به گزارش ایرنا، دراین ماه آیین‌ها و آداب و رسوم مختلفی در شهرها و روستاهای استان بوشهر از جمله دُم دُم سحری، مقابله خوانی قرآن، آبی بنوش، گلی گشو، عید تلخک و سینه زنی سنتی برگزار می‌شود.
تاریخ غنی مردم بوشهر برخاسته از آداب و سنن گذشتگان وریشه در فرهنگ دینی آنان دارد و در هر مناسبتی برنامه‌های آیینی و خاص برگزار و این آیین‌ها جایگاه ویژه‌ای در بین مردمان این دیار داشته است.
این آیین‌های سنتی که هریک پیامی دارد هرچند در گذر زمان دچار تغییراتی شده است اما به لطف برخی از علاقه مندان به فرهنگ و سنن این سرزمین از بین نرفته وهمچنان در مناطق مختلف برگزار می‌شود و زمینه ای شده تا نسل جوانان سنت‌های گذشتگان خود را فراموش نکنند.
آیین‌ها و سنت‌های زیادی در ماه مبارک رمضان در استان بوشهر وجود دارد اما آنطور که کارشناس ثبت آمار اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان بوشهر اعلام می‌کند تنها ۹ آیین و سنت مربوط به این ماه به عنوان اثر ناملموس به ثبت ملی رسیده است.
سودابه معموری ادامه می‌دهد این آثار ناملموس شامل شیوه پخت حلوای انگشت پیچ، رنگینگ که از خرما میوه بومی محل درست می‌شود، آش بوشهری و پخت گرده محلی چهار غذای بومی مناطق مختلف این استان که پای ثابت سفره افطار مردم بوشهر است و در دیگر مراسم آیینی سال هم به عنوان نذری پخت و تقسیم می‌شود و گره گشو و دُم دُم سحری از دیگر آیین‌های مختص ماه مبارک رمضان در استان بوشهر به شمار می‌رود که به ثبت ملی رسیده است.
البته او این را هم یادآور شد که سینه زنی بوشهری، سنج و دمام و پا منبری از جمله دیگر آیین‌های ثبت شده در فهرست آثار ملی است که در بوشهر جایگاه خاصی دارند و مردم در ایام سوگواری و عزاداری محرم و بویژه در شب‌های قدر مردم به طور ویژه با برگزاری چنین مراسمی به عزاداری می‌پردازند.
پیشوازی رمضان
در بسیاری از مناطق و شهرستان‌های استان بوشهر، مردم برای آمادگی هرچه بیشتر برای روزه گرفتن و اینکه ممکن است ماه مبارک ۲۸ یا ۲۹ روزه شود به پیشوازی ماه رمضان می‌روند و می گویند "می‌ریم جلوماه رمضان" و سه روز آخر ماه شعبان را روزه می‌گیرند و معتقدند که روزه گرفتن در این سه روز ثواب بیشتری دارد.
آنطور که مرضیه منصوری کارشناس میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان بوشهر می‌گوید برخی در ۲۷ ماه رجب روزه می‌گیرند که به آن روزه ۷۰ ساله می‌گویند یعنی اینکه هرکسی در این روز روزه بگیرد مثل کسی است که ۷۰ سال روزه گرفته است و ثواب و اجر زیادی دارد.
آئین دُم دُم سحری نوایی برای بیداری در سحرگاهان
با وجود گذشت سال‌ها از آن زمانی که مردم با کوبیدن به درخانه ها یکدیگر را برای خوردن سحری در ماه مبارک رمضان بیدار می کردند و در قرنی که دنیا غرق در تکنولوژی‌های پیشرفته است هنوز در بخشی از این دنیا مردم برخی مناطق استان بوشهر سحرگاهان برای خوردن غذا با نوای دُم دُم سحری از خواب بیدار می‌شوند.
در روزگار قدیم در آن زمانی که شهر بوشهر به گستردگی امروز نبود و کل شهر در چهار محله بهبهانی، کوتی، شنبدی و دهدشتی (چهار محل قدیم بوشهر) خلاصه می‌شد در ماه مبارک رمضان و در هنگام سحرگاهان ۲ مرد که یکی مسن و دیگری جوان و اغلب پدر و پسر بودند، فانوس به دست و دمام و یا طبل به دوش می گرفتند و با سردادن نوای دلنشین دُم دُم سحری محله ها را کوچه به کوچه و خانه به خانه می‌گشتند تا کسی به وقت سحر خواب نماند.
