به گزارش ایرنا، سلماس شهری در استان آذربایجان غربی با قدمتی بالغ بر ۱۰ هزار سال سکونت انسان است و قدیمی ترین روستای مسکونی این شهرستان به نام کول تپه، ۹ هزار سال قدمت دارد.
«پس از زلزله معروف سال ۱۳۰۹ شهر سلماس، این شهر در یک کیلومتری شهر ویران شده و در زمینی به مساحت یک میلیون متر مربع ساخته شد نقشه ساختن این شهر به گونه‌ای بود که عنوان نخستین شهر شطرنجی ایران را به خود اختصاص داد، ساختار شهرهای شطرنجی باعث می‌شود که همه خدمات شهری در مکان‌های مناسب قرار بگیرند».
«الگوی شهرسازی شطرنجی با برخورداری از جانمایی منظم و تقسیم مناسب قطعات زمین شهری با هدف جلوگیری از هدر رفتن زمین، از الگوهای معمول در بسیاری شهرهای جهان است، از نمونه‌های مشخص امروزی این‌چنین الگویی می‌توان به شهرهای لس آنجلس، سالت لیک سیتی در آمریکا، تورنتو در کانادا و سلماس در ایران اشاره کرد».
دکتر توحید ملک زاده دیلمقانی، محقق و نویسنده کتاب تاریخ ۱۰هزار ساله سلماس در خصوص تاریخچه احداث این شهر می‌گوید: سلماس فعلی، پس از چندین بار جابجایی نقاط شهری بالاخره در قالب شهر دیلمقان به حیات خود ادامه داد ولی در شب ۱۶ اردیبهشت ۱۳۰۹ در اثر زلزله ۷.۲ ریشتری کامل تخریب شد.
ملک زاده گفته است: ۲۶ اردیبهشت ۱۳۰۹ مهندسین برای مطالعات طبقات ارضی و تعیین میزان خسارت و مخارج لازمه وارد دیلمقان شده و شروع بکار کردند، در آن روزها مقرر شد چون اهالی سلماس به زادگاه خود علاقمند هستند بنای شهر نیز در همان محل قدیم شهر شروع شود.
سلماس به عنوان تنها شهر شطرنجی استان و اولین شهر شطرنجی ایران، از زمان زلزله سال ۱۳۰۹ دیلمان با نمادها و المان های شهری با قدمت خود همواره مورد توجه مردم بومی و گردشگران اقصی نقاط کشور است.
آیین‌ها، غذاهای محلی، نواها، گویش ها و پوشش محلی زنان و مردان این منطقه از جلوه‌های دیگر مردم شناسی این شهرستان است که توجه هر گردشگری را به خود جلب می‌کند.
آب و هوای چهار فصل، دشت حاصلخیز، وجود چشمه سارها، آبشارها، تنوع پوشش گیاهی در کنار بناهای تاریخی و بقاع متبرکه بر جاذبه‌های گردشگری این شهرستان افزوده تا جاییکه در کتاب‌های تاریخی از سلماس بنام شهری نیکو که بازارهای خوب و مسجدی سنگی داشته، یاد شده است.
به گفته سرپرست میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سلماس، نتایج حفاری‌های به عمل آمده از تپه تبان، قارنی یاریخ و زنجیر قالا، قدمت سلماس را به زمان مادهت مربوط ساخته است.
بر این اساس سلماس در دوره اشکانیان یکی از ایالت های حایل بین ایران و روم بود که پس از شکست خسرو اشکانی، ضمیمه متصرفات ساسانیان شد.
«قلعه کوراوغلو هدر، امامزاده کهنه شهر، امامزاده برگشاد (امامزاده هشتم)، آبشار خورخورا، کلیسای هفتوان، قلعه چهریق، رودخانه زولا چای، تالاب چیچک، آب گرم ایستی سو، سنگ نگاره خان تختی، حمام شیخ، مسجد آقا یا مسجد امام حسن (ع)، آغ داغ قلعه سی و تپه اهرنجان از جمله آثار تاریخی و گردشگری سلماس به شمار می‌رود».
افراسیاب گراوند اظهار کرد: ساخته شدن کلیسا در سه کیلومتری جنوب شهر سلماس و در روستایی به نام هفتوان نیز از وجود تنوع ادیان و زندگی مسالمت آمیز پیروان ادیان توحیدی در کنار مسلمانان حکایت دارد.
وی گفت: از ابتدای سال جاری تاکنون هفت هزار و ۶۴۱ نفر از جاذبه‌های تاریخی و گردشگری این شهرستان بازدید داشته‌اند.
