در سال‌های نه چندان دور تماشای سگ فقط در محیط های کوچک شهری و روستایی همراه گله‌های گوسفند، بز و گاو در دشت و صحراها و یا برنامه‌های کودک و نوجوان مانند "بل و سباستین، حنا دختری در مزرعه و سپید دندان" امکان پذیر بود اما در این سال ها دیگر نیازی به صرف وقت و هزینه برای رفتن به روستا و نشستن پای برنامه کودک نیست و با رفتن پشت در یا پنجره خانه، سگ های ولگرد را در کوچه و خیابان مشاهده خواهید کرد.
سگ‌های ولگرد و بدون صاحب، گونه‌های دیگر جانوری و همچنین سلامت انسان‌ها را به خطر می‌اندازند و به دلیل جستجوی فراوان برای غذا در زباله‌ها، پراکندن مدفوع در کوچه و خیابان ها، احتمال برخورد با خودروها و انتقال بیماری خطرناک هاری، نیازمند مقابله جدی و همیشگی هستند.
در حال حاضر چند روش از جمله ساخت سرپناه، کشتن گروهی، واکسینه کردن، عقیم کردن و اجرای برنامه های کنترل جمعیت برای مقابله با سگ های ولگرد در کشورهای گوناگون مورد استفاده قرار می گیرد که همه آن ها موثر نبوده و باید با شناسایی دقیق شرایط کشور، روش های مناسب و کاربردی برای حل این مشکل انتخاب شود.
عقیم سازی و رها کردن؛ راهکار موثر کنترل جمعیت سگ های ولگرد
متخصصان و کارشناسان معتقدند که راه حل موثر برای کنترل و کم کردن جمعیت سگ‌های ولگرد در ایران اجرای شیوه سی‌ان‌وی‌آر ( گرفتن، عقیم سازی، واکسینه کردن و رهاسازی ) به همراه آموزش و همکاری نهادهای دولتی و غیر دولتی مانند شهرداری‌ها است.
از طرف دیگر یکی از شیوه های موثر کنترل و کم کردن جمعیت سگ های ولگرد، انسجام به کارگیری این روش ها توسط همه شهرداری ها است چون حیوانات مرز جغرافیایی نمی‌شناسند و اگر این شیوه همه جا به کار گرفته نشود سگ‌ها از شهری به شهری دیگر می روند و این چرخه ادامه پیدا می‌کند.
دیدن و شنیدن اخبار و حوادثی که سگ‌های ولگرد و بدون صاحب طی سال‌های اخیر در برخی شهرهای کشور رقم می‌زنند، بر نگرانی خانواده‌ها به خصوص بانوان و کودکان افزوده است.
یکی از روش های مورد استفاده برای کاهش جمعیت سگ های ولگرد، کشتن آنها است که شاید به نظر راه حل موثر و ساده‌ای باشد اما تجربه نشان داده که کارآمد، پایدار و انسانی نیست و در طولانی مدت جمعیت سگ‌ها را کم نمی‌کند.
استفاده از این روش برای کشتن سگ‌های ولگرد و بدون صاحب با اعتراض دوستداران حیوانات مواجه شد و همین امر سبب شد تا سازمان امور شهرداری‌های وزارت کشور در سال ۹۵ در مصوبه‌ای کشتن این حیوان را ممنوع اعلام کند و دستور به ساماندهی سگ‌های بدون صاحب توسط شهرداری‌ها به روش زنده گیری و عقیم سازی دهد که این مصوبه به سبب سختی زنده گیری و هزینه بالای نگهداری و عقیم سازی آن، کامل اجرا نشد و زمینه افزایش شمار این حیوان را فراهم کرد.
گفتمان سازی گروه های حامی حیوانات در رابطه با نوع برخورد مردم با این حیوانات و تشویق به تامین منابع غذایی و حفظ و نگهداری افراط گونه آنان یکی دیگر از دلایل افزایش تعداد سگ های ولگرد طی سالیان اخیر است.
خطر آسیب به گونه های جانوری
شرایط به گونه ای رقم خورده که کمترین برخورد با سگ‌های بدون صاحب با واکنش منفی افکار عمومی مواجه می شود که این گونه رفتارها نه تنها سودی برای محیط زیست و طبیعت ندارد بلکه به دلیل غلبه سگ‌ها در طبیعت، گونه های جانوری دیگر در خطر از بین رفتن قرار خواهند گرفت.
