هوای آزاد، صدای جاری شدن رود، شنیدن آواز خوش الحان پرندگان، مسیرهای سبز و بکر، گیاهان وحشی هزار رنگ، درختان سر به فلک کشیده و بوی کاه گل بخشی از توصیفات یک روستا در ایران است که تا چند سال پیش شهرنشینان برای گرفتن روحیه و دور شدن از هیاهوی شهر به این مکان پناه می بردند اما امروزه در بیشتر روستاهای کشور دیگر اثری از آن همه سکوت و زیبایی به جا نمانده است تا چشم کار می کند خانه های آجری و بلوکی است که همه در یک شکل و شمایل سر به آسمان بلند کرده اند، در حالی که تا پیش از این خانه های گلی با ایوان های چوبی که با گل های زیبایی آراسته شده بودند چشم هر بیینده ای را نوازش می کرد، ایوان خانه های روستایی در شمال کشور علاوه بر گلدان های زیبا با ریسه های سیر و پیاز که محصول باغ صاحب خانه بود نیز آراسته می شد.
در واقع در روستا شادی‌ها و غم‌ها تقسیم می‌شوند، آدم‌های روستا به هم نزدیک‌ترند و همسایه از حال همسایه خبر دارد، بر خلاف زندگی شهری که کسی از حال اهالی خانه دیوار به دیوارش هم خبر ندارد، آدم‌هایی که همیشه در جستجوی زندگی آرام و به دور از ازدحام شهرها هستند، تصویری شاعرانه از روستا در ذهن خود دارند و برای همین است که خیلی وقت‌ها می‌گویند خوشا به حالت ای روستایی.
آرامش را می توان در روستاها جستجو کرد یک مرد یا زن روستایی وقتی از مزرعه به خانه بر می گردد و پای سماوری که قل قل می کند یک فنجان چای می نوشند و پایش را دراز و سر به آسمان بلند می کند نهایت آرامش را می توان در چهره اش دید، شب ها با سوسوی ستارگان و واق واق سگ ها و صبح ها با قوقولی قوقوی خروس های روستا چشم به طبیعت زیبا باز می کند که نهایت آسودگی خاطر است، این بزرگترین برتری روستا و روستاییان نسبت به شهر و شهرنشینان است در واقع در روستا مردم از قیل و قال، جنجال و هر آلودگی به دور هستند و صفا، صمیمت و یک رنگی در میانشان موج می زند البته شاید بهتر است بگوییم موج می زد.
چون امروز دیگر اثری از آن همه زیبایی نمانده، تمام آنها فدای سودهای کلان شده است، در تپه ها و دره های روستاها در نقاط مختلف کشور تا چشم کار می کند خانه است و خانه و آهن، خیابان های آسفالت شده، عبور انواع خودروها که زمانی گذر چهارپایان بود دیگر رمقی برای روستاها نگذاشته است، در گذشته اگر خودرویی وارد روستایی می شد برای اهالی آن تازگی داشت اما امروز به حدی برای اهالی روستاها عادی شده که حتی اگر خودرویی بخواهد از کنارشان بگذرد آنها خود را از مسیر خودرو کنار هم نمی کشند.
تجربه جالبی از این موضوع برایتان تعریف کنم، در ارتفاعات سه هزار که از مناطق ییلاقی شمال کشور است روستایی وجود دارد که اهالی آن تا چند سال پیش اصلا خودرو ندیده بودند وقتی برای اولین بار آنرا دیدند چنان تعجب کردند که ترسیدند و فرار کردند اما امروز در همان روستا در مقابل هر خانه ای یک خودرو پارک شده است، این یعنی اینکه یکرنگی و آرامش در آن منطقه دور افتاده هم از بین رفته است، البته گمان نکنید که تمام این اتفاقات در مدت زمان طولانی رخ داده خیر؛ شاید در یک دهه این مناطق به اندازه یک قرن تغییر کردند و چنان با شتاب پیش می رود که دل انسان به درد می آید و پر از غصه می شود که چطور آن همه زیبایی و آرامش از بین رفته و دیگر هیچ وقت بر نمی گردد.
