این روزها که طبیعت جان دوباره گرفته، بساط عرقگیری بیدمشک را در حیاط خانه‌های روستایی که درب آن به روی هر میهمانی باز است، مشاهده کرد، از کنار هر منزل روستایی که گذر کنی درون هر خانه یا در ورودی آن درختچه‌های بیدمشک را که نوید دهنده فرا رسیدن بهار است، می‌توانی ببینی و زنانی که در محوطه‌هایی بزرگ و دلباز در هیاهوی شادی و بازی کودکان مشغول عرقگیری از شکوفه‌های بیدمشک هستند.
این موضوع بیانگر این است که بهار نویدی بر رونق دوباره کسب و کارهای خانگی برای زنان روستایی و نیز طلیعه دوباره امید و تلاش و فصلی نو برای کشاورزان در روستاها و آبادی‌های آذربایجان غربی است.
علاوه بر عرقگیری در خانه‌های روستایی، در اغلب نقاط باغی شهر ارومیه در کنار جاده‌ها و خیابان‌ها به خصوص مرکز شهر فروشندگان سیاری دیده می‌شوند که به فروش بیدمشک و شکوفه‌های معطر این گیاه شفا بخش مشغول هستند تا از این نعمت خدادادی به کسب درآمد و روزی بپردازند.
هر کیلو شکوفه تر بیدمشک امسال بین ۳۵ تا ۴۰ هزار تومان به فروش می‌رسد و به علت سرد بودن هوای ارومیه و گُل‌دهی دیرتر از موعد، عرضه این محصول تا پایان فروردین در این شهرستان ادامه دارد.
فروشندگان کیفیت محصول امسال را مطلوب ارزیابی می‌کنند چرا که به علت سرمای هوا در ابتدای بهار، شکوفه‌ها دیرتر به بازار مصرف رسیدند و گرمای هوا موجب شد تا کیفیت بهتری داشته باشند، قیمت هم به علت عرضه تدریجی بالا ولی مطلوب است و رضایت فروشندگان را در پی داشته است.
یکی از فروشندگان که در مسیر جاده ارومیه به اشنویه اقدام به عرضه مستقیم شکوفه بیدمشک کرده معتقد است امسال بازار فروش احتمالا تا اوایل اردیبهشت ادامه داشته باشد.
وی که خود را «هدایت محمودی» معرفی می‌کند بر این باور است که بازار خوب این محصول در اول بهار که آغاز فصل کشت و کار در استان است به کشاورزان نوید سال خوبی می‌دهد چرا که محصول خوب می‌تواند بیانگر بارش‌های زمستانه مطلوب باشد.
این فروشنده روستایی با بیان اینکه امسال بیش از ۳۰۰ کیلوگرم گُل تر بیدمشک را به صورت مستقیم به خریداران عرضه کرده است، افزود: با فروش این شکوفه‌ها عرقگیری از این محصول به صورت مستمر در منزل انجام می‌شود که طرفداران بسیاری دارد.
وی کم هزینه بودن تولید عرق، نگهداری برای مدت زمان طولانی تر و همچنین پر کاربرد بودن آن در طی زمان در صنعت شیرینی پزی و نقل پزی و نیز استفاده در مجالس جشن و عروسی به صورت شربت را از کاربردهای شکوفه بیدمشک بیان کرد.
استحصال سه لیتر عرق بیدمشک از هر یک کیلوگرم شکوفه تر
یکی از بانوان روستایی در روستای «خطایلوی» ارومیه که در مسیر تفرجگاه «دره شهدا» این شهر اقدام به فروش این گیاهان کرده است در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: از هر کیلوگرم بیدمشک تر می‌توان ۱.۵ تا سه لیتر عرق استحصال کرد، عرقی که دارای عطر و بوی مناسبی باشد.
به گفته «رقیه هاشمی» بازار عرقگیری بهاری در این روستا اغلب داغ است و وقتی درباره نحوه فروش محصول از وی سوال می‌کنم، با اعتماد به نفس می‌گوید: برادرانم در ابتدای روستا و کنار جاده سوپر مارکت دارند و تمام تولیدی خود را از طریق این مغازه که در مسیر رفت و آمد به تفرجگاه دره شهدا است، به فروش می‌رسانم و حتی گاهی از سایر شهرها هم سفارش قبول می‌کنم.
این بانوی روستایی از ته دل نفسی عمیق می‌کشد و می‌گوید من معلولم ولی برای اینکه سربار جامعه و کسی نباشم برای خودم این کسب و کار را راه انداخته‌ام.
به گفته او، بانوان زیادی در این موضوع فعالیت دارند و حتی گاهی به صورت گروهی اقدام به عرقگیری کرده و محصولات خود را به گردشگرانی که از روستا گذر می‌کنند، می‌فروشند.
«معصومه احمدزاده» بانوی دیگری از همین روستاست که می‌گوید «عرقگیری کاری دسته جمعی است و باید همه در کنار هم این کار را انجام دهند تا راحت‌تر و دلنشین‌تر باشد اما کرونا کار جمعی را به هم ریخته و تعطیل کرده است.»
