ماه رحمت و مغفرت الهی، ماهی که سالکان و عاشقان کوی دوست آداب و مناسک ماه های رجب و شعبان را به امید ورود به این ماه الهی، آن هم با پاکیزگی روح و روان به جای آوردند.
قشموندان در آخرین روزهای ماه شعبان جان و روح خود را برای ضیافتی مهیا ساختند که در آن میهمانی به جای طعام چرب و شیرین و نوشیدنی های گوارا، از وارد شوندگان به این ضیافت با غفران و رحمت و دیدار وجه یار پذیرایی می کنند.
آنان اندرون را از طعام و شراب تهی داشتند تا در آن، نور خیره کننده وجه یار را مشاهده کنند و با دوست فارغ از قیل و قال عالم ملک و زد و بندهای حیوانی خلوت کنند و از خرمن معرفت الهی خوشه هایی را برگرفته و توشه و آذوقه بقیه سال خود قرار دهند.
ماه مبارک رمضان در گوشه و کنار کشور پهناورمان ایران و نیز نقاط مختلف جهان با آداب و رسوم خاصی برگزار می شود. در شهرستان قشم و یا مجمع الجزایر قشم که شامل جزایر قشم، هنگام و لارک است، مسلمانان آداب و رسوم خاصی برای ماه رمضان دارند که البته برخی از این آداب و رسوم هم اینک با گذشت سالیان سال منسوخ شده است.
رویت هلال ماه یکی از آداب و رسوم جزیره نشینان قشم است
در قشم زیبا در آغاز ماه مبارک رمضان با شور و حالی خاص سخن از چگونگی اعلام شب اول ماه رمضان با رویت هلال ماه است وطبق آیه کریمه «یَسْأَلُونَکَ عَنِ الْأَهِلَّةِ ۖ قُلْ هِیَ مَوَاقِیتُ لِلنَّاسِ وَالْحَجِّ ۗ » - (ای پیامبر از تو سوال می کنند که سبب بدر و هلال ماه چیست؟) - جواب بده که آنها بیان اوقات اند و (تقویم طبیعی) برای(نظام زندگی) مردم و (تعیین وقت) حج است.
تکلیف است بر مردم که بعد از پایان ایام شعبان، با غروب آفتاب چشم بر آسمان بدوزند و هلال ماه را رویت کنند. روش رویت نیز از قدیم الایام چشم های تیزبین و سرشار از اشتیاق مردم بوده اگر چه امروزه با پیشرفت های علمی با چشمان مسلح و از طریق رسانه های جمعی رویت هلال ماه به اطلاع مردم رسانده می شود، اما مردم جزیره بر اساس اعتقادات و آداب و رسوم گذشته خود و با در نظر گرفتن شاخص هایی در آسمان، بعد از نماز مغرب به جستجوی هلال ماه می پردازند.
اغلب آنان از فراز مناره های مساجد، تپه ها و بلندی های اطراف نظاره گر آسمان می شوند و کسی که هلال ماه نخستین شب رمضان را می بیند، به نزد امام جمعه یا شیخ شهر می رود و مشاهده ماه را اظهار می کند.
پس از ادله کافی و اثبات آن با نظر امام جمعه از بلندگو های مساجد در چند نقطه شهر موضوع اعلام می شود و فردای آن روز مسلمانان روزه دار می شوند.
جارچی ها
مرد کهنسال قشمی، هنوز هم به یاد گذشته، در شب های رمضان در کوچه و محله ها می گردد و بر طبل خود می کوبد تا روزه داران را برای سحر بیدار کند. او آخرین یادگار و بازمانده دوران سپری شده جارچی ها است.
اعلام بیدار باش اهالی برای امساک، در گذشته از سوی جارچی ها با کوبیدن بر طبل شبانه در محلات و با پخش صدای فرد جارچی از دهانه قیف (شیپور) انجام می شده و ترتیب آن چنین بوده که وی هر سحر در محلات با کوبیدن در بعضی از منازل به وسط کوچه می آمده و مردم را از خواب بیدار می کده تا برای امساک آماده شوند. در قبال این کار، اندک مزدی دریافت می کرده است.
کودکان و روزه داری
به هر روی، با شروع نخستین روز ماه مبارک رمضان، روزه داری مردم جزیره آغاز می شود و در هر خانه حتی کودکان، به خصوص دختران، مکلف به روزه گرفتن هستند. مردم جزیره، سخت بر این عقیده هستند که دختران و پسران خردسال باید روزه بگیرند تا از همان اوان کودکی خوی و عادت ماه مبارک رمضان را به خود بگیرند و مطلوبیت روزه را در سلامت جسم و نشاط روح خویش احساس کنند.
در جزیره قشم روزه کله گنجشکی، آنچنان که در دیگر نقاط کشور در مورد کودکان متداول است، مرسوم نیست و مردم به آن اعتقادی ندارند.
