فعالیت و تلاش پژوهشگران در حوزه های مختلف منشاء تحول و تغییرات بنیادی در زمینه های مختلف علمی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی است و پژوهش رابطه مستقیمی با توسعه و پیشرفت جوامع در زمینه های مختلف دارد.
در واقع خروجی پژوهش‌های نظری و به خصوص تحقیقات کاربردی، موتور محرک و پیشران توسعه تدریجی و پایدار در هر حوزه‌ای است و بدون پژوهش، توسعه مرزهای دانش و حرکت رو به جلو در راستای پیشرفت جوامع امکان پذیر نیست.
حوزه ای که با وجود آنکه، طی سال های اخیر و با حمایت های برخی از دستگاه های اجرایی همچون معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در حمایت از محققان و نوآوران به ویژه در برخی لبه های دانشی همچون پزشکی و زیست فناوری منشاء اثر و خدمات ارزنده برای کشور بوده است، اما هنوز هم از چالش هایی رنج می برد.
مقاله محور بودن فرآیند ارتقای اساتید و منحرف شدن توجه اساتید دانشگاه به شاخص های کمی به جای تلاش به منظور حل مسائل اساسی سازمان های اجرایی کشور یکی از چالش های اصلی حوزه پژوهش است که دکتر سیدعلی ترابی استاد تمام دانشکده مهندسی صنایع دانشکدگان فنی دانشگاه تهران نیز بر آن صحه گذاشته است.
دانش آموزان را از مقطع متوسطه اول با کار پژوهشی جدی آشنا کنیم
نویسنده بیش از ۱۵۰ مقاله علمی و پژوهشی در مجلات معتبر داخلی و بین المللی که در سال ۱۳۹۵ در جشنواره پژوهش و فناوری دانشگاه تهران موفق به کسب عنوان پژوهشگر نمونه این دانشگاه شده است، در گفت و گو با خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا اظهار داشت: توسعه رویکرد آموزش پژوهش‌محور در کشور و شروع آن باید از دوره متوسطه اول همراه با آموزش هایی نظیر کارآفرینی و فن‌آوری و آموزش مهارت های کار گروهی و ارائه مطلب باشد.
ترابی در پاسخ به چگونگی رابطه پژوهش و توسعه کشور با تاکید بر اینکه، پژوهش رابطه مستقیم با توسعه جوامع در زمینه های مختلف داشته است، افزود: این موضوع در کشور ما نیز که در مسیر توسعه است با اهداف متعدد نظیر سرآمدی علمی در خاورمیانه و میان کشورهای اسلامی، اهمیت دو چندان پیدا کرده است.
وی در پاسخ به این سوال که توسعه پژوهش در کشور به چه عواملی بستگی دارد، اظهار کرد: در مرحله نخست توسعه رویکرد آموزش پژوهش‌محور در کشور و شروع آن باید از دوره متوسطه اول همراه با آموزش هایی نظیر کارآفرینی، فن‌آوری و آموزش مهارت های کار گروهی و ارائه محتوا و مطلب باشد.
افزایش بودجه پژوهش و شفاف سازی ساختارهای پژوهش ضروری است
این استاد دانشکده فنی دانشگاه تهران در ادامه، افزایش بودجه‌های پژوهشی دانشگاه ها و تقویت بخش های سخت‌افزاری پژوهش همچون توسعه امکانات سخت‌افزاری آزمایشگاه ها و مراکز و موسسات پژوهشی را به منظور توسعه هرچه بیشتر پژوهش در کشور مهم خواند.
ترابی ضمن اینکه خواستار افزایش بودجه‌های پژوهشی اساتید در راستای امکان توسعه شبکه ارتباطی آنها از طریق شرکت مستمر در کنفرانس ها و همایش های علمی ملی و بین المللی و حرکت در مرز دانش شد، بر افزایش بودجه های پژوهشی سازمان های متقاضی پژوهش در راستای تعریف مسائل پژوهشی تاکید کرد.
وی در ادامه وجود ساختارهای شفاف و عاری از هرگونه رانت برای اعلام مسائل پژوهشی سازمان ها و امکان شرکت تمامی اعضای هیات علمی در ارائه پروپوزال و بررسی های عادلانه و علمی به دور از هرگونه سلیقه را در توسعه هرچه بیشتر پژوهش های کاربردی کشور اثرگذار دانست.
لزوم رعایت عدالت در تخصیص پروژه های پژوهشی به اساتید
مولف سه کتاب تخصصی در حوزه مدیریت و مهندسی صنایع، در خصوص ارزیابی وضعیت حوزه پژوهش در ایران با بیان اینکه، در حوزه پژوهش‌های نظری عمدتاً به همت خود اساتید وضعیت قابل قبول اما قابل بهبود است، در عین حال افزود: در حوزه پژوهش‌های کاربردی که لازمه آن تقویت ارتباط دانشگاه ها با سازمان ها و بدنه اجرایی کشور و افزایش سطح بودجه‌های پژوهشی و نیز افزایش سطح شفافیت در اعلان فرصت های پژوهشی و عدالت در تخصیص آنها به اساتید دانشگاه است، وضعیت مطلوب نیست.
به گفته ترابی که بیش از چهل طرح پژوهشی کاربردی تقاضا-محور با کارفرمای مشخص را به ثمر رسانده است، فرصت های برابر برای حضور اساتید برجسته و متخصص در انجام طرح های ملی و سازمانی بسیار محدود است.