«به عقیده وی کار عرقگیری وقتی با بگو و بخند و همدلی همراه باشد بسیار زیباتر و به یاد ماندنی‌تر خواهد بود» اما از گفته هایش معلوم است نگرانی از ابتلا به کرونا در مناطق روستایی هنوز به پایان نرسیده و لزوم رعایت پروتکل‌های بهداشتی همچنان یک ضرورت است.
وی با اشاره به مهمترین مزیت عرقگیری خانگی گفت: انجام این کار در خانه در کنار فرزندان دارای لذت بیشتری است چرا که بچه ها علاقمندی خاصی به چیدن این شکوفه‌ها دارند.
به گفته وی، سال گذشته ۳۰ میلیون ریال درآمد از محل فروش بیدمشک تر و همین میزان درآمد از طریق استحصال عرق آن و فروش به قنادی‌ها داشته است البته قنادی‌ها مشتریان ثابت عرقیات خالص و ناب خانگی هستند تا از آن در تهیه انواع شیرینی و نقل‌های مخصوص از آن استفاده کنند.
معصومه خانم که همزمان مشغول سرکشی به روند عرقگیری است، اضافه می‌کند به ازای یک کیلوگرم گل تازه ۲ تا سه و نیم لیتر عرق استحصال می‌شود و قیمت عرق بسته به میزان غلظت عطر و بوی آن متفاوت است.
وی فعالیت در خانه را برای زنان روستایی کسب و کاری متناسب با فرهنگ و محیط روستا می‌داند که زنان با توجه به ظرفیت و توانمندی‌های خودشان می‌تواند علاوه بر کار خانه و کار در مزرعه به کار تولید نیز بپردازند.
این بانو با اشاره به سایر فعالیت‌های خود و بانوان روستایی در زمینه تولید و کسب و کارهای خانگی‌شان، افزود: استحصال عرق بادرشبو در تابستان، فروش میوه و سبزی‌های خانگی خشک شده در زمستان و انواع محصولات جالیزی و زراعی و بافتن تابلو فرش و انواع قالی و گلیم نیز از جمله کارهایی است که با انجام آن به اقتصاد خانواده و چرخیدن چرخ زندگی کمک می‌کنیم.
به گفته محسن نورمحمدی از کارشناسان مرکز تحقیقات جهاد کشاورزی آذربایجان غربی، این استان یکی از مهمترین مکان‌های تولید و به بار نشستن بیدمشک در سطح کشور است و این گیاه به صورت خودرو در کنار دیگر میوه‌ها در باغ ها و مزارع می‌روید اما رویشگاه اصلی آن در دره‌هاست که با کمترین میزان مصرف آب رشد می‌کند.
وی با بیان اینکه استفاده از اسانس بیدمشک به عنوان یک ماده مهم در صنایع آرایشی و غذایی کشور دارای جایگاه ویژه است ادامه داد: توسعه کشت این گیاه به شدت در استان در حال افزایش است.
به گفته نورمحمدی، علاوه بر تهیه عرق و نیز استفاده از بیدمشک در صنایع غذایی، از این شکوفه‌ها و گرده‌های آن در تولید مواد آرایشی و زیبایی پوست استفاده می‌شود.
وی با اشاره به اینکه این درختچه سهل کاشت بوده و در منطقه مارمیشو ارومیه به صورت خودرو وجود دارد، ادامه داد: عرق بیدمشک به واسطه عطر و طعم مطبوع و ارزش افزوده بالا، مشتریان زیادی در داخل و خارج کشور دارد و می‌شود این محصول را به صورت عرق و نقل صادر کرد.
براساس اظهارات این کارشناس استفاده از بیدمشک در مراسم خواستگاری و تهیه نقل هم انجام می‌شود و فروش بالای آن بسیاری از اهالی شهری و روستایی را به تولید عرق از این شکوفه‌های طلایی سوق داده است.
نورمحمدی گفت: فروش شکوفه‌های این گیاه دارویی که تا ۷۲ ساعت از زمان چیده شدنش انجام می‌شود و عرضه مستقیم این گیاه موجب کوتاهی دست دلالان از بازار این محصول و کسب درآمد مطلوب برای کشاورزان شده و این موضوع موجب علاقه مندی آنان به کشت این درختچه‌ها در کنار باغ‌ها شده است.
استحصال سالانه ۲ میلیون لیتر عرق بیدمشک در آذربایجان غربی
رییس سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان غربی با اشاره به اینکه عرق حاصل از این گیاه سالانه افزون بر ۲ میلیون لیتر در استان تولید می‌شود، گفت: بیشترین سطح زیرکشت بیدمشک در آذربایجان غربی در شهرستان‌های ارومیه، پلدشت و سلماس قرار دارد و سالانه و در شرایط نرمال، بیش از یک‌هزار تن گل تر بیدمشک از سطح باغ‌های استان برداشت و به بازار عرضه می‌شود.
