گنبدکاووس با قدمت افزون بر ۶ هزار سال به‌عنوان بخشی از استان گلستان فعلی از لحاظ پیشینه تاریخی (پیش از اسلام) به نام‌های "ورکان، هیرکان و هیرکانیه" مشهور بود و بعد از اسلام به "جرجان" و در دوره تیموری به بعد به گنبدقابوس و از سال ۱۳۱۶ نیز گنبدکاووس نامگذاری شد و با داشتن ظرفیت‌های تاریخی و فرهنگی فراوان، نیازمند احداث موزه است.
بناها و آثار تاریخی مانند بلندترین گنبد آجری جهان با قدمت هزار و ۲۵ سال، بقایای دیوار دفاعی گرگان ( سد اسکندر ) به طول ۲۰۰ کیلومتر و عرض ۲ تا ۱۰ متر ساخته شده در دوره ساسانیان، آثار باقی مانده شهر تاریخی جرجان که از بلاد معتبر دوره‌های سامانیان، آل زیار و سلجوقیان بوده و وجود افزون بر ۶۰ تپه تاریخی تا شعاع ۱۵ کیلومتری مرکز شهر تنها بخشی از گنجینه این شهر ۶ هزار ساله و از دلائل اصلی شروع ساخت موزه آن در زمین ۲ هکتاری اهدایی شهرداری و شورای اسلامی این شهر در بوستان موسوم به داریوش درسال ۹۴ بود.
وجود زیارتگاه امامزاده یحیی بن زید نوه امام زین العابدین (ع) که دارای بنای بزرگ و محوطه‌ای وسیع و رواق آیینه‌کاری شده بوده با محراب و گچ‌بری‌های انجام شده مربوط به دوره سلجوقی در جوار ضریح مطهر آن امامزاده به همراه تنوع اقوام با فرهنگ، آداب و رسوم و البسه و پوشاک خاص آنها از دیگر ظرفیت‌های تاریخی و فرهنگی گنبدکاووس است که ضرورت تسریع در تکمیل موزه این شهر را دو چندان می‌کند.
نکته‌ای که "عبدالمجید نورتقانی" مدیر پایگاه میراث جهانی گنبدقابوس با اشاره به قدمت تاریخی شهرستان گنبدکاووس و آثار و ابنیه‌های تاریخی موجود در آن اعتقاد دارد: این منطقه پردیس آینه تمدن اسلامی است.
وی افزود: بناهای تاریخی موجود در این منطقه از جمله بنای گنبدقابوس که یکی از شاهکارهای معماری عصر طلایی اسلامی در قرن ۳ و ۴ هجری قمری و شاهدی بر نگاه مهندسی و دانش معماری اسلامی آن دوره است، اشیای تاریخی قابل توجه کشف شده در منطقه که هم اکنون در موزه ملی، موزه گلستان و یا در استان‌های دیگر نگهداری می‌شود، در کنار فرهنگ و آداب و رسوم اقوام فعلی ساکن در این دیار می‌تواند، مهر تاییدی بر تسریع و تکمیل موزه این شهر باشد.
با این حال اگرچه آیین آغاز عملیات اجرایی ساخت موزه گنبدکاووس با نام "موزه بزرگ گلستان" در دهه فجر سال ۹۴ با حضور استاندار گلستان، مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان و مسوولان محلی و با اعتبار اولیه پیش بینی شده ۲۲ میلیارد ریالی از محل ماده موسوم به ۱۸۰ شروع شد اما در همان آغاز پس از گودبرداری اولیه به دلائلی از جمله عدم تخصیص اعتبار، بازنگری در نقشه‌های اولیه و احداث موزه‌ای بزرگ حدود چهار سال به حال خود رها شد.
به سبب برخی اعتراضات مردمی و فعالان فرهنگی گنبدکاووس نسبت به بدقولی متولیان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گلستان و کشور و همچنین تهدید رییس شورای اسلامی وقت این شهر مبنی بر پس گیری زمین اهدایی در صورت شروع نشدن عملیات ساخت و ساز موزه، متولیان میراث فرهنگی استان با تزریق منابع مالی اندکی درسال ۹۶ برای انجام مطالعات مرحله نخست پروژه، اخذ انشعابات آب و برق آن برای تجهیز کارگاه توسط پیمانکار و خاکبرداری برای اجرای فونداسیون ساختمان اقدام کردند.
پس از انجام اقدامات اشاره شده پروژه دوباره متوقف شد و در نهایت ۲۲ آبان ۹۷ جلسه هماهنگی احداث موزه بزرگ گلستان در گنبدکاووس باحضور "محمدرضا کارگر" مدیرکل موزه‌ها و اموال منقول تاریخی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور، مدیرکل میراث فرهنگی گلستان و مسوولان شهرستانی برگزار گردید.
مدیرکل پیشین میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گلستان در این جلسه دوباره از آغاز عملیات اجرایی بزرگترین موزه منطقه شمال کشور در گنبدکاووس با اعتبار اولیه ۲۲ میلیارد ریال در چند ماه آینده خبر داد و گفت: پس از پایان مطالعات و طراحی فاز دوم موزه گنبد که تا دو ماه دیگر پایان می‌یابد، برگزاری مناقصه و انتخاب پیمانکار انجام می‌شود.
