزی بنا کرد که در نوع خود بی‌نظیر است. در نما و اسکلت‌بندی ساختمان توجه ویژه‌ای به معماری سلجوقی و قاجاریه شده و طراح موزه به شکلی هوشمندانه مجموعه ای از پلان‌بندی و تزئینات داخلی شگفت‌انگیز را در ساخت و نمایش عمارت به کار برده است. از جمله این موارد می توان به سردرسنگی آن اشاره کرد.
کافه رستوران گل رضائیه
کافه رستوران گل رضائیه یکی از قدیمی‌ترین کافه های تهران است که در روزگار خود پاتوق نویسندگان و روشنفکران بسیاری بوده و هم اکنون نیز پس از حدود ۹۰ سال که از عمر آن می گذرد، پاتوق بسیاری از هنرمندان و گردشگران داخلی و خارجی است. دکوراسیون منحصر به فرد کافه نیز در جای خود از جذابیت های آن به شمار می آید.
کافه در سال ۱۳۱۰ توسط گارگنا آوانسیان افتتاح شد. دو دهه بعد در سال ۱۳۲۴ عزیزالله خوشامن آن را خریداری کرد و همچنان هم خوشامن‌ها آن را اداره می کنند. در و پنجره‌های چوبی و تلفیق نوز قرمز با مجموعه متنوعی از قاب‌های عکس، فضایی نوستالژیک و جذاب آفریده که درعین زیبایی، حکایت از هم نشینی کافه با مشتریانش در درازای این عمر طولانی دارد.
مسجد حضرت ابراهیم خلیل(ع)
در محدوده خانه باغ قوام، یکی از سه مسجد موجود در محدوده خیابان سی تیر است. این مسجد در سال های پس از انقلاب اسلامی در پهنه شمال شرقی محوطه موزه آبگینه و سفالینه های ایران بنا شد. در مسجد از داخل موزه آبگینه مسدود شده بود درِ دیگر هم در تقاطع کوچه رستم جهاد و نوبهار ایجاد شد. زمین مسجد در واقع بخشی از محوطه شمالی باغ است که در دوران پهلوی دوم برای اجرای نمایش روباز اعم از نمایشی و عروسکی در نظر گرفته شده بود.
کافه نادری
کافه نادری شاید مهمترین کافه تاریخی شهر تهران باشد. این کافه ارزشمند در طبقه هم کف هتلی به همین نام است که به دلیل واقع شدن در محدوده خیابان نادری(جمهوری اسلامی) نام خیابان را به خود پذیرفته و در طی سال‌های متمادی که از عمر آن می گذرد همچنان با همان نام و الگوی رفتاری به حیات خود در دل شهر تهران ادامه می دهد.
بسیاری از غذاهای متداول فرنگی نظیر بیف‌استروگانف و بیفتک و نیز انواع کافه گلاسه، شاتو بریان، بستنی‌های فرنگی، قهوه ترک و قهوه فرانسه برای اولین بار در ایران توسط این کافه عرضه شد. در طبقه بالای کافه، مهمانپذیر شیکی تحت عنوان هتل نادری ساخته شد. هتل مجلل نادری که در معماری آن بسیار به سبک معماری آلمانی توجه شده بود، پس از گراند هتل، دومین و محبوب‌ترین هتل شهر تهران به شمار می آید. کافه نادری را باید نماد کافه نشینی در ایران دانست.
نیما یوشیج، جلال آل احمد، مجتبی مینوی، هوشنگ ابتهاج، احمد شاملو، سیمین بهبهانی، یدالله رویایی، احمد فردید، نصرت رحمانی و ... از روشنفکران و هنرمندانی بودند که پاتوق آنها بیشتر در این کافه بوده و در این مکان با یکدیگر به گفت‌و گو می پرداختند.
دبیرستان فیروز بهرام
دبیرستان فیروز بهرام یکی از قدیمی ترین و موثرترین دبیرستان‌های تاریخ نظام آموزشی کشور است که توسط یکی اززرتشتیان سرشناس هندوستان، بهرامجی بیکاجی ساخته شد و به یاد پسرش که در جریان جنگ جهانی اول کشته شده بود، نام او را بر روی آن درج کرد. معماری بنا به مانند بسیاری از ساختمان های دوره پهلوی اول تلفیقی از معماری اروپایی و باستانی ایران است و نمای آجری، گچ بری های فضاهای داخلی و استفاده پرتکرار از پنجره در نما،از دیگر مشخصه های معماری در این دبیرستان تاریخی است.
نیایشگاه آدُریان
نیایشگاه تاریخی آدریان به عنوان نخستین آتشکده زرتشتیان تهران، در سال ۱۲۹۶ با کمک مالی بهرام جی بیکاجی و گروهی از پارسیان هندوستان در زمینی به مساحت تقریبی ۱۳۰۰ متر مربع ساخته شد. در طراحی این معبد به معماری ایران باستان توجه ویژه ای شده است. مشخصا استفاده از سنگ سفید در نما بخشی از این الگو برداری است. آتشدان نیایشگاه که آتش آن، طی مراسمی از آتشکده یزد به آنجا منتقل شده است، مجمری مسی است که در اتاق مخصوص خود تعبیه شده است. تالار عبادت، اتاق موبدان، آشپزخانه، تالارهاید مراسم، سرایداری، انبار چوب و ... از بخش های مختلف آتشکده آدریان است.
کوچه لولاگر
کوچه لولاگر در خیابان نوفل لوشاتو قرار گرفته و یک سر آن به خیابان حافظ متصل می‌شود. ساختمان‌های دو طرف این کوچه قرینه هستند (به همین دلیل به کوچه قرینه مشهور است ) و قدیمی ترین پیتزافروشی تهران نیز در این کوچه است.
اواخر سال ۱۴۰۰ اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان تهران، کتابی را با عنوان راهنمای گردشگری تهران، ری و شمیرانات منتشر کرده است که هشت مسیر پیاده‌گردشگری در تهران قدیم شامل اماکن تاریخی و محله‌های قدیمی پیرامون آن را معرفی کرده است. در این کتاب ۵۵۲صفحه‌ای، محور گردشگری زیارتی ری و سه مسیر پیاده گردشگری در شمیران و مسیرهای کوه‌پیمایی در دامنه البرز به علاقه‌مندان گشت‌وگذار در تهران معرفی شده است.
سیدعزت الله ضرغامی وزیر میراث‌فرهنگی،گردشگری و صنایع‌دستی در مقدمه این کتاب چنین نوشته است: «در پایتخت ایران که خود مشتمل بر تهران، ری و شمیرانات است برنامه‌ریزی برای گشت‌های روزانه شهری یکی از این روش‌های جذاب و مورداقبال برای سفرهای گروهی و تفریحات خانواده‌محور است، زیرا گونه اصلی گردشگری در پایتخت، فرهنگی است و در سال‌های اخیر حتی جذب گردشگران شهری (سوا از گردشگران داخلی) به رقابتی فزاینده در پایتخت تبدیل شده است آن‌چنان که شاهد برگزاری تورهای موضوعی وتخصصی در تهران هستیم»