در ایران بیش از ۴۵ هزار روستا وجود دارد که هر کدام ظرفیت ها و جاذبه های خاص خود را دارند، هر کدام از آنها به نوعی پتانسیل طبیعت گردی دارند شاید بهتر است بگوییم داشتند چون اکنون فقط زمین هایی که در آنها باقیمانده جذابیت دارد چون زمین های موجود در روستاها به دست برخی سودجویان تاکنون چندین بار خرید و فروش شده حتی در برخی روستاها دیگر زمینی برای کشت و زرع باقی نمانده است، متاسفانه روستاییان زمین خود را به شهری ها می فروشند آنها هم در آن زمین که زمانی پر از سرسبزی و محصول بود ویلایی بنا می کنند و همان فرد روستایی که زمانی مالک آن زمین بود سرایدار مالک جدید می شود که بسیار ناراحت کننده است.
مدیریت روستاها با اعضای شورا و دهیار است حال این سوال پیش می آید که مگر این افراد جزو اهالی همان روستا نیستند پس چرا به فکر طبیعت محل زندگی خود نیستند؟ چرا به آینده فرزندان خود فکر نمی کنند؟ چرا زمین ها، جنگل، مراتع و باغ ها را برای آیندگان نگه نمی دارند؟ شاید نمی توانند از سود کلان خرید و فروش و ساخت خانه هایی به سبک شهری بگذرند؛ اما به چه قیمتی؟
آیا قانونی در این زمینه وجود ندارد یا اگر دارد ضعیف است؟ یا اینکه آیا دهیاران با موضوع پراهمیت حفظ محیط زیست آشنا نیستند؛ تا قبل از تصویب آئین نامه مربوط به استفاده از اراضی و احداث بنا و تاسیسات در خارج از محدوده قانونی و حریم شهرهای مصوب ۱۳۵۵/۲/۲۲ هیات وزیران، ساخت و ساز در روستا و خارج از حریم شهرها فاقد ضابطه و مقررات خاص بود. با تصویب آیین نامه مذکور، استانداران براساس ماده ۶ آیین نامه، مرجع صدور پروانه ساختمان در خارج از حریم شهرها تعیین شدند.
با اصلاح قانون شوراها در سال ۱۳۸۲ و اضافه شدن بند ۱۰ به ماده ۶۹ قانون شوراهای اسلامی، تشکیل پرونده برای ایجاد بناها، تاسیسات و تفکیک اراضی در محدوده قانونی روستا به عهده دهیاری و صدور مجوز به بخشداری واگذار شد، به رغم اجرای این بند که ناهماهنگی هایی نظیر مشخص نبودن مرجع وصول عوارض و چگونگی نظارت فنی و … روبرو بود، ساخت و ساز به سمت و سوی نظام مند و قانون مند در حال پیشرفت بود که با اصلاح مجدد قانون در سال ۱۳۸۶ بند دیگری تحت عنوان بند ۱۱ به ماده ۶۹ قانون مذکور اضافه و براساس آن مسوولیت تشکیل پرونده و صدور پروانه ساختمان پس از هماهنگی با بنیاد مسکن انقلاب اسلامی و اخذ نظرات فنی نهاد مذکور به عهده دهیاری محول شد.
در واقع با توجه به مقررات ماده ۳ قانون تعاریف محدوده و حریم شهر و روستا و شهرک و نحوه تعیین آنها مصوب ۱۳۸۴، کنترل و نظارت بر احداث هرگونه ساخت و ساز در داخل محدوده روستا بر عهده دهیاری‌ها است، بنابراین با این حساب این دهیاران هستند که آینده روستای خود را رقم می زنند که به نظر می رسد نیاز به آموزش و آگاهی سازی در زمینه اهمیت حفظ محیط زیست و طبیعت آن منطقه دارند بر این اساس معاونت آموزش و مشارکت های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست آموزش محیط زیستی دهیاران سراسر کشور را در دستور کار خود قرار داده است.