نوای دُم دُم سحری آهنگ موزونی است که از ترکیب دو کلمه دُم دُم و سحری از ضرب آهنگ کوبش چوب بر دمام ایجاد می شود و دم دم سحری خوانان با ضربه های آهنگینی بر دمام با ریتم سه ضربی، همراه با خواندن اشعار دعاگونه روزه داران را وقت سحر از خواب بیدار می کنند.
شعرهایی که در این آیین خوانده می شود شامل محمد یا رسول الله، علیاً یا ولی الله، السلام السلام یا شهر رمضان یا شهر صیام علیک السلام، هذا شهر المغفره یا شهر مبروک علیک السلام، آمنک الله بالله اَسکنک الله جنه، رحیم الله لدنهُ، جمیعاً النّار و العذاب، عبادالله ذکرالله یرحم کم الله، لا اله الا الله، یاایهاالمومنون، یا ایها المسلمون است.
علاوه براین شعر فارسی آن نیز با این عبارت 'خداوندا تو ستاری، همه خوابند تو بیداری، به حق خود که بیداری، همه عالم نگه داری 'ˈ در این آیین خوانده می شود.
شعرهای این آیین در شب های اول و آخرماه رمضان فرقی ندارد فقط در السلام و الوداع گفتن آن فرق دارد به این معنی که در شب های اول با السلام یا شهر رمضان و درشب آخر با الوداع یا رمضان خوانده می‌شود و هر سلامی که درشعرهای شب اول وجود دارد، شب آخر الوداع خوانده می شود یعنی با ماه رمضان خداحافظی می شود.
نوازندگان این نوع موسیقی به طور معمول از یک ساعت و نیم قبل از اذان صبح، در کوچه ها شروع به نواختن می کنند و ۱۰ تا ۱۵دقیقه قبل از اذان به کار خود پایان می دهند؛ خوردن سحری نوازندگان بیشتر قبل از نواختن دم دم سحری است و چند دقیقه قبل از اذان صبح که به خانه می رسند، آب یا نوشیدنی می نوشند تا درطول روز دچار تشنگی نشوند.
البته کار نوازندگان دم دم سحری در این جا به پایان نمی رسد و در روز عید فطر نیز پس از نماز عید دمام بر دوش، در کوچه ها راه می افتند و با ماه رمضان خداحافظی می‌کنند و بردرهرخانه ای، چند لحظه می ایستند و شعرهایی می‌خوانند و به صاحب‌خانه و اهل منزل، عید مبارک می‌گویند.
صاحب خانه نیز به خاطر تشکر از نوازندگان که یک ماه در سحرگاه برای خوردن سحری، آنها را بیدار کرده‌اند، به عنوان تبرک یا عیدی، وجه نقد، یا شیرینی و یا آذوقه ای که در منزل دارند، به آنها می‌دهند.
نوازندگان نیز عیدی و آذوقه ای که به دست آورده اند را همه آنها و یا قسمتی از آنها را به مردم تهیدست و مستحق می‌دهند.
گلی گشو، گره گشو
یکی دیگر از آیین‌های سنتی استان بوشهر در ماه مبارک رمضان "گلی گشو، گره گشو یا گره گشای" است که به عنوان میراث ملی ناملموس و معنوی مردم این استان به ثبت ملی رسیده است.
آنطور که کارشناس اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان بوشهر توضیح می‌دهد این آیین شبانه ویژه نیمه ماه مبارک رمضان است که تاکنون نیز به صورت خاص در میان مردمان این استان به صورت ویژه برگزار می‌شود.
وی ادامه داد: مراسم گلی گشو که به معنی گشوده شدن گره، برداشتن مانع و آسان شدن کار است هرچند دیگر در مرکز استان به فراموشی سپرده شده اما در برخی از شهرستان‌های شمالی و جنوب استان هنوز برگزار می‌شود.
در این آیین مردم همزمان با ۱۵ رمضان اقدام به برگزاری جشن می‌کنند و حلوای برنجی که حلوای سنتی بوشهری ها است تهیه و برای شادی روح درگذشتگان خود بین هفت خانه تقسیم می‌کنند.
در این شب مقدس که مصادف با میلاد با سعادت حضرت امام حسن مجتبی (ع) است دسته‌های مختلف که بیشتر آنان را بچه تشکیل می دهد با در دست داشتن کیسه و سردادن جملاتی نظیرˈگره گشو سرت بشور، با آرد شوˈ اهالی را از آمدن خود به منازل خبر می‌دهند.
مردم نیز باریختن برنج، گندم، شکلات و تنقلات دیگر در کیسه‌های آنها با هدف گشوده شدن مشکلات، از آنان پذیرایی می‌کنند.
