به گزارش ایرنا، صنعت پرسود گردشگری به عنوان یکی از سه صنعت پردرآمد در جهان، سودآور، ارزآور و مورد توجه همه کشورهاست. صنعتی که سودآوری آن بسیاری از کشورها را به تکاپو برای جذب گردشگر بیشتر واداشته است که البته شیوع کرونا و محدودیت‌های ناگزیر ناشی از آن، به این صنعت و بخش های مرتبط آن همچون همه حوزه‌ها و عرصه‌های فعالیتی بشر، خسارات و لطمات فراوانی وارد کرده است.
اهمیت این صنعت در رشد اقتصادی موجب شده برخی کشورهای فاقد جاذبه‌های طبیعی، تاریخی و فرهنگی نیز با ایجاد جاذبه‌های دست ساز و مصنوعی، اقدام به جلب و جذب گردشگر و فراهم ساختن زمینه‌های تفریحی متنوع، با هدف افزایش مدت ماندگاری مسافران کنند و از این راه عایدات بی حد صنعت گردشگری از جمله اشتغال، توسعه، ارتقای سطح زندگی مردم بومی و کمک به رشد اقتصادی را نصیب کشور خود نمایند.
ایران، که از نظر برخورداری از جاذبه‌های تاریخی، فرهنگی و گردشگری رتبه دهم جهان را دارد و استان خراسان رضوی نیز تا قبل از شیوع ویروس کرونا، با میزبانی سالانه بیش از ۳۰ میلیون زائر و گردشگر داخلی و خارجی در زمینه‌های زیارتی، طبیعی، ورزشی، تاریخی، فرهنگی و غذایی دارای ظرفیتها و جاذبه‌های متعدد و غیرقابل انکاری بود، که همچنان این ظرفیتها را داراست.
براساس آمارها در شرایط عادی حدود ۱۰ درصد گردش مالی دنیا مربوط به صنعت گردشگری است که سهم ایران از این بخش فقط یک درصد و شاید کمتر باشد و عقب‌ماندگی از قطار ارزآور گردشگری به ویژه در شهرهای گردشگرپذیری چون مشهد، تا قبل از شیوع کرونا نیز از ضرورتهای حوزه گردشگری بود، که باید موانع آن مورد بررسی و حل و رفع قرار می گرفت.
وجود بارگاه منور رضوی به عنوان قبله دلها و گل سرسبد جاذبه‌ها و ظرفیتهای گردشگری در مشهد شناخته می‌شود، که جذب مسلمانان و شیعیان جهان به این قبله موجب تحول شگرف در عرصه گردشگری این کلانشهر است و به تبع همین جاذبه‌ها بیش از نیمی از ظرفیتهای اقامتی کشور در کلانشهر مشهد مستقر است که به واسطه همین شرایط خاص، قابل تصور است که خسارات ناشی از توقف و محدودیت سفر تا چه میزان می تواند به اقتصاد گردشگری مشهد آسیب بزند.
استان خراسان رضوی تا پیش از شیوع ویروس کرونا به رغم میزبانی سالانه از افزون بر ۳۰ میلیون گردشگر داخلی و سه میلیون گردشگر خارجی، که بیش از دوسوم گردشگران ورودی به کشور هستند، و با داشتن جاذبه‌های استثنایی در زمینه‌های گردشگری زیارت، فرهنگی، طبیعی و گردشگری حلال و حیات وحش و امثال آن، هنوز برای سوار شدن به قطار سودآور گردشگری و کسب عایدات اقتصادی که مستحق آن است، با چالش‌های فراوانی رو به روست، که بخشی از آن متعلق به امروز هم نیست و حل و برطرف کردن آنها ضروری است.
در میان همه چالش ها، موانع، آسیبها و کمبودهای گذشته و امروز حوزه گردشگری در خراسان رضوی، کمبود و تحدید نیروی انسانی متخصص در حوزه گردشگری از جمله مراکز اقامتی، دفاتر خدمات مسافرتی و غیره بسیار پررنگ و قابل تامل است.
تاثیر نیروی انسانی در صنعت گردشگری
آموزش نقش پررنگی در تامین صنایع ایفا می‌کند و صنعت گردشگری نیز از این اصل جدا نیست؛ تاثیر نیروی انسانی در صنعت گردشگری و خدمت به گردشگر بسیار زیاد است؛ اگرچه صنعت گردشگری با برگزاری دوره های آموزشی، به خوبی به سمت و سوی تربیت نیروی انسانی پیش رفت و در کنار نیروهای مجرب، با ارائه آموزش اقدام به افزایش آمار نیروی انسانی توانمند در این عرصه نمود اما کرونا و شیوع آن که موجب تعطیلی واحدهای اقامتی و مشاغل مرتبط با صنعت گردشگری شد، نشان داد زور معاش و ضرورت تامین معیشت بیشتر است به همین دلیل هزاران نیروی آموزش دیده در طول ۲ سال شیوع بیماری به دنبال مشاغل دیگری رفتند و این ریزش نیروی متخصص امروزه به تهدیدی خاموش برای صنعت گردشگری بدل شده است.