مدیر کل دفتر مشارکت های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست گفت: آموزش محیط زیستی دهیاران سراسر کشور جزو برنامه های سازمان محیطزیست است که با هدف آگاهی دهیاران بر اهمیت حفظ محیط زیست مناطق تاکید دارد که با توجه به اهمیت موضوع این دوره ها همچنان استمرار خواهد داشت.
ابوالقاسم موسوی مدیر کل دفتر مشارکت های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست در گفت و گو با خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: حفظ محیط زیست روستاها یکی از کارهای مهمی است که می توان در راستای حفاظت از محیط زیست کشور انجام داد بر این اساس سازمان حفاظت برنامه آموزش دهیاران سراسر کشور را در دستور کار خود قرار داد و برای این منظور دوره های آموزش محیط زیستی دهیاران سراسر کشور را آغاز کرد و امسال نیز استمرار خواهد داشت.
وی افزود: وقتی که بافت روستاها تغییر کند قطعا به محیط زیست آنها نیز آسیب وارد می شود، در چند سال اخیر هم شاهد این روند در بیشتر روستاهای کشور بودیم از این رو با همکاری مرکز آموزش سازمان دهیاری ها در سراسر کشور آموزش محیط زیستی دهیاران را آغاز کردیم و برای این کار هم چندین موضوع آموزشی تهیه شده است که به صورت مستمر اطلاعات و محتوای آموزشی در اختیار این مرکز قرار می گیرد و همزمان در سایتی که برای این منظور طراحی شده بارگذاری می شود.
وی افزود: این اطلاعات در سایت این مرکز با عنوان شنبه های آموزش قرار داده می شود که ۳۷ هزار دهیار، فرمانداران، کارکنان فرمانداری ها، بخشداری ها و استانداری ها همزمان این مطالب را مشاهده می کنند و به آنها آموزش داده می شود، برای تقویت این موضوع و اینکه این دوره های آموزشی تا چه حد توانسته به شناخت دهیاران از محیط زیست کمک کند در سال گذشته آزمون محیط زیست از آنها گرفته شد که این نشان می دهد در این حوزه جدیت خوبی برای آموزش محیط زیستی دهیاران و حفظ محیط زیست اطراف شهرها وجود دارد.
مدیر کل دفتر مشارکت های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست گفت: شناخت محیط زیست، مدیریت محیط زیست، محیط زیست و جامعه محلی، رویکرد توانمندسازی، محیط زیست روستا و مسئولیت پذیری، سهم آب و بحران کم آبی، آب و کشاورزی، آلودگی آب، فلزات سنگین و آلودگی خاک، افزایش گازهای گلخانه ای و تغییرات اقلیمی، تغییر سبک زندگی شهری و روستایی، راهکارهای ساده در کاهش گازهای گلخانه ای، تفکیک پسماندهای خانگی و بازیافت، اهمیت حفاظت از تنوع زیستی، خرافات و تاوان آن برای حیات وحش، کارآفرینی و اقتصاد خانوار- صنایع دستی و جوامع محلی، رفتار ما در طبیعت گردی، نحوه صحیح آتش افروختن در طبیعت و طبیعت گردی ساحلی دریایی برخی از موضوعاتی است که در این دوره به دهیاران سراسر کشور آموزش داده می شود.