بیشتر خانواده ها دو روز پیش از برگزاری این آیین، مقداری گندم خیس می‌کنند و در روز چهاردهم گندم‌ها را تفت داده تا در موقع آمدن گروه گلی گشو به آنها بدهند.
کودکان از درهر خانه ای که با دست پر برمی‌گردند آواز' خونه گچی پر همچی'ˈ سر می‌دهند و اگر چیزی به آنها داده نشود با خنده ای گله آمیز و کودکانه آوای "خونه گدا هیچیش ندا"ˈ یا "ˈخونه گدا خیرش ندا"ˈ را سر می‌دهند.
آبی بنوش
آبی بنوش یکی دیگر از آیین های سنتی استان بوشهر است که به ثبت آثار ملی درآمده و از جمله آیین‌هایی است که در سایه پیشرفت تکنولوژی به فراموشی سپرده نشده و هنوز وقتی سحرگاهان در کوچه پس کوچه‌های قدیمی شهر قدم بزنی صدای دلنشین موذن که پشت بلندگوی مسجد نوای "آبی بنوش لعنت حق بر یزید کن جان را فدای آن شاه شهید کن" را می‌شنوی.
آنطور که منصوری توضیح می‌دهد در گذشته سحرگاهان به دلیل هوای گرم و تشنگی که سبب آزار روزه داران می‌شد به منظور بیدار کردن مردم برای خوردن آب ۱۰ دقیقه قبل از اذان صبح، موذنان نوای آبی بنوش را سرمی‌دادند.
به گفته منصوری این آیین همراه با شعرهایی از جمله "آبی بنوش لعنت حق بر یزید کن"، "جان را فدای آن شاه شهید کن"، "آبی بنوش تشنه لبان را بیاد کن"، "لعنت به شمر و خولی و ابن زیاد کن" از مضامین ابیاتی است که در فضای شهر طنین انداز می‌شد تا روزه داران بتوانند درهنگام سحر به راز و نیاز و خوردن سحری بپردازند.
البته او این را هم یادآور شد که ندای آبی بنوش یکی از سنت‌های قدیمی رایج در شهرهای شمالی استان بوشهر بویژه بندرریگ است که هنوز هم برگزار می‌شود.
مراسم ۲۷ رمضان
یکی دیگر از مراسم مهم و آیینی استان بوشهر مراسم شب ۲۷ رمضان و به روایتی شب قدر است که این مراسم به منظور آشنایی کودکان با مراسم سحری برگزار می‌شود و اقدام به پختن سحری ویژه ای شامل شکر پلو به دلیل شیرینی و علاقه‌ای که بچه ها داشتند با تخم مرغ آبپز و یا مرغ می پختند و بچه ها حتی آن گروهی که هنوز روزه برآنها واجب نبود را بیدار می کردند.
به گفته منصوری این آیین در آن روزگاران بسیار مورد توجه ما کودکان بود و همیشه در دوران کودکی خود منتظر مراسم ۲۷ رمضان می ماندیم چون به صورت ویژه مربوط به کودکان بود و بیشتر خانواده ها به این روز اهمیت ویژه ای می دادند.
دورهمی های قرآنی
اما یکی از آیین‌های معنوی که از گذشته های دور برای بوشهری‌ها برجای مانده و نه تنها گذشت زمان آن را کمرنگ نکرده بلکه هر سال به صورت سازماندهی شده تر تقویت شده است، برگزاری دورهمی‌ها و مجالس قرآنی با عنوان "مقابله خوانی" است که هر شب ماه مبارک رمضان درحسینیه ها، مساجد، تکایا و حتی خانه‌ها برگزار می‌شود.
در آیین سنتی مقابله خوانی قرآن در شب‌های ماه مبارک رمضان مردم گروه گروه به خصوص بعد از افطار در حسینیه‌ها، مساجد، تکایا و برخی منازل در محله‌های قدیمی شهر جمع می‌شوند و به خواندن قرآن می‌پردازند.
ریشه اصصلاح مقابله خوانی قرآن به این دلیل است که مردم درمقابل هم می‌نشینند و قرآن می‌خوانند و ویژگی بارز این آیین حضور افراد کوچک و بزرگ در کنار هم به صورت حلقه وار که بیانگر مودت و دوستی است.
درآیین مقابله خوانی قرآن کریم مردم گرداگرد یکدیگر می‌نشینند و در شب های ماه مبارک رمضان هر شب یک جزء از قرآن کریم را تلاوت می‌کنند که این تلاوت با مشارکت حاضران است و یک نفر هم که به قرائت کلام الهی تسلط بیشتری دارد مجلس را اداره می‌کند.
آیین سنتی مقابله قرآن در استان بوشهر طرفداران خاصی دارد که از اول ماه رمضان تا پایان آن با شور برگزار می‌شود.