در صنعت گردشگری ارتباط انسانی مهمترین نقش را ایفا می‌کند و راهنمایی، مشکل‌گشایی و ارائه خدمات مطلوب با حضور نیروهای انسانی آموزش دیده، با تجربه، علاقه مند به کار و در نهایت متخصص در این حوزه میسر می‌شود؛ اینجاست که نقش نیروی انسانی در صنعت گردشگری نمایان می‌شود.
از همین رو می‌توان گفت نیروی انسانی تاثیر بسیار زیادی در رونق صنعت گردشگری و بخش های مختلف از جمله رزرواسیون، تورگردانی، اقامت، گردش، زیارت و غیره دارد و سرمایه پنهانی در این عرصه دارد، زیرا اثرگذاری و نقش آفرینی مفید یک نیروی انسانی در عرصه گردشگری حداقل به هفت سال زمان نیاز دارد.
چنانچه فرد فعال و شاغل در این عرصه آموزش لازم را ندیده باشد و تجربه، توانایی، مهارت و اطلاعات دقیق و مناسب را برای ارائه به گردشگران نداشته باشد موجب بروز برخی مشکلات در صنعت گردشگری همچون آسیب به صنعت گردشگری و ایجاد تصویری غلط از فرهنگ کشور در ذهن گردشگران خواهد شد.
کمبود نیروی متخصص، چالش مراکز اقامتی خراسان رضوی
خراسان رضوی با برخورداری از ۲ هزار و ۷۰۰ واحد تاسیسات گردشگری شامل هتل، متل و مهانپذیر، مراکز اقامتی خودپذیرایی شامل هتل آپارتمان، زایرسرا و خانه مسافر، اقامتگاه‌های بومگردی و اقامتگاه‌های سنتی، مراکز تفریحی و سرگرمی گردشگری، مراکز گردشگری سلامت، محیط‌ها و پارک‌های طبیعت گردی، واحدهای پذیرایی بین راهی، سفره خانه‌های سنتی، مناطق نمونه گردشگری، دهکده‌های سلامت و دفاتر خدمات مسافرتی و جهانگردی مقام نخست کشور را در این این زمینه دارد.
گفته می شود ۷۰ هزار نفر به صورت مستقیم و غیرمستقیم در حوزه گردشگری این استان اشتغال داشته‌اند که متاثر از شرایط کرونایی بیش از نیمی از آنها از شغل خود کناره‌گیری کرده و به سمت سایر مشاغل برای تامین معاش خود و خانواده رفته‌اند.
رییس هیات مدیره جامعه حرفه‌ای هتل‌داران خراسان رضوی گفت: اکنون کمبود نیروی متخصص یکی از چالش های اصلی مراکز اقامتی و تاسیسات گردشگری این استان است.
امیر سزاواربا اشاره به اینکه تا قبل از تعطیلات نوروزی برای تامین و به کارگیری نیروهای ماهر و متخصص با مشکل جدی مواجه بودیم، ادامه داد: علت اصلی این وضعیت که البته همچنان ادامه دارد، این است که در دوران شیوع کرونا و تعطیلی واحدهای اقامتی و تاسیسات گردشگری، این بخش بسیاری از کارکنان آموزش دیده، شاغل و دارای تجربه خود را از دست داد.
وی ادامه داد: این نیروها به دلیل شرایط پیش آمده و با هدف تامین معاش وارد حوزه‌های کاری دیگری شدند و با وجود رفع محدودیتها و فعالیت دوباره واحدهای اقامتی و تاسیسات گردشگری، بسیاری از آنها به حوزه تخصصی کار خود، یعنی تاسیسات گردشگری بازنگشته‌اند.
رییس هیات مدیره جامعه حرفه‌ای هتل‌داران خراسان رضوی گفت: واحدهای اقامتی و تاسیسات گردشگری از این وضعیت متضرر شده‌اند و هم اکنون شاهد کمبود نیروی متخصص و باتجربه در این بخش هستیم.
وی با تاکید بر اهمیت تجربه، آموزش و تخصص افراد شاغل در عرصه گردشگری بخصوص صنعت هتلداری و حوزه اقامت افزود: هم اکنون تمامی تاسیسات گردشگری در بخشهای مختلف اقامتی، دفاتر خدمات مسافرتی و واحدهای پذیرایی در حال تامین نیرو هستند.
سزاوار ادامه داد: تا قبل از شیوع کرونا بیش از ۱۱ هزار نفر، شامل ۹ هزار نفر به صورت مستقیم و ۲ هزار نفر به صورت غیرمستقیم، در حوزه هتلداری خراسان رضوی شاغل بودند که تاکنون بیش از ۶ هزار نفر آنها به کار خود بازگشته‌اند.
نیروی انسانی، چشم اسفندیار گردشگری
نیروی انسانی متخصص و دارای مهارتهای چندوجهی مهمترین سرمایه پنهان و البته حیاتی هر سازمان، مجموعه و دستگاهی است؛ سرمایه‌هایی که برای توانمند شدن آنها علاوه بر مهارتهای فردی و ذاتی در فرد، هزینه‌های بالایی در ایام اشتغال آنان صورت گرفته است و باید برای ماندگاری این نیروها تلاش کرد.