سال گذشته آزمون محیط زیست از دهیاران گرفته شد و نتایج آن به زودی اعلام می شود که این نشان می دهد در این حوزه جدیت خوبی برای آموزش محیط زیستی دهیاران و حفظ محیط زیست اطراف شهرها وجود دارد. وی با تاکید بر نقش آموزش در حفظ محیط زیست اظهار داشت: علاوه بر دوره های آموزشی دهیاران، آموزش دبیران و اعضای تشکل های مردم نهاد محیط زیستی هم در دستور کار قرار دارد که از سال ۱۴۰۰ این کار به صورت همزمان و منطقه ای در سراسر کشور به صورت مجازی انجام شد که بیش از ۴۰۰ نفر از اعضای تشکل های مردم نهاد در این دوره آموزشی و توانمند سازی شرکت کردند، محتوای دوره از روی متن و موضوعات سند خودارزیابی تشکل های مردم نهاد تعیین شده بود که ۸ معیار مهم از جمله اینکه چگونه با آموزش استقلال داشته باشند، چگونه از نظر مالی روی پای خودشان بایستند، چگونه بحث ساختار خودشان را حفظ و عضو گیری کنند از جمله این معیارها بود که اجرای آن یکی از مهمترین کارهایی بود که با راهبری و تسهیلگری سازمان محیط زیست و دفتر مشارکت های مردمی انجام شد.
موسوی گفت: همچنین در این راستا نشست های ملی و استانی با تشکل های مردم نهاد محیط زیستی برگزار شد که در سال گذشته تقریبا ۱۵ نشست با حضور رییس سازمان حفاظت محیط زیست و معاونان، مدیران ارشد، مدیران کل ستادی با تشکل های مردم نهاد در سطح ملی برگزار شد، همچنین ۳۳۵ نشست ماهانه هم بین تشکل های مردم نهاد استان ها و مدیران کل استان ها برگزار شد، بر این اساس متوجه شدیم که یکی از تشکل های مردم نهاد که به تازگی هم فعالیت خود را آغار کرده موفق شده ۸ تا ۹ شغل برای روستاییان ایجاد کند و موضوعات محیط زیستی را هم در کنار این کار معیشتی به مردم آموزش داده و مردم روستا را همراه کرده است.
وی ادامه داد: یکی دیگر از اقداماتی که به نظر ما بسیار اثربخش است اجرای طرح های آموزش و توانمند سازی و کارهای مشارکت محور با جوامع محلی است که در سال ۱۴۰۰ به کمک بنگاه های اقتصادی و تشکل های مردم نهاد ۱۵۰ طرح مشارکت محور را در کشور با کمک جوامع محلی اجرایی کردیم. همچنین کارگاه های آموزشی به صورت مجازی و حضوری با موضوعات مختلف محیط زیستی برای مخاطبان خاص، عموم مردم و دانش آموزان برگزار کردیم که به حدود ۴۰۰ کارگاه آموزشی رسید و در آن محتوای خوبی در اختیار مخاطبان قرار گرفت.
سال گذشته حدود ۱۵ نشست محیط زیستی با حضور رییس سازمان حفاظت محیط زیست، معاونان، مدیران ارشد، مدیران کل ستادی با تشکل های مردم نهاد در سطح ملی برگزار شد و امسال نیز ادامه دارد. موسوی به برگزاری جشنواره تنم زمین اشاره کرد و گفت: در سازمان حفاظت محیط زیست جشنواره تجربه نگاری نیکوکاران در حوزه محیط زیست را با نام اختصاری تنم زمین داشتیم که ۱۸۰ نفر ویدیوهای دو دقیقه ای از فعالیت هایی که در حوزه محیط زیست انجام دادند برای ما ارسال کردند که به صورت کتابچه الکترونیک درآمده اند و در نیمه راه است که امیدواریم طرح استمرار یابد و نهایی شود، در نظر داریم که ۵ تا ۶ مستند را بتوانیم از میان این فعالیت هایی که مردم، تشکل های مردم نهاد، فعالان و دلسوزان محیط زیست انجام دادند تهیه کنیم و آنرا برای تبادل تجربیات در اختیار همه قرار خواهیم داد، کتاب را هم که ۱۲۰ طرح در آن درج شده در اختیار عموم قرار می دهیم تا این تجارب منتقل و علاقه ایجاد شود و امیدواریم یک سری از چالش های محیط زیستی که می شود به کمک مردم حل کرد با این تبادل تجربیات در کشور اتفاق بیفتد.
۹۰۱۴