به گزارش ایرنا، تنوع سرزمینی و ویژگی های آب و هوایی خراسان شمالی سبب شده تا این استان تابلویی چشم نواز از طبیعت در شمال شرق ایران باشد، این استان با ۲ میلیون و ۸۰۰ هزار هکتار وسعت دارای مناطق دشتی و کوهستانی، رودخانه و چشمه ها است که زیستگاه و مامن گونه های مختلف جانوری از جمله بیش از ۵۰ گونه پستاندار، بیش از ۱۴۰ گونه پرنده و بیش از ۵۰ گونه خزنده و هزاران هکتار جنگل است.
کارشناسان می گویند انجام فعالیتها گردشگری و بهره برداری اقتصادی در هر منطقه بر اساس طرح جامع مدیریت مناطق تحت مدیریت مجاز است، از این رو این مناطق محیط های مناسبی برای برنامه های آموزشی و پژوهش های زیست محیطی به شمار می روند.
این استان زیستگاه بیش از ۵۰ گونه پستاندار شامل یوزپلنگ، پلنگ، قوچ و میش اوریال، کل و بز، آهو، گربه پالاس، گربه وحشی، گربه جنگلی و گراز است و بیش از ۱۴۰ گونه پرنده از جمله کبک، قرقاول، هما، تیهو، عقاب، باقرقره، شاهین، دلیجه، سهره، چکاوک، کوکو، سبزقبا و زنبورخورک در آن زیست می کنند.
در این استان گونه های خزنده همچون مار افعی، مار جعفری، کفچه مار و چهار گونه دوزیست و هشت گونه ماهی نیز می زیند.
خراسان شمالی ۱۳ هزار و ۶۹۵ هکتار ذخیره گاه جنگلی اعم از گونه های ارس، فندق، زالزالک، گردو وحشی و بلوط دارد و یکهزار و ۱۰۰ گونه گیاهی در آن شناسایی شده که حدود ۱۵۰ گونه آن دارویی است.
وسعت جنگل های انبوه، نیمه انبوه، جنگل تنک، بیشه زار و جنگل دست کاشت خراسان شمالی نیز ۴۳۵ هزار هکتار است.
وجود گونه های جانوری همچون قوچ اوریال، پلنگ ایرانی، خرس قهوه ای، کبک دری و بالابان، جنگل های ارس و بلوط، مراتع متراکم گون، کلاه میرحسن و چوبک بخش کوچکی از تنوع گونه ای این استان را دربرمی گیرند.
خراسان شمالی به دلیل تنوع اقلیم، میزبان بسیاری از پرندگان بومی و مهاجر است. بیش از ۲۰ درصد از یکهزار و ۱۳۴ گونه جانوری کشور در این استان زیست می کنند.
گونه های جانوری در معرض تهدید در خراسان شمالی شامل ۱۴ گونه است که این جمعیت حدود ۱۸ درصد از ۷۸ گونه جانوری در معرض تهدید کشور را شامل می شود.
یوزپلنگ ایرانی در وضعیت بحرانی، پلنگ در معرض خطر انقراض و قوچ و میش، کل و بز (پازن)، آهو و سنجابک دم موشی در معرض آسیب پذیری قرار دارند.
جاجرم، دیار یوزهای بی قرار
وجود گونه ارزشمند و کمیاب یوزپلنگ آسیایی در منطقه میاندشت جاجرم، یکی از ظرفیت های خراسان شمالی برای توسعه گردشگری طبیعی است.
پناهگاه حیات وحش میاندشت با مساحتی حدود ۸۴ هزار و ۴۳۵ هکتار در حدود ۱۰ کیلومتری جنوب شرقی شهرستان جاجرم خراسان شمالی قرار دارد.
میاندشت، تنها زیستگاه مولد یوزپلنگ به شمار می رود و این منطقه در کشور، بیشترین یوز در واحد سطح را به خود اختصاص داده است.
تراکم یوزها در میاندشت جاجرم سبب شده تا یوزهای نر و ماده، بیشتر همدیگر را ملاقات کنند و از این رو، زادآوری این گونه زیبا و ارزشمند در این منطقه بسیار بیشتر از سایر نقاط روی می دهد.
یوز، حیوانی قلمروطلب است و تراکم جمعیت آن در میاندشت جاجرم، سبب می شود تا یوزها مدتی پس از تولد، برای افزایش سطح قلمرو خود از استان خارج خارج شده و راهی بیابان های استان سمنان شوند.