در محیط زیست حمایت بیشتر از یک گونه باعث انقراض گونه دیگر می شود . کارشناسان حیات وحش هشدار می‌دهند که گونه‌های آسیب‌پذیر ایران نظیر یوز آسیایی، پلنگ ایرانی، روباه شنی و بسیاری دیگر از گونه‌های جانوری نیز از این تعارض ناخواسته آسیب جدی دیده و خواهند دید.
زیاده روی در تامین غذای حیوانات و برخوردهای احساسی در کشور به حدی است که در برخی موارد جانور غیراهلی حتی شرایط زندگی در طبیعت وحشی را از یاد می‌برد.
به سگ های ولگرد غذا ندهید
دکترای رشته محیط زیست با گرایش تنوع‌زیستی با گلایه از برخورد غیرمسوولانه شهروندان در قبال سگ های بدون صاحب گفت: اگر می‌خواهیم به سگی غذا بدهیم، باید مسوولیت تغذیه و درمانش را بپذیریم. شما می‌توانید با تحویل سگ‌های بلاصاحب به پناهگاه‌های خاص، مسوولیت غذا دادن و رسیدگی مرتب دامپزشکی به آنها را فراهم کنید، نه اینکه هر زمان خواستید و اگر از جایی رد می‌شدید، به یک حیوان گرسنه غذا دهید و بعد هم آن را رها کنید.
وحید زمانی اظهار داشت: اگر شما در هفته چهار یا پنج بار هم به یک محل بروید و به یک عده از سگ‌ها غذا دهید، باز هم کفایت نمی‌کند. سرعت زادآوری سگ‌ها با همین کار اشتباه بیشتر می‌شود در حالی که اگر مسوولیت عقیم‌سازی آنها و غذادهی مرتب را در پناهگاه‌های خاص بپذیرید، بخش مهمی از این مشکلات حل می‌شود.
وی بیان کرد: در نتیجه غذادهی غیرمسوولانه جمعیت سگ‌ها در برخی نقاط شهری به صورت انفجاری بالا رفته و این اتفاق، شهرداری‌ها را در بعضی جاها مجبور به حذف فیزیکی کرده در حالی که این کار نادرست‌ترین شیوه ممکن است و باید بپذیریم که با غذادهی غیرمسوولانه ما هم بخشی از آن مشکل را رقم زده‌ایم.
افزایش بی‌رویه شمار سگ‌های ولگرد و بدون صاحب و گرسنه در بیشتر شهرهای استان گلستان و جولان آزادانه آنها به یک معضل اجتماعی جدی تبدیل شده و خطرات گازگرفتگی افراد توسط این حیوان به کابوسی برای شهروندان و تهدیدی بر سلامت، امنیت روانی و جانی آنها تبدیل شده است.
یکی از شهروندان گنبدی به خبرنگار ایرنا، گفت: مشاهده سگ‌های ولگرد و گرسنه که بیشتر به‌صورت گله‌ای در سطح خیابان‌ها و کوچه‌ها در حرکت یا مشغول استراحت هستند، نگران کننده و دلهره آور است.
منصوره شجاعی افزود: چند روز پیش هنگام غروب به همراه همسرم در محله شهرک فرهنگیان مشغول پیاده روی بودیم که چند قلاده سگ جلوی ما ظاهر شدند که به لطف آشنایی همسرم با نحوه مقابله با سگ ها از خطر حمله آن ها نجات پیدا کردیم اما لحظات سختی که بر من گذشت را نمی توانم فراموش کنم.
یکی دیگر از شهروندان ساکن محله سیدآباد گنبدکاووس نیز به خبرنگار ایرنا گفت: سگ ولگرد و بدون صاحب در این محله که در مجاورت چند روستا و رودخانه گرگانرود قرار دارد زیاد است و چند بار شاهد گزیده شدن کودکان و حتی افراد بزرگسال توسط این حیوانات بوده‌ایم.
مرتضی یوسفی افزود: برخی خانواده‌ها و افراد برای این حیوانات نان خشک یا باقی مانده غذا می‌ریزند که این امر سبب شده بر تعداد سگ‌های ولگرد در محله افزوده شود ضمن اینکه برخی از این سگ‌ها وقتی در دست فردی نان می‌ببیند به سمت او می‌روند تا تکه نانی برایشان بیندازند.
وی اضافه کرد: چند بار دیدم سگ‌های ولگرد برای گرفتن نان به سمت کودکان و نوجوانانی که در حال بازگشت از نانوایی بودند، حمله کردند.
یوسفی ادامه داد: سال‌های قبل گروه هایی از شهرداری و مرکز بهداشت اقدام به اتلاف سگ‌های ولگرد می‌کردند اما چند سالی است که چنین کاری نمی‌کنند و همین امر سبب افزایش شمار آنها شده است.