چرا حوزه پژوهش در رفع مشکلات کشور موثر نیست؟
عضو هیات علمی برگزیده آموزشی در چهارمین جشنواره آموزشی دانشگاه تهران (۱۳۹۶) در ادامه و در پاسخ به این سوال که چرا حوزه پژوهش در رفع مشکلات کشور آنچنان که باید موثر نیست، می گوید: این موضوع دلایل متعددی دارد که برخی در حیطه نظارت و کنترل دانشگاه و برخی خارج از حیطه نظارت و کنترل است.
ترابی به برخی موارد که می تواند تحت کنترل و اصلاح مراکز علمی و دانشگاهی باشد اشاره کرد و عدم وجود ارتباط سازنده و موثر صنعت و دانشگاه، عدم تعریف و حل مسائل پژوهشی سازمان ها با رویکرد تعاملی و همکاری با مراکز علمی و دانشگاهی را از جمله مسائل و مشکلات اصلی دانست.
وی همچنین به پایین بودن بودجه پژوهشی سازمان ها و شرکت های دولتی اشاره کرد و افزود: از طرفی عدم نظارت کافی بر استفاده صحیح و مناسب باعث شده است که بعضاً این بودجه ها در سازمان های دولتی با افتخار به خزانه بازگردانده شود.
طرح های پژوهشی غیرمنصفانه و جهت دار داوری نشود
این استاد دانشکده فنی دانشگاه تهران همچنین عدم وجود فرایند شفاف در داوری و ارزیابی پروپوزال های دریافتی توسط سازمان ها و شائبه وجود رانت و داوری های جهت‌دار و غیرمنصفانه را یکی دیگر از مشکلات حوزه پژوهش کشور دانست.
ترابی گفت: دلزدگی اساتید به تهیه و ارسال پروپوزال برای طرح های پژوهشی تعریف شده از سوی سازمان ها به دلایل مختلف نظیر اعلان دیر هنگام آنها عمدتا به دلیل انتخاب پیشاپیش مجریان توسط کارفرما و تعریف ناپخته طرح ها به دلیل عدم نظرخواهی از اساتید دانشگاه در فاز تعریف موضوعات پژوهشی از دیگر مشکلات حوزه پژوهش است.
وقتی هنوز هم ارتقای اساتید بر اساس شاخص کمی مقاله محوری است
این پژوهشگر نمونه دانشگاه تهران در سال ۱۳۹۵ در ادامه، مقاله محور بودن فرآیند ارتقای اساتید و منحرف شدن توجه پژوهشگران به شاخص های کمی به جای تلاش در جهت درگیر شدن در حل مسائل اساسی سازمان ها را از جمله مسائل اصلی حوزه پژوهش کشور بیان کرد.
ترابی اظهار داشت: پایین بودن بودجه پژوهشی دانشگاه ها و عدم امکان تجهیز مناسب آزمایشگاه ها، مراکز و موسسات پژوهشی از امکانات سخت‌افزاری مورد نیاز پژوهشگران از جمله مسائلی است که نیازمند رسیدگی است.
وی در پاسخ به این سوال که آیا در حوزه پژوهش هم رانت و پشت پرده وجود دارد، می گوید: بله متاسفانه این موضوع به خصوص در تعیین مجری دانشگاهی برای طرح‌های پژوهشی از سوی برخی سازمان ها وجود دارد.
اثربخش ترین کار برای ارتباط هرچه بیشتر دانشگاه و صنعت
استاد دانشکده فنی دانشگاه تهران در پاسخ به این سوال که به صورت مشخص بهترین و اثربخش ترین کار برای ارتباط هرچه بیشتر بخش مراکز دانشگاهی و پژوهشی با بخش صنعت کشور کدام است، اظهار کرد: تقویت و گسترش راه های ارتباط مستقیم اساتید با سازمان های اجرایی، حذف رانت های موجود با اعلان به موقع نیازهای پژوهشی از سوی سازمان ها و ایجاد عدالت در داوری ها و تخصیص طرح ها به دانشگاه ها، گسترش مراکز پژوهشی مشترک و تقاضامحور بین دانشگاه ها و سازمان ها می تواند در این مسیر بسیار موثر باشد.
ترابی در پاسخ به این سوال که اگر جای وزیر علوم بودید، برای استفاده از پژوهش های موثر چه اقداماتی انجام می دادید، گفت: تغییر سیستم ارتقای اساتید با محوریت پژوهش های کاربردی و ارتباط با صنعت البته به شرط وجود یک تعامل سازنده و سالم از سوی صنعت و بخش خدمات و امکان کار روی موضوعات کاربردی مورد نیاز سازمان ها، مسئله ای است که باید از طرف وزیر علوم به صورت جدی پیگیری شود.
وی همچنین اظهار کرد: گسترش ساختار اداری (funding bodies) و بودجه اعطای گرنت های پژوهشی به اساتید به منظور تعریف و کار روی موضوعات پژوهشی به‌روز و کاربردی توسط اساتید در ادامه می‌تواند زمینه‌ساز اجرای نتایج کاربردی در بخش صنعت باشد.
این پژوهشگر با بیان اینکه، پژوهش بر اساس پاسخ به نیازهای معین تعریف شده از سوی سازمان ها و با توجه به دانش روز دنیا و نوآوری‌ها انجام می شود، تاکید کرد: تمرکز پژوهش‌های دانشگاهی (در قالب پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد و رساله‌های دکتری) باید بر تعریف و انجام پژوهش‌های تقاضا-محور و کاربردی باشد.
وی همچنین توجه بیشتر و موثرتر به وضعیت معیشت اساتید و محققان دانشگاهی و کاهش دغدغه معیشتی آنها به منظور افزایش تمرکز روی آموزش و پژوهش های کاربردی در شکوفایی هرچه بیشتر حوزه پژوهش کشور را بسیار تاثیرگذار خواند.