چاوش خوانی
همچنین، برنامه های خاصی در مساجد در این ماه برگزار می شود و رونق مساجد با مملو شدن از نمازگزاران روزه دار، قاریان قرآن، مداحان و چاوش خوانان به صورت گروهی و برگزاری مجالس سخنرانی در اوقات بعداز نماز ظهر و بعداز نماز عشاء و نماز سنت تراویح، حال و هوای معنوی خاصی را پدید می آورد. به ویژه آنکه سخنرانی ها بیشتر از تفسیر سوره های خاص قرآن از جمله (سوره قصص، سوره یوسف و سوره بقره) است و سخن گفتن از سیره نبوی محتوای اصلی سخنرانی ها را تشکیل می دهد.
قرائت قرآن
به طور معمول در نمازهای تراویح که هر شب در ایام رمضان در مساجد اهل سنت اقامه می شود، یک جزء قرآن توسط امام جماعت قرائت می شود تا پایان رمضان به عدا ایام و شب های این ماه سی جزء تمام(یعنی یک ختم قرآن) به انجام می رسد. البته در مسجدهایی که کار امامت را امامان کهنسال به عهده دارند از سوره زلزال شروع و به سوره ناس ختم می کنند یا بعضا" جزء آخر قرآن را می خوانند.
همچنین، قرآن خوانی شبانه به صورت دورخوانی با حلقه زدن به دور هم در مسجد هر محله و در منازل شهر و روستا توسط گروهی از جوانان و با حضور معلمین قرآن که اغلب افراد حافظ کل قرآن هستند. اجرا می شود و هر شب یک تا سه جزء را ختم می کنند و در پایان ختم سی جزء تهیه شیرینی را بر عهده یک نفر می گذارند و آن یک نفر هم کسی است که در این جمع دورخوانی، قرائت سوره یس در نوبت قرائت او بوده است.
بازی های سنتی
به دنبال این مجالس روحانی، جوانان در شب های رمضان در محلات و خیابان های روشن شهر و روستا به انجام مسابقات ورزشی می پردازند و یا بازی های محلی دیگری از جمله بازی رواه(در روستای کوشه)، بازی دامن(در روستای کاروان) و بازی درا - مازا(در شهر قشم) را انجام می هند. کودکان و نوجوانان هم با بازی های کلمپا، دارتوپا و بازی تیله تا هنگام سحری خوردن مشغول و سرگرم می شوند.
لیالی قدر
با فرا رسیدن نیمه ماه و قرائت دعا در قنوت در رکعات آخر نماز سنت وتر و رفتن به پیشواز لیالی قدر، جنبه معنوی و صفای روحی روزه داران بیشتر می شود.
اعتقاد مردم به لیله القدر نیز حسب روایات و احادیث از شب های ۲۱، ۲۲، ۲۵، ۲۷ و ۲۹ رمضان بوده که طلب مغفرت و عبادت در این شب ها به دلیل حضور تمامی ملائک و فرشتگان در زمین، در شب لیله القدر با حضور جبرئیل امین و فرشتگان مقرب که برای جمع آوری و انتقال اعمال انسان ها از آسمان ها به زمین فرود می آیند به عنوان یک فرهنگ قرآنی از اعتقادات مهم مردم این جزیره است.
نکته مهم دیگر که به معنویات این ماه پیش از همه می افزاید، قرار داشتن سالگرد شهادت امیر مومنان علی (ع) در ۲۱ رمضان و ایام ضربت خوردن مولا در ۱۹ رمضان المبارک است که مومنین شیعه و اهل سنت جزیره به عزا و سوگ می نشینند و با لبان روزه بر ابن ملجم خبیث که شمشیر زهر آلود را بر فرق داماد گرامی رسول خدا (ص) در محراب نماز وارد آورد لعن و نفرین می فرستند و بر سخن آن سرور و مولای عزیزی که خواهان یک ضربه در قبال یک ضربه وارده بر دشمنش است و نشان اعلایی از کرامت، بزرگواری و شایستگی در عدالت اجتماعی است، آفرین می گویند و از خداوند متعال محشور شدن خویش را با وی و پیامبر گرامی اسلام(ص) در این ایام مهم از رمضان عظیم و مبارک مسئلت می کنند.
اعتکاف
شب بیداری ها همچنان با حضور در نمازهای تهجد شبانه به صورت جماعت و انفرادی در منازل و مساجد با قرائت جزء جزء قرآن کریم به صورت زیبا ادامه می یابد.
بخشی دیگر از سنت های حسنه، اعتکاف در مساجد - از جمله مسجد جامع شهر - در دهه آخر رمضان است که این آیین ها نوعی التزام و پایبندی کامل با نیت ماندن در مسجد و عدم خروج(مگر در موارد خیلی ضروری) بوده و معتکفین با اخلاص خاص به راز و نیاز با معبود خویش می پردازند
ضیافت افطاری
در ایام رمضان ضیافت های بسیاری توسط مردمی که وضعیت مالی مناسبی دارند (بازرگانان، تجار و صنعتگران) بر پا می شود و از همه مردم دعوت به عمل می آید در این ضیافت های پر ثواب شرکت کنند و آنچه زیباترین جلوه میهمانی در این ماه مبارک را به نمایش می گذارد میهمانی کردن روزه داران غریب و اقشار کارگر جامعه در مساجد بر سر سفره های فراهم آمده از دست پخت زنان خانه دار با غذاها و خوراکی ها و نوشیدنی های محلی است که توسط مردمان خیر همجوار مساجد در سینی ها چیده می شود و بر دست مردان و زنان محل به سوی مساجد حمل می شود.