ابراهیم کریمی افزود: عملیات اجرایی این موزه ابتدا قرار بود با زیربنای سه هزار و ۵۰۰ مترمربع احداث شود اما با نظر میراث فرهنگی کشور به حدود ۶ هزار مترمربع افزایش یافته و اعتبار مورد نیاز ساخت موزه گنبد از محل اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایه‌ای این شهرستان، منابع استانی و ملی سازمان میراث فرهنگی تامین و تخصیص می‌یابد.
به گفته وی، موزه بزرگ گلستان در گنبدکاووس یک پروژه ملی و از مدرن‌ترین موزه‌های کشور خواهد بود که درصورت تخصیص به‌موقع اعتبارات، طی مدت چهار تا پنج سال آینده به بهره‌برداری می‌رسد.
با این حال تاخیر در آغاز عملیات اجرایی موزه بزرگ گنبدکاووس و روند بسیار کُند برخی اقدامات انجام شده آن از یک سو و گرانی، تورم و افزایش قیمت کالاها، خدمات و دستمزدها از سویی دیگر سبب شد پروژه‌ای که قرار بود با هزینه نهایی ۵۰۰ تا ۶۰۰ میلیارد ریال ساخته و به بهره‌برداری برسد اکنون به وجود حدود ۱۰۰ میلیارد ریال اعتبار هزینه شده به هزار میلیارد ریال اعتبار دیگر نیاز دارد.
رییس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گنبدکاووس دراین خصوص به خبرنگار ایرنا گفت: از زمان شروع عملیات اجرایی ساخت موزه بزرگ گلستان در این شهرستان از سال ۹۵ تا پایان سال گذشته در مجموع ۹۵ میلیارد و ۴۴۵ میلیون ریال برای این پروژه هزینه شده است.
مریم آق آتابای افزود: از مجموع اعتبارات هزینه شده در بازه زمانی اشاره شده هشت میلیارد و ۸۵ میلیون ریال آن از منابع شهرستانی و استانی و ۸۷ میلیارد و ۳۶۰ میلیون ریال دیگر از منابع ملی بوده است.
وی، انجام مطالعات خاک شناسی و آب، آزمایشات ژئوتکنیک در ۲ مرحله، مطالعات فاز صفر و یک، طراحی کامل موزه بزرگ، اجرای چهار هزار و ۵۰۰ مترمربع خاکبرداری جهت اجرای فونداسیون، اجرای ۲ هزار و ۵۰۰ مترمربع فونداسیون ضلع شرقی (سالن آمفی تئاتر و کافی شاپ) و اجرای ستون‌های طبقه همکف سالن آمفی تئاتر را از مهمترین اقدامات انجام شده برای ساخت موزه گنبدکاووس تاکنون برشمرد.
آق آتابای اضافه کرد: اجرای کامل فونداسیون ساختمان موزه بزرگ، تکمیل اسکلت بتنی، اجرای آجر چینی‌های بیرونی و داخلی، اجرای تاسیسات ساختمانی و الکترونیکی آن، پوشش سقف، اجرای پوشش نما و محوطه سازی پیرامونی ساختمان موزه و طراحی، ساخت و تامین تجهیزات تخصصی موزه‌ای، اداری و عمومی آن از اقدامات مورد نیاز برای تکمیل این پروژه ملی است.
به گفته وی، برآورد ریالی کل پروژه طبق فهرست بهاء ابلاغی سال ۱۴۰۰ سازمان برنامه و بودجه کشور هزار میلیارد ریال شامل ۷۵۰ میلیارد ریال برای تکمیل ساختمان و اقدامات عمرانی و ۲۵۰ میلیارد ریال برای تجهیزات فنی، تخصصی موزه‌ای و نمایشگاهی و اداری و عمومی است.
رهاورد سفر دولت به گلستان برای تکمیل موزه گنبدکاووس
به گفته رییس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گنبدکاووس در جلسه شورای اداری این شهرستان که ۱۰ فروردین امسال با حضور سید محمد دهنوی سرپرست معاونت هماهنگی امور اقتصادی استاندار گلستان برگزار شد، درخواست تخصیص اعتبار هزار میلیارد ریالی برای این پروژه از منابع سفر ریاست جمهوری به استان داده شد.
آق آتابای افزود: دراین جلسه معاون هماهنگی امور اقتصادی استاندار گلستان قول تخصیص منابع مورد نیاز تکمیل پروژه موزه بزرگ استان در گنبدکاووس را داد و گفت: این پروژه یکی از سه پروژه بزرگ حوزه میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گلستان است که اعتبار مورد نیاز آن تامین خواهد شد.
مردم گنبدکاووس خاطره خوشی از اجرای کُند، لاک پشتی و طولانی برخی پروژه‌های ملی در شهر خود از جمله "طرح ملی جمع آوری فاضلاب شهری" که در سال ۷۴ عملیات اجرایی آن شروع و قرار بود ظرف یک دوره چهار یا پنج ساله تکمیل و به بهره‌برداری برسد اما اکنون با گذشت حدود ۲۸ سال هنوز به نیمه راه نیز نرسیده، ندارند و نگرانند که مبادا پروژه موزه بزرگ گلستان در این شهر هم به سرنوشت ذکر شده، تبدیل شود.
گنبدکاووس با ۳۷۵ هزار نفر جمعیت که در سه نقطه شهری و حدود ۱۷۰ پارچه آبادی در گستره پنج هزار و ۷۲ کیلیومتر مربع سکونت دارند، دومین شهرستان بزرگ استان گلستان است.