اکبر کرامتی با بیان اینکه یک سوم شکوفه‌های تولیدی بیدمشک توسط واحدهای تبدیلی جذب و فرآوری می‌شود، اضافه کرد: نزدیک به یک سوم دیگر آن نیز در خانه‌ها مصرف و تبدیل به عرق بیدمشک می‌شود و بقیه نیز در مصارف مختلف توسط واحدهای گلاب‌گیری دیگر استان‌های کشور و تهیه نقل بیدمشکی، شیرینی و دسر در قنادی‌های ارومیه کاربرد دارد.
به گفته رییس سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان‌غربی نقل و عرق بیدمشک ارومیه علاوه بر داخل کشور، مشتریان زیادی در کشورهای همسایه و کشورهای عربی حوزه خلیج‌فارس دارد که مازاد این محصول به این کشورها صادر می‌شود.
کرامتی با اشاره به خواص مهم دارویی درخت بیدمشک گفت: عرق بیدمشک در رفع کم‌خونی، ناراحتی‌های قلبی و تسکین اعصاب کاربرد دارد و دم‌کرده برگ بید مشک نیز برای اسهال خونی و خوردن عرق شکوفه آن برای خفقان گرم و تب‌های گرم نافع است.
وی یادآور شد: بیدمشک، نخستین شکوفه‌ای است که در اواخر اسفند ماه و روزهای قبل از بهار در ارومیه نمایان می‌شود و تقریباً جز محصولات کم هزینه و پر در آمد است.
رییس سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان‌غربی با اشاره به اینکه شکوفه‌های درختچه بیدمشک در حدود ۶۰ هکتار از باغات استان کشت شده است، گفت: به سبب کاربردهای متفاوت بیدمشک از جمله کارکردهای اکولوژیکی و زیست محیطی، حفاظت منابع خاک، صنعتی، دارویی، خوراکی، زینتی می‌توان آن را جزو درختان چند منظوره دانست.
کرامتی افزود: کار برداشت این محصول از اواخر اسفند آغاز می‌شود و بسته به آب و هوای منطقه حدود ۲۰ تا ۳۰ روز ادامه دارد.
وی با بیان اینکه آمار رسمی از سطح زیر کشت و میزان تولید بیدمشک در کشور در دسترس نیست، ادامه داد: استان آذربایجان غربی و شهر ارومیه در زمینه تولید بیدمشک و فرآورده‌های حاصل از آن از جمله عرق بیدمشک، نقل و حلوا در کشور جایگاه خاصی دارد.
رییس سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان غربی، تعداد کارگاه‌های صنعتی فعال استان در عرصه فرآوری بیدمشک را ۱۲ کارگاه عنوان و اعلام کرد: صادرات بیدمشک استان اغلب به استان‌های دیگر صورت می‌گیرد که در کنار این امر به صورت تجارت چمدانی برای استفاده در تهیه نقل و حلوا به سایر کشورها نیز صادر می‌شود.
تهیه عرق از این گیاه به صورت سنتی و همچنین در کارگاه‌ها به صورت صنعتی صورت می‌گیرد بطوریکه مصرف عرق بیدمشک در بین مردم شهرستان ارومیه از رونق بسزایی برخوردار است.
به گزارش ایرنا درختچه بیدمشک در اصطلاح محلی مردم آذربایجان به «بید میش و پئش پئشا» معروف است و امسال قیمت هر کیلوگرم گل آن در بازار بین ۳۰۰ تا ۳۵۰ هزار ریال عرضه می‌شود.
به گفته مسوولان جهاد کشاورزی «اغلب باغ‌های بیدمشک استان در شهرستان‌های ارومیه، پلدشت و سلماس قرار دارد و سالانه و در شرایط نرمال، بیش از یک‌هزار تن گل تر بیدمشک از سطح ۶۰ هکتاری باغ‌های استان برداشت و به بازار عرضه می‌شود».
عرق استحصالی از گل‌های بیدمشک به واسطه عطر و طعم مطبوع و ارزش افزوده بالا، مشتریان زیادی در داخل و خارج کشور دارد که به صورت عرق و نقل صادر می‌شود.
عرقگیری از بیدمشک در سطح شهر ارومیه به صورت سنتی و با استفاده از یک دستگاه سنتی موسوم به «نی قازان» صورت می‌گیرد و معمولا زنان خانه‌دار در منزل این کار را انجام می‌دهند.
نقل و عرق بیدمشک ارومیه علاوه بر داخل کشور، مشتریان زیادی در کشورهای عربی حوزه خلیج فارس، ترکیه، جمهوری آذربایجان و گرجستان دارد که به صورت تجارت چمدانی صادر می‌شود.
سالانه بیش از ۴۱ میلیون لیتر عرق از ۶۰ نوع گیاه در آذربایجان‌غربی فرآوری می‌شود و عرقیات گیاهی از مشهورترین سوغات این استان به شمار می‌رود که در تهیه نقل و شیرینی، شربت و بستنی از آن استفاده می‌شود.