گراوند افزود: بازدید کنندگان از استان‌های مختلف کشور از جمله آذربایجان شرقی، اردبیل، اصفهان، البرز، تهران، خراسان شمالی، سمنان، شیراز، کرمانشاه، کردستان، مازندران، مشهد و همدان بودند.
وی اضافه کرد:سلماس دارای یک هتل سه‌ستاره، یک اقامتگاه بوم‌گردی و سه مهمان‌پذیر درجه یک با ظرفیت ۱۷۰ تخت است که آماده ارائه خدمات به گردشگران و مسافران نوروزی هستند.
این شهرستان دارای جاذبه‌های گردشگری و تاریخی بسیاری است که معرفی بخشی از آنها خالی از لطف نیست.
**حمام شیخ
بر اساس اسناد تاریخی بنای تاریخی حمام شیخ که امروزه به موزه مردم شناسی تبدیل شده، پس از زلزله ویرانگر ۱۳۰۹ در بخش جدید شهر با معماری سنتی ایرانی ساخته شده و بانی آن مرحوم محمد تسوجی بوده که در مدت سه سال ساخته شده است.
این حمام تاریخی تنها اثر باقیمانده از معماری سنتی در شهر سلماس به شمار می رود که در سال ۱۳۷۹ به کوشش اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان غربی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
**دره دریک و دره تمر
دره دریک که رودخانه ای به همین نام در آن جریان دارد از چشم اندازهای بدیع و دیدنی سلماس است و حیات وحش اطراف به خصوص آوای کبک ها جزو جاذبه های مهم این شهرستان به شمار می رود.
دره تمر در جاده هشتیان که به چمنزارهای دامنه کوه پیر چاوش و زولا ختم می شود از مناطق خوش آب و هوای سلماس است و در حقیقت تفرجگاه اصلی مردم و مسافران سلماس محسوب می شود.
**آب گرم ایستی سو
آب گرم ایستی‌سو در یک کیلومتری روستایی به همین نام قرار دارد و آب گرم در این منطقه از چند نقطه کوه به پایین سرازیر می‌شود و آب آن مملو از املاح مفید با خاصیت‌های درمانی است.
افراد زیادی که مبتلا به بیماری جذام و اگزما بودند با مراجعه به این آب گرم و آب تنی در آن به بهبودی کامل رسیدند.
سرپرست میراث فرهنگی سلماس در این خصوص گفت: امسال مناطق آب درمانی و آبگرم این شهرستان به عنوان فرصتی برای جذب گردشگر ساماندهی شده است.
**تپه تاریخی اهرنجان یا کول تپه
قدمت تپه تاریخی اهرنجان که با نام کول تپه نیز شناخته می‌شود، به دوران پیش از تاریخ ایران باستان می‌رسد.
این تپه قدمتی بالغ بر ۹ هزار سال دارد و به‌عنوان کهن‌ترین منزلگاه جوامع بشری در استان معرفی شده است.
اشیایی همچون سنگ‌های آبسیدین، وسایل و ابزارآلات سفالی و سنگی در این محوطه کشف شده که گواه تمدن کهن این منطقه از کشور است.
نمونه آثار کشف شده در تپه تاریخی اهرنجان در هیچ یک از مناطق باستانی دیگر مشاهده نشده است.
**نقش برجسته خان تختی
نقش برجسته خان تختی در ۱۷ کیلومتری جاده سلماس به ارومیه واقع شده و روی آن حجاری‌های شاپور اول دومین شاه ساسانی نقش بسته است.
این نقش برجسته یادمانی است از پیروزی شاپور اول ساسانی بر والریانوس (پادشاه روم) که وی را سوار بر اسب نشان می‌دهد، در حالی که والریانوس در مقابلش زانو زده است.
این نقش برجسته روی کوه معروفی به نام پیرچاوش در روستایی با همین نام قرار دارد.
**کلیسای آخته خانه
این کلیسا یکی از بناهای تاریخی است که در جنوب غربی سلماس در روستایی با همین نام واقع شده و قدمت این کلیسای تاریخی به سال ۱۲۶۹ هجری شمسی می‌رسد.
پلان این کلیسا مستطیلی شکل است و در سالن اصلی کلیسا چهار ستون مدور آجری قرار دارد، گنبد آجری مرکزی روی ستون‌های فوق اجرا شده که هم‌اکنون از بالای کلیسا خارج شده و در کنار آن بر زمین قرار گرفته است.