هرچند طی ۲ سال گذشته به واسطه ویروس کرونا این مراسم به صورت جمعی برگزار نشد اما باز هم مردم در جمع های خانوادگی به صورت محدود این سنت را برپا داشتند.
مراسم احیا و روضه خوانی در ایام شهادت حضرت علی (ع)
با نزدیک شدن به شب ضربت حضرت علی (ع) و شب های قدر مراسم قرآن بر سرگذاشتن و خواندن دعای جوشن کبیر درهمه مسجدها، حسینیه ها و حتی در برخی از خانه های مردم نیز برگزار و پس از آن مردم با خوردن سحری به خانه های خود بازمی گردند.
به گفته کارشناس میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان بوشهر در گذشته مردم بویژه بانوان همزمان با ایام شهادت امیرالمومنین (ع) در خانه های خود مراسم دعای الغوث الغوث برپا می کردند به نحوی که هربندی که از دعای جوشن کبیر می خواندند یک گره به نخی که با آبی در این آیین متبرک شده بود، می زدند تا دعا تمام شود و آن بند را با گره های زیاد به عنوان گردنبند مقدس به گردن افراد مریض می انداختند تا شفا یابند.
یکی دیگر از آیین هایی که همزمان با ضربت خوردن و شهادت مولی متقیان حضرت علی (ع) برگزار می شود، سینه زنی سنتی و اجرای تعزیه است؛ عزاداری سنتی استان بوشهر از سنت‌های ارزنده مردم این استان است که در ماه مبارک رمضان، محرم و صفر برگزار و به عنوان یکی از میراث ناملموس به ثبت ملی رسیده است.
عید تلخک یا عید تهلو
یکی از آیین‌های سنتی که در بین مردم بوشهر بسیار مهم است و تاکنون نیز برگزار می‌شود "عید تلخک یا عید تهلو" که به گفته قدیمی ها عید مردگان است.
آنطوری که منصوری توضیح می‌دهد در گذشته روز عید فطر مردم این استان بعد از اذان صبح به آرامستان می‌رفتند و سفره‌ای که حاوی شیرینی، حلوا و خرما بود بر سر مزار عزیز از دست رفته خود می انداختند و بعد از آن برای نماز عید به مساجد و مصلی ها می‌رفتند.
سیل جمعیت نمازگزار همیشه بیش از ظرفیت مصلی و مسجدهای استان است به گونه ای که مردم حتی در خیابان ها در کنار هم می ایستند و نماز می‌خوانند، بعد از برپایی نماز عید فطر و صرف صبحانه مردم استان بوشهر آیین عید تلخک را بجا می‌آورند.
خانواده هایی که عزیزی از دست داده اند آیین عید تلخک را برگزار می کنند به این صورت که بانوان در خانه و مردان در مسجد می‌نشینند و آشنایان آنان برای تسلیت و همدردی به خانه‌های آنان می‌روند و با مسقطی، رنگینک، بامیه و زولبیا از آنان پذیرایی می‌شود.
غذاهای محلی استان بوشهر در ماه رمضان
اما آن قسمت خیلی شیرین رسم و رسوم خاص مردم استان بوشهر در خوردن افطار و سحری است برخلاف بسیاری از مناطق کشور مردم این استان به طور معمول درافطارها غذایی سبک از جمله کماچ و گِرده نوعی نان‌های شیرین و سنتی مخصوص استان بوشهر است که با شکر، شیره خرما و زنجبیل پخت می‌شود و طرفداران زیادی دارد.
نان کماچ را مردان در مغازه ها در تنور و نان گرده را زنان در تنورهای گلی و یا در تابه در خانه درست می‌کنند و این نان‌ها را به همراه آش زرد، حلوای برنج، رنگینگ، زولبیا، بامیه و حلوای انگشت پیچ مصرف می‌کنند.
مردم استان بوشهر غذای اصلی که شامل یک وعده غذایی مانند ناهار است را در وعده سحر صرف می کنند.
سفره سحری بوشهری ها شامل غذاهای متنوعی شامل ماهی سرخ کرده، ماهی شکم پر، مرغ شکم پر، میگو پلو، قلیه ماهی و میگو و سایر غذاهای دیگر استفاده می‌شود.
اینها تنها بخشی از آیین‌ها و سنت‌های مردم استان بوشهر در ماه مبارک رمضان است که هنوز با گذشت زمان به فراموشی سپرده نشده و بازگشت به این سنت‌ها و زنده نگه داشتن آنها برای نسل آینده بیانگر ریشه و اصالت مردمان این سرزمین است.