لاک تراشی در گذشته یکی از مشاغل عمومی در روستاهای برخوردار از جنگل گلستان به شمار می رفت که نیازهای زندگی به خصوص ابزار مورد نیاز آشپزخانه ها را تولید می کرد اما با غلبه سبک زندگی شهری و ورود کالاهای جدید و مدرن، استفاده از وساسل چوبی در آشپزخانه ها آرام آرام فراموش شد و محصولات لاک تراشی رنگ و بوی کالاهای تزیینی گرفت.
سال‌ها پس از حاشیه نشینی لاک تراشی، روی آوردن دوباره مردم به ابزارهای چوبی با توجه به کارکرد مطلوب و زیبایی محصولات، جان تازه ای به این هنر سنتی و اصیل گلستان داد و ابزارهای استادان لاک تراش را از پستوی کارگاه ها خارج کرد.
یکی از معدود کارگاه‌های لاک تراشی گلستان که به تنهایی بار حفاظت از این هنر قدیمی را به دوش می کشد، در روستای سالیکنده کردکوی قرار دارد که در آن مرد ۵۰ ساله ای به همراه دخترش با استفاده از ریشه و تنه درختان جنگلی بدون بهره‌گیری از ابزار کار مدرن و با وسایلی مانند تیشه و مغار، ظروف چوبی مانند پارچ، لاکچه، لاک نان، لاک قند ریزکن و آب‌گردان را که با نقوش اسطوره‌ای و الهام گرفته از طبیعت اطراف منقوش می‌شود، تولید می‌کند.
مهران مهدان در این کارگاه که باهدف حفظ میراث فرهنگی و تاریخی منطقه محل سکونت خود راه اندازی کرده چوب‌های بلااستفاده جنگلی را در خدمت هنر در آورده و با تولید ابزارهای متنوع، این حرفه را تا حد زیادی از خطر فراموشی نجات داده است.
لاک تراشی حرفه خانوادگی و اجدادی استاد مهدان است که موجب شده او از هفت سالگی زیر و بم این هنر را از پدربزرگش آموخته و با فوت و فن های آن به خوبی آشنا شود.
این هنرمند ۵۰ ساله اهل روستای سالیکنده کردکوی تا مدت ها از هنرش برای رنگ و لعاب دادن به چوب استفاده نمی کرد اما از هشت سال قبل جرقه راه اندازی یک کارگاه لاک تراشی در ذهنش زده شد و پس از مشورت با بزرگان روستا احیای این میراث کهن را آغاز کرد.
وی به روند شکل دهی چوب برای لاک تراشی اشاره کرد و گفت: برای تولید محصول لاک تراشی ابتدا چوب مناسب را تهیه کرده و توسط تبر شکل و فرم کلی محصول مشخص می شود. برای کم کردن قطر چوب از تیشه استفاده می شود و پس از ایجاد شکل اولیه، ظرف‌ها را به مدت یک روز درون آب قرار می دهیم تا نرم شود و سپس جزئیات کار را با ظرافت بر روی آن تراشیده و در سایه قرار می دهیم.
کارشناس میراث فرهنگی گلستان هم گفت: لاک تراش‌ها خراطان ماهری هستند و با شناختی که از انواع درختان جنگلی دارند برای ساخت مصنوعات چوبی از چوب درختانی چون ون، نمدار و انجیلی استفاده می‌کنند و با کمک گرفتن از ابزار کار بسیار ابتدایی، آثار زیبایی خلق می‌کنند.
مریم منصوری اظهار داشت: هنرمندان لاک تراش به دلیل نرمی چوب درختان پهن برگ به راحتی می‌توانند بر روی آنان کار کرده و فرم و شکل دلخواه را ایجاد کنند، همچنین این گونه از درختان در برابر خشکی و رطوبت عکس‌العمل ناچیزی از خود نشان می‌دهند و در مقابل پیچیدگی، کج شدن و ترک خوردن مقاوم هستند. در بین درختان پهن برگ، تراش و فرم دهی به چوب درختان ون و آزاد به دلیل سختی آوندهای آنان بسیار مشکل است اما ظروف ساخته شده از آنها کیفیت بهتر و مقاومت بالایی دارد.
وی بیان کرد: در مناطق جنگلی شمال ایران به خصوص گلستان هر جا که دسترسی به درختان جنگلی چون نمدار و شمشاد امکان‌پذیر باشد می‌توان نشانه‌هایی از تراشیدن ظروف چوبی را یافت.
کارشناس میراث فرهنگی گلستان ادامه داد: شیوه تولید شاید در همه نقاط تا حدی یکسان باشد اما آنچه که آنها را از هم متمایز می‌کند بهره گرفتن از مواد اولیه یا نقوش و تکنیک‌های حفاظتی موجود در هر منطقه است. به عنوان مثال در مازندران برای تغییر رنگ در مرحله پرداخت ابتدا ظرف را بر روی آتش گرم می‌کنند سپس مخلوطی از خاک زغال و ماست را بر روی بدنه ظرف مالیده و بر روی حرارت می‌گردانند در این روش پس از اتمام کار ظرف به رنگ قرمز مایل به سیاه بسیار خوش‌رنگی در می‌آید اما در گلستان برای تغییر رنگ و بالا بردن مقاومت آن، ظرف را در دیگ شیر می‌جوشانند.
معاون صنایع دستی اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گلستان هم گفت: بیش از ۲۰ هنرمند لاک‌تراش در مناطق کوهپایه ای استان مشغول به فعالیت هستند و برخی از آن ها این هنر سنتی را برای جلوگیری از نابودی و فراموشی به علاقه مندان آموزش می دهند.
مریم حاجی‌ابراهیمی در گفت و گو با ایرنا اظهار داشت: از جمله مهمترین مشکلات لاک تراشان گلستانی محدودیت در استفاده از چوب جنگلی، بازاریابی ضعیف و ناآشنایی مردم با این رشته و محصولات آن است که شرکت در نمایشگاه های ملی و بین المللی و ایجاد بستر مناسب فروش برخی از این مشکلات را برطرف خواهد کرد.
فن و مهارت لاک تراشی گلستان سال ۹۶ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.
به گزارش ایرنا، ایران رتبه اول را به لحاظ تنوع و رشته‌های صنایع دستی در جهان به خود اختصاص داده است.
۲۹۶ رشته صنایع دستی فعال در کشور وجود دارد که ۳۰ هزار هنرمند صنایع دستی گلستان بیش از ۸۰ رشته بومی و غیربومی از جمله فرش دستبافت، ابریشم‌بافی، نمدمالی، البسه محلی اقوام، زیور آلات ترکمنی، حصیر بافی، سوزندوزی ترکمن و جاجیم بافی را دنبال می‌کنند.
گلستان دارای صنایع‌دستی متنوعی است که به اعتقاد کارشناسان می‌توان با رفع دغدغه فروش داخلی و خارجی هنرمندان و صنعتگران این حوزه، زمینه رونق بخشیدن به تولید و تداوم پایدار این نوع کسب وکار را فراهم کرد.