از منظر هواشناسی طوفان‌های گرد و خاک در استان یزد به سبب استقرار سامانه کم فشار در سطح زمین همزمان با عبور سامانه های چرخندی در ترازهای بالایی جو و ریزش هوای سرد از عرض‌های شمالی به سمت منطقه به بوجود می آید.
بنابراین گرادیان فشاری شدید ایجاد شده باعث ناپایداری و وزش بادهای شدید در منطقه میشود که با توجه به مساعد بودن شرایط همرفت و عدم وجود رطوبت در منطقه، خیزش گرد و خاک و رخداد پدیده طوفان گرد و خاک را در استان سبب میشود.
مطالعه طوفان‌های گرد و خاک در استان یزد نشان می‌دهد که اکثر طوفان‌های استان در فصول زمستان و بهار اتفاق میافتد و جهت وزش باد در بیشتر این طوفانها غربی و شمال غربی است.
بنابراین مناطق کویری و خشک شمال و شمال غربی استان و قسمتهای خشک شده باتلاق گاوخونی می‌تواند به عنوان کانونها و چشمه های این طوفانها محسوب شود.
بررسی آماری ایستگاههای هواشناسی استان هم نشان می‌دهد که مناطق شمالی و مرکزی استان یعنی شهرستان های میبد، اردکان، اشکذر و یزد بیشترین فراوانی طوفان گرد و خاک را ثبت کرده‌اند.
وزش بادهای شدید با سرعت بیش از صد کیلومتر بر ساعت در ماه های اسفند تا خرداد شدت می یابد که گاهی به صورت طوفان‌های سیاه یا سرخ در منطقه خودنمایی میکند که عامل این طوفانها، وجود ماسه های روان در منطقه است که تا شعاع نسبتا وسیعی از اطراف خود را تحت تاثیر قرار می دهد و باعث کاهش دید افقی، خسارات فراوان به بخشهای کشاورزی، حمل و نقل و زیرساخت های استان شده و مشکلات تنفسی و بهداشتی فراوانی را برای مردم منطقه به وجود میآورد.
در سالهای اخیر کم بارشی، خشکسالی های متوالی، از بین رفتن پوشش گیاهی و همچنین فعالیت های بشری مانند برداشت بیرویه آبهای زیرزمینی و به ویژه سد سازی هایی که در کشورهای خاورمیانه از جمله ایران اتفاق افتاده و باعث خشک شدن رودخانه ها، دریاچه ها و تالاب های مختلف شده، بر شدت این پدیده افزوده است.
راهکارهای مقابله با پدیده گرد و خاک
از آنجا که منبع اصلی پدیده گرد و غبار در استان یزد، چشمه های داخلی می باشد پیشنهاد میشود این منابع و کانونها به صورت دقیق شناسایی شده و برای جلوگیری از خیزش گرد و غبار با اتخاد روشهای مناسب از قبیل کاشت گیاهان مناسب اقلیم منطقه، مالچ پاشی، مقابله با بیابان‌زایی، ایجاد کمربند فضای سبز اطراف شهرها، حفظ و گسترش فضای سبز درون‌شهری، کنترل فعالیت‌های عمرانی و منابع ساکن تولید گرد و غبار و مدیریت صحیح منابع آب و خاک، اقدام به تثبیت خاک در مناطق مورد نظر شود.
با توجه به اینکه تحت تاثیر پدیده تغییر اقلیم و گرمایش جهانی، پیش بینی می شود بر شدت و فراوانی پدیده های فرین جوی مثل تغییر الگوهای بارندگی، خشکسالی و طوفان های گرد و خاک افزوده شود، توجه هر چه بیشتر به این راهکارها ضرروی می باشد.
همچنین تعاملات بین المللی و منطقه ای جهت شناسایی و کنترل کانونهای گرد و غبار فرامرزی و کاهش اثرات نامطلوب زیست محیطی آن، بسیار کارگشا و الزامی می باشد.
"رییس گروه توسعه هواشناسی کاربردی اداره کل هواشناسی استان یزد"