یوز آسیایی، دست و پایی بلند، بدن باریک و کشیده دارد و سینه فراخ و شکم بالای او شبیه تازی است اما بر خلاف سگ سانان سر کوچک و گرد، پوزه ای کوتاه و گوش هایی کوچک و گرد دارد و رنگ پشت آن زرد کمرنگ متمایل به قرمز و زیر بدنش سفید است.
برخلاف پلنگ که دارای خال های درشت و توخالی است، سطح بدن یوز از خال های گرد، سیاه و توپر پوشیده شده و موهایش بیشتر زبر و نسبتا کوتاه است.
در یوزهای بالغ، خال های روی دم به تدریج، در نیمه انتهایی به حلقه هایی سیاه رنگ بدل می شود که آخرین حلقه آن پهن تر است.
سر یوزپلنگ کوچک و گرد است و چشمانش در بالای کاسه سر قرار دارد. خط سیاه شکیلی معروف به خط اشک از گوشه چشمان یوز تا اطراف بینی و دهانش امتداد دارد که احتمالا چشمان او را از آفتاب مصون داشته و در شکار به او کمک می کند.
یوز بالغ ناخن‌هایی کند و نیمه تورفته دارد که برخلاف سایر گربه سانان جمع نمی شود و البته بچه یوزها، تا ۶ ماهگی قادرند ناخن های خود را جمع کنند.
برخورداری از ستون فقرات انعطاف پذیر، کبد و قلب بزرگ، سوراخ بینی گشاد، ظرفیت بالای ریه، بدن عضلانی و باریک، یوزپلنگ را تیزروترین شکارچی جهان ساخته که قادر است با سرعتی معادل ۱۱۰ کیلومتر در ساعت بدود.
این روزها پناهگاه حیات وحش میاندشت، پناهگاه حیات وحش نایبندان طبس، پارک ملی خارتوران سمنان به همراه سه منطقه دیگر یعنی پارک ملی کویر و مناطق دره انجیر و بافق از معدود مکان هایی است که هنوز یوز در آنها قابل مشاهده است و از جمعیت اندک باقیمانده این جانور باشکوه پشتیبانی می کند.
قوچ اوریال نماد تنوع حیات وحش خراسان شمالی
خراسان شمالی زیستگاه خالص‌ترین نژاد قوچ اوریال است، تپه ماهورها و دامنه های پارک ملی سالوک و ساریگل، مناطق حفاظت شده ساریگل، سالوک، قرخود، گلول، سرانی و پناهگاه حیات‌وحش جاجرم مهم‌ترین زیستگاههای قوچ اوریال است.
قوچ اوریال نر شاخ‌های بلندی دارد که طول آنها گاهی به ۱۱۸ سانتیمتر می‌رسد، شاخ‌های این حیوان حلزونی شکل به طرف پهلوی صورت و رو به جلو خمیدگی دارند، سطح جلوی شاخ‌ها پهن، با زاویه‌ای تند به طرف لبه پشتی است به طوری‌که مقطع شاخ‌ها مثلثی به نظر می‌رسد، ماده‌ها نیز شاخ کوتاهی دارند.
از مشخصات این قوچ‌ها وجود موهای بلند و سفیدرنگی در ناحیه گلو و سینه است، موهای این قوچ ها در فصل تابستان کوتاه به رنگ زرد شنی و در فصل زمستان بلند و قهوه‌ای رنگ و زیر شکم و کفل‌ها سفید است.
طول سر و تنه قوچ اوریال حدود ۱۵۰ سانتیمتر، ارتفاعش ۱۰۰ سانتیمتر و وزنش ۲۵ تا ۸۵ کیلوگرم است. این حیوان در ۱.۵ سالگی به بلوغ می‌رسد و طول عمر آن را ۱۴ سال ذکر کرده اند.
اوریال در میان قوچ‌های ایران برازنده‌ترین است که وزن نر بزرگ آن ممکن است به ۸۵ کیلوگرم برسد و اندازه شاخ آن تا ۱۷ سانتیمتر هم ثبت شده است.
اوریال بزرگترین قوچ ایران است و در مقابل قوچ لارستان قرار دارد که یکی از کوچک‌ترین قوچ‌های جهان است و وزن نر بالغ آن معمولا از ۳۰ کیلوگرم تجاوز نمی‌کند.