خوردنی ها و نوشیدنی های فراوان از نعمات الهی، نظیر خرما که ابتدا گشاینده روزه است و آنگاه خوردنی های دیگر نظیر حلوای کسترد پودر(اروت)، فرنی، آبگوشت، پلو، عدس، زولبیا(زلبی)، حلیم، ژله(لرزانک)، رشته، سمبوسه، سوگو، شیربرنج و نان های محلی به نام نان خمیر(نان کپک)، نان تومشی، نان دستی(نان چوبه)، نان بنی (نان لیهی)، نان رخته، نان پکاره و نان تخم مرغی سفره های خانه ها و مساجد را رنگین می کند و میهمانان با تناول از سفره افطار و سپس حضور در نمازهای جماعت، غفران و رحمت برای برادران و خواهران میزبان خویش آرزو می کنند.
زکات
از دیگر اعمال شایسته در این ماه پرداخت زکات مال توسط توانگران و زکات فطریه صائمین است که زکات مال از ۱۵ رمضان به بعد شروع می شود و زکات فطریه در روز عید فطر است.
فلسفه این نوع زکات، طبق حدیث رسول خدا محمد مصطفی صلی الله علیه و آله، به منظور کفاره اشتباهات شخص روزه دار در ایام روزه است که با مضمون حدیت رواه ابوداوود (زکاه الفطر طهره للصائم من اللغو و الرفث و طعمه للمساکین) یعنی زکاه فطریه به آن جهت فرض شناخته شده و رسول خدا به آن تاکید داشتند که روزه دار از گناه سخنان یاوه و ناشایست پاک شود.
از طرفی، در این روزهای مبارک فقیران و ساکنین از ذلت، خواری، گدایی و تکدی بی نیاز شوند و چون عید به دنبال این ایام خواهد بود، امر رسول خدا بر غنی کردن فقرا در این روز است تا فقیران در این روز عید از گردش و طواف برای گدایی بی نیاز باشند. این نوع زکات توسط بزرگ خانواده پرداخت می شود و به تعداد افراد تحت تکفل وی که مقدار ۲.۱۷۶ گرم بوده که مردم جزیره همان سه کیلو را در نظر می گیرند و از نوعی خوب که مواد غذایی اغلب مورد مصرف همه است(نظیر برنج، گندم و خرما) با شرح نیتی لسانی و قلبی که می گویند(اداء می کنم زکات فطر خودم و آنهایی که نفقه شان بر من واجب است لله تعالی و الله اکبر) و سپس بین فقرا به همان مقدار تعیین شده تقسیم می کنند.
خداحافظی با رمضان
آنچه در آخر ماه رمضان برای مردم جزیره قشم قابل اهمیت است حسرت و اندوه سپری شدن سریع این ماه بزرگ با آن همه فیوضات است که با اشعاری تحت عنوان «الوداع یا رمضان» به منظور خداحافظی با این ماه متحول کننده می خوانند و منتظر فرا رسیدن آن در سال آینده می مانند. این عمل توسط مردان و زنان هم در منازل و هم در مساجد انجام می گیرد.
در مساجد به صورت گروهی بعد از نمازهای فرض و نافله از بلندگوی مساجد در شب های آخر رمضان پخش می شود و آن هم به صورت همخوانی است و همچنین در مناجات سحری نیز به صورت انفرادی از بلندگوی چند مسجد شهر و روستا پخش می شود.
قطرات اشکی که از چشمان میهمانان خدا در مراسم الوداع فرو می چکد تجلی گری ایمان محکم و همه جانبه مردم مومن و متدین جزیره قشم سرزمین آب و آفتاب و یادآور حالات روحانی آنان در شب های پرفیض و برکت این ماه عظیم و مبارک است.
ماه مبارک رمضان امسال از فردا یکشنبه ۱۴ فروردین ۱۴۰۱ آغاز می‌شود.
جزیره قشم با وسعت یک هزار و ۵۰۰ کیلومتر مربع از تنگه هرمز به موازات ساحل جنوبی ایران به طول ۱۳۵ کیلومتر و عرض میانگین ۱۱ کیلومتر داز توابع هرمزگان است و ۳۰۰ کیلومتر خط ساحلی دارد.
شهرستان قشم شامل جزیره‌های قشم، هنگام و لارک با حدود ۱۵۰ هزار نفر جمعیت از تنگه هرمز به موازات ساحل استان هرمزگان به طول ۱۵۰ و عرض میانگین ۱۱ کیلومتر در میان آب‌های خلیج فارس گسترده شده است.