همچنین برخی شهروندان ساکن محلات بهارستان، آزادگان، چایی بوئین، انتهای خیابان‌های آرش، جامی، میهمن، امامزاده و ۱۷ شهریور غربی گنبدکاووس هم در تماس با خبرنگار ایرنا با ذکر سخنان مشابه نسبت به افزایش و حضور سگ‌های ولگرد و گرسنه در خیابان‌ها و کوچه‌های محل سکونت خود و شرایط ناامنی که برای سلامت ساکنان به خصوص بانوان و کودکان ایجاد شده انتقاد کرده و خواستار حل این مشکل شدند.
در همین پیوند رییس مرکز بهداشت گنبدکاووس نیز به ایرنا گفت: پارسال ۲ هزار و ۹۶۶ مورد گزش حیوانات شامل ۸۴۲ مورد در مناطق شهری و ۲ هزار و ۱۲۴ مورد در روستاهای این شهرستان ثبت شد که ۱۹ درصد بیشتر از سال ۹۹ بود.
عبدالرحیم پالیده با بیان اینکه ۵۲ درصد گزش‌ها در گروه سنی دانش آموزی تا ۱۹ سال رخ داد اضافه کرد: مرکز بهداشت گنبدکاووس سال گذشته پنج هزار واکسن ضدهاری به افراد حیوان گزیده تزریق کرده بود.
رییس شبکه دامپزشکی گنبدکاووس هم به خبرنگار ایرنا گفت: وظیفه جمع‌آوری سگ‌های ولگرد در مناطق شهری با شهرداری‌ها و در روستاها با دهیاری‌هاست که در گذشته با اجرای عملیات اتلاف شاهد کم شدن جمعیت این حیوانات بودیم اما در چند سال اخیر که کشتن سگ‌ها ممنوع شده، روز به روز به جمعیت سگ‌های ولگرد افزوده می‌شود.
نادر گوگلانی تاکید کرد: دامپزشکی با رهاسازی سگ‌های ولگرد در طبیعت بعد از جمع‌آوری از سطح شهر موافق نیست چرا که این حیوانات بعد از مدتی باز هم به شهرها باز می‌گردند.
وی با اشاره به اینکه دامپزشکی مسوولیت واکسینه کردن سگ‌ها صاحب‌دار را برعهده دارد، افزود: سال گذشته هشت هزار قلاده سگ صاحب‌دار و گله با همکاری صاحبان آنها واکسینه شدند.
در همین پیوند شهردار گنبدکاووس نیز با تایید حضور قابل توجه سگ‌های ولگرد در برخی محلات این شهر به خبرنگار ایرنا گفت: براساس مشاهدات میدانی صورت گرفته بین ۱۴۰ تا ۱۵۰ قلاده سگ ولگرد در این شهر وجود دارد که ۳۵ تا ۴۰ قلاده آن مولد هستند.
سیدعلی اصغر موسوی افزود: شهرداری گنبدکاووس در راستای وظیفه‌مندی و برای رفع خطر تهدید این حیوانات از سال گذشته اقدام به ساخت سرپناه نگهداری، تیمار، عقیم سازی و واگذاری سگ‌های ولگرد با زیربنای تقریبی هزار متر مربع در خارج از بافت شهری و با مشارکت یک تشکل مردم نهاد با نام "خیرین سبزاندیش استان گلستان" نمود که هم اکنون ۹۰ درصد پیشرفت فیزیکی دارد.
وی اضافه کرد: درحال حاضر در این مرکز بیش از ۱۲۰ قلاده سگ و توله ولگرد و بیمار نگهداری می‌شود که به سبب کمبود فضای فیزیکی، شهرداری ۲ هزار مترمربع زمین دیگر را به این مجموعه اضافه خواهد کرد تا پس از آماده سازی، به‌عنوان مجموعه یا پارک دوستار حیوانات مورد استفاده این پناهگاه و نیز برخی شهروندان که نیاز به سگ‌گردانی دارند، قرار گیرد.
موسوی ادامه داد: طرف قرارداد شهرداری گنبدکاووس برای نگهداری سگ‌های ولگرد قرار است طی یک دوره چهار یا پنج ساله اقدام به جمع آوری کامل سگ‌های ولگرد، تیمار، عقیم سازی و واگذاری آنها به افرادی که برای نگهبانی و چوپانی درخواست دهند، کند.
شهر گنبدکاووس با حدود ۱۷۰ هزار نفر جمعیت و با گستره ۲۸ کیلومتر مربع وسعت دومین شهر بزرگ استان گلستان است.