**آبشار ممکان
آبشار ممکان که در ۴۰ کیلومتری سلماس واقع شده، یکی از بزرگ‌ترین آبشارهای استان آذربایجان غربی است. ارتفاع این آبشار به حدود ۳۵ متر می‌رسد و منظره‌ای زیبا و بکر دارد.
**کلیسای مارسرکیس
کلیسای مارسرکیس در روستای خسروآباد نیز از دیگر بناهای تاریخی این شهر است و اهالی این منطقه معتقدند که در دوران ساسانیان، زمانی که خسرو پرویز صلیب حضرت مسیح را با خود به ایران آورد، آن را در این کلیسا نگهداری کرد و سپس در زمان صلح ایران و روم به رومیان اهدا شد.
این کلیسا از سنگ‌های آذرین تراش‌دار و ملاط آهک ساخته شده است و دو لوح به زبان سریانی کلاسیک نیز در این کلیسا دیده می‌شود.
این کلیسا که به ثبت ملی رسیده، در حال حاضر فعال است و ارامنه از آن استفاده می‌کنند.
**تالاب آق زیارت
تالاب آق زیارت در ۲۰ کیلومتری شهر سلماس واقع شده و مساحت آن گاهی به ۱۰ هکتار می‌رسد.
هیچ رودخانه دائمی به آن نمی‌ریزد و آب‌های سطحی و گاهی طغیان رودخانه زولاچای منبع تامین آب این تالاب محسوب می‌شود.
این تالاب فصلی آب شیرینی دارد که ارتفاع آن از سطح دریا یک هزار و ۴۰۰ متر است.
**کلیسای هفتوان
کلیسای هفتوان در روستایی با همین نام در سه کیلومتری جنوب شهر سلماس قرار دارد.
این کلیسای تاریخی در دوران صفویه و به دستور شاه عباس صفوی احداث شده است و از ویژگی‌ها و نکات جالب در مورد این کلیسا، ساخت آن از سنگ‌های سیاه رنگ آذرین است که به ظرافت و هنرمندی تمام حجاری شده و تراش‌های زیبایی بر آن نقش بسته است.
این کلیسا چند کتیبه به خط ارمنی و با نقوش مذهبی دارد که براساس آنها احتمال می‌رود که قدمت این بنا به قرون ۱۳ و ۱۴ میلادی برسد.
بر اثر زلزله‌ای که در سال ۱۳۰۹ رخ داد، این کلیسا خسارات بسیاری دید و پس از آن مورد ترمیم و بازسازی قرار گرفت.
**آبشار دره خورخوره
آبشار دره خورخوره در جنوب سلماس، بین دو روستای سرگل و مهکان قرار دارد.
این آبشار در دل دره‌ای به عمق ۸۰ متر واقع شده است و از تفرجگاه‌های اصلی و زیبای این منطقه به شمار می‌رود.
**قلعه چهریق
قلعه چهریق در شمال رودخانه زولا در جنوب شرقی سلماس واقع شده است و باستان‌شناسان قدمتی برابر با هزاره نخست پیش از میلاد مسیح (ع) را برای این جاذبه گردشگری عنوان کرده‌اند.
تنها قسمت بالایی قلعه برجای مانده است و در وسط قلعه گودالی به چشم می‌خورد که به نظر می‌رسد انبار مهمات بوده است.
احتمال می‌رود حدود ۱۵۰ تا ۱۸۰ نفر در این قلعه ساکن بوده‌اند که نشان می‌دهد از قلعه‌های کوچک به شمار می‌رفته است.
از ویژگی‌های آن دسترسی سخت و حتی غیرممکن به داخل آن از سوی دشمنان و بیگانگان است که گواه امنیت بالای آن است.
این جاذبه‌های تاریخی و طبیعی تنها گوشه‌ای از زیبایی‌های منحصر به فرد شهرستان سلماس بود که معرفی شد.
محال است کسی وارد آذربایجان غربی و شهرستان سلماس شود و از دیدن جاذبه‌های تاریخی و طبیعی آن شگفت زده نشود.
به گزارش ایرنا، ۶۱ اثر تاریخی سلماس در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده که در تعطیلات نوروزی پذیرای گردشگران داخلی و خارجی است.
شهرستان سلماس با ۲۰۰ هزار نفر جمعیت در ۹۰ کیلومتری شمال ارومیه و در کنار مرزهای ایران و ترکیه و ساحل دریاچه ارومیه واقع است.
گزارش: جمال فرخیان