زندگی پویای حیات وحش در خراسان شمالی
مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی گفت: این استان با داشتن آب و هوایی متنوع که متاثر از اختلاف عرض جغرافیایی، ارتفاع از سطح دریا، چین خوردگیهای زمین شناسی و توده های متنوع است، دارای تنوع اقلیم و تنوع شرایط زیستی است.
رضا شکاریان اظهار داشت: وجود کوهستان هایی با جنگلهای تنک و گاها متراکم از درختان ارس با زیر آشکوب زرشک و همچنین جنگلهای هیرکانی با درختان بلوط و سیاه تلو و افرا، ارتفاعات پوشیده از گیاهان بالشتکی همچون اسپرس خاردار کلاه میر حسن، چوبک و گون، بیشه زارهای گز و تاغ، بوته زارهای قیچ و پرند و همچنین استپهای وسیع با پوشش غالب درمنه دشتی و مناطق کویری و دشتهای دق رسی و وجود رودخانه دایمی اترک و تالابهای در مسیر آن از ویژگیهای طبیعی این استان است.
وی افزود: تنوع جانوری استان هم از دیگر جاذبه های این استان است، بیشتر کوهستانهای استان زیستگاه قوچ و میش اوریال به عنوان نماد تنوع زیستی استان است، مناطق مرتفع و صخره ای استان جولانگاه بز کوهی و دشت های وسیع استان زیستگاه آهوان و گونه در معرض خطر انقراض یوزپلنگ آسیایی است.
مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی افزود: هر هشت گونه گربه سان کشور شامل پلنگ، یوزپلنگ، سیاه گوش، لینکس، پالاس، گربه جنگلی، گربه وحشی، گربه شنی در این استان زندگی پویا و زایا دارند.
شکاریان تصریح کرد: طبیعت منحصر بفرد خراسان شمالی سازمان حفاظت محیط زیست را بر آن داشته تا با انتخاب عرصه هایی که غنای حیات وحش گیاهی و جانوری مناسب تری داشته به منظور حفظ و احیای زیست بوم، تحت عناوین مناطق تحت مدیریت حفاظت محیط زیست حفاظت کند.
وی خاطرنشان کرد: خراسان شمالی به لحاظ تعداد مناطق تحت مدیریت شامل چهار پارک ملی، چهار منطقه حفاظت شده، یک پناهگاه حیات وحش و ذخیرگاه های زیست کره کپه داغ و گلستان جمعا به مساحت ۳۰۷ هزار و ۴۶۱ هکتار که حدود ۱۱ درصد مساحت استان را در بر می گیرد، همچنین قدمت حفاظت نیم قرنی مناطق مزبور جزء رتبه های بالای کشوری است، به لحاظ تعداد و تنوع جانوران وحشی نیز زبانزد بوده به نحوی که پارک ساریگل آن به عنوان یکی از پرتراکم ترین زیستگاههای پلنگ دنیاست.
مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی گفت: جمعیت چار پایان خراسان شمالی به بیش ۱۵ هزار راس می رسد. ظرفیت زیستگاههای طبیعی استان به قدری بالاست که علاوه بر مناطق مذکور مناطقی تحت عنوان شکار ممنوع نیز در برنامه های حفاظت محیط زیست استان برای ارتقاء به سطح حفاظت شده در دست اقدام و پیگیری است.
خراسان شمالی زیستگاه امن برای گونه‌های باارزش حیات وحش
رییس حفاظت و مدیریت حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی گفت: بسیاری از گونه های با ارزش و شاخص کشور که نسل برخی از آنها در معرض انقراض است، این استان را محل امنی برای زندگی یافته و در اکوسیستم های جنگلی و کوهستانی ، استپی و دشتی آن زیست می کنند.
بهروز جعفری اظهار داشت: خراسان شمالی از معدود استان های کشور با ظرفیت قابل ملاحظه در عرصه های محیط طبیعی و تنوع زیستی است.
وی تصریح کرد: بسیاری از گونه های با ارزش و شاخص کشور از قبیل یوزپلنگ، پلنگ، خرس قهوه ای، کاراکال، گربه پالاس، قوچ اوریال ، کل و بز (پازن)، آهو، عقاب طلایی، عقاب صحرایی، بالابان، کرکس مصری و کبک دری که نسل برخی از آنها در معرض انقراض است، این استان را محل امنی برای زندگی یافته و در اکوسیستم های جنگلی و کوهستانی، استپی و دشتی آن زیست می کنند.
جعفری افزود: تنوع زیستی در خراسان شمالی بالا است و این امر نشان از پایدار بودن امنیت برای حیات وحش دارد، این استان سرزمینی کوهستانی با دشتهای حاصلخیز در میان دنباله رشته کوههای البرز یعنی آلاداغ و شاه جهان در جنوب و کپه داغ در شمال با اقلیمی مدیترانه ای است که مواهب طبیعی و چشم اندازهای بی نظیری در جای جای استان بوجود آورده است.
وی گفت: این خطه از کشور به لحاظ وجود سه پارک ملی سالوک، ساریگل و ضامن آهو بعلاوه گستره ۴۴.۶ درصد از پارک ملی گلستان، یک ذخیره گاه زیست کره، ۳ منطقه حفاظت شده بعلاوه ۶۱ درصد از منطقه حفاظت شده قرچقه شهرستان فاروج ، یک پناهگاه حیات وحش، سه اثر طبیعی ملی، یک تالاب و چهار منطقه شکار ممنوع در کنار دخیرگاه جنگلی (ارس، بلوط، زالزالک و ...) و قرقهای مرتعی تحت مدیریت سازمان جنگلها و مراتع، به لحاظ زیست حیات وحش و تنوع گونه ای از جایگاه ویژه ای برخوردار است.
وی گفت: اکنون ۵۱ گونه پستاندار معادل ۲۵.۹ درصد از کل پستانداران ایران، ۱۸۰ گونه پرنده معادل ۳۳.۳ درصد از کل پرندگان ایران، ۵۲ گونه خزنده معادل ۲۳.۲ درصد از کل خزندگان ایران و ۴ گونه دوزیست که ۲۰ درصد از کل دوزیستان ایران را شامل می شود در این استان زیست دارند.
جعفری خاطر نشان کرد: بر اساس طبقه بندی لیست قرمز IUCN در سال ۲۰۱۷ برخی گونه ها در معرض تهدید در استان زیست دارند که از رده پستانداران، گونه زیبای یوزپلنگ در وضعیت بحرانی (CR) قرار دارد ، پلنگ در معرض خطر انقراض و قوچ و میش اوریال کل و بز، آهو، زرده بر در وضعیت آسیب پذیر قرار دارند.
رییس حفاظت و مدیریت حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی گفت: از رده ماهی ها هم زرده پر (اورنج) و از رده خزندگان، لاک پشت آسیایی در وضعیت آسیب پذیر قرار دارند.
وی افزود: از رده پرندگان هم عقاب صحرایی، زرد پره سینه زرد، بالابان و کرکس مصری در معرض خطر انقراض و عقاب شاهی، عقاب دریایی پالاس هوبره و میش مرغ، فاخته خاوری قمری معمولی در وضعیت آسیب پذیر قرار دارند.
رییس حفاظت و مدیریت حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی افزود: در حال حاضر با تلاش شبانه روزی محیط بانان، تشکل های مردم نهاد و علاقمندان به طبیعت بیش از هشت هزار و ۹۰۰ راس قوچ و میش اوریال، کل و بز و آهو در زیستگاه های کوهستانی و دشتی استان زیست می کنند.
در خراسان شمالی ۶۵ گونه پستاندار از ۱۹۷ گونه موجود در کشور زیست دارد و ۱۴۱ گونه پرنده از ۵۳۲ گونه موجود در کشور، ۶۸ خزنده از ۲۲۸ گونه موجود کشور، چهار گونه خزنده دوزیست از ۲۰ گونه موجود و هشت گونه ماهی و آبزی از مجموع ۱۶۰ گونه آبزی موجود در کشور زندگی می کنند.
برخی از این گونه ها نظیر یوزپلنگ، بالابان، هوبره، کبک دری و کرکس مصری در طبقه بندی اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN) در رده‌های بحرانی و در حال انقراض قرار دارند.
اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی مناطق حفاظت شده و پارک های ملی سالوک، ساریگل و ضامن آهو، مناطق حفاظت شده قرخود، گلول، سرانی و پناهگاه حیات وحش میاندشت جاجرم را که محل زیست پلنگ هاست با گستره ۱۹۷ هزار هکتار مدیریت می کند.