معاون سرمایه‌گذاری اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی در این زمینه به خبرنگار ایرنا گفت: نیروی انسانی در حوزه گردشگری، که یک حوزه کاملا انسان محور، اجتماع محور و رویدادمحور است، حرف اول را می‌زند و این جایگاه تا آنجاست که اگر انسان را از چرخه و فرایند گردشگری حذف کنیم، عملا شاهد جریانی به نام گردشگری هم نخواهیم بود.
احمد دیناری ادامه داد: در کسب و کارهای گردشگری و نیز سازمانهای مرتبط با حوزه گردشگری نیز به واسطه انسان محور و اجتماع محور بودن این حوزه، نیروی انسانی نقش مهم و بنیادینی دارد، ضمن اینکه در این بین مهارتهای اجتماعی و ارتباطی اولویت اول برای نیروی انسانی محسوب می‌شود.
معاون اداره کل گردشگری خراسان رضوی اظهار کرد: این بدان معناست که فراتر از تحصیلات نیروی انسانی و مهارتهای تخصصی در این حوزه، این مهارتهای اجتماعی، ارتباطی و مهارتهای نرم هستند که در این صنعت انسان محور که مبنایش بر اساس ارتباطات موثر است دارای اولویت بسیار بالایی است.
وی ادامه داد: بنابراین در این حوزه، نیروی انسانی ماهر که در وهله اول بر روی مهارتهای اجتماعی و ارتباطی خود کار کرده و در وهله دوم در مهارتهای تخصصی خود از جمله مارکتینگ، امور مالی، آشنایی با رسانه‌ها ، کامپیوتر و زبانهای خارجی و در اولویت سوم تحصیلات مرتبط داشته باشد ، دارای ارزش بالا و منحصربفردی است.
دیناری اظهار کرد: به این ترتیب یک نیروی انسانی خوب در حوزه گردشگری نیرویی است که ترکیبی از این سه بخش را باهم داشته باشد به این معنا که علاوه بر اینکه فرد تحصیلکرده‌ای است ، دارای مهارتهای تخصصی خوب هم باشد به این شکل نیروی موثر در حوزه گردشگری خواهد بود.
وی تصریح کرد: بحث امروز این است که در حال حاضر هم بخش دولتی و هم در بخش خصوصی کمتر نیروهای انسانی را داریم که ترکیبی از این سه فاکتور را با هم داشته باشند در عین حال و چنین وضعیتی شیوع کرونا و فرار نیروهای شاغل در این حوزه به دلیل تعطیلی مراکز زخم کاری را بر پیکره سرمایه‌های انسانی وارد کرده است.
۷ سال زمان برای تربیت نیروی متخصص
دیناری با بیان اینکه بزرگان حوزه موفقیت اعتقاد دارند برای بدل شدن یک فرد به نیروی کار بلد و با تجربه در حوزه‌ای مانند حوزه گردشگری حداقل ۱۰ هزار ساعت کاری مهارت آموزی نیاز است، ادامه داد: این تعداد ساعت آموزش شامل فارغ تحصیلان رشته‌های مرتبط هم می‌شود به این معنا که کار در محیط واقعی را باید در کارنامه خود داشته باشند.
وی افزود: این ۱۰هزار ساعت آموزش معادل ۷ سال است یعنی اگر نیرویی بین ۷ تا ۱۰ سال فارغ از مدرک تحصیلی که دارد مهارت آموزی در محیط واقعی کار را داشته باشد در یک حوزه گردشگری خاص به دانش و مهارت عمیق در آن حوزه می‌رسد و می‌تواند فرد موثر ، تاثیرگذار و یک سر و گردن بالاتر از بقیه باشد.
وی تاکید کرد: صرف داشتن تجربه هم به معنای کاربلدی نیست باید در کنار تجربه فرد به دانش عمیق در حوزه برسد و هنر تلفیق دانش و تجربه را باهم برای ارائه توانمندی خود داشته باشد.
این مسوول اظهار کرد: نیروی انسانی یکی از هفت عنصر آمیخته در بازاریابی گردشگری است به این معنا که از طریق نیروی انسانی آموزش دیده خوب ،خبره و کار بلد، سازمانهای گردشگری می‌توانند ارتباط موثری با مخاطبان، ارباب رجوع ، مراجعان و در اصل گردشگران برقرار کنند و اگر این فاکتور نباشد مفهوم این است که سازمانها دچار خلاء می‌شوند و بهره‌وری در آنها کاهش می‌یابد.
وی تاکید کرد: تاثر مثبت نیروی انسانی آموزش دیده و متخصص در معنای کامل آن به هیچ وقت قابل شکست در هیچ رقابتی نیست .
ضرورت جبران افت نیروی انسانی متخصص
معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی نیز با بیان اینکه جبران افت حضور نیروهای متخصص و باتجربه در حوزه گردشگری ضرورت دارد، ادامه داد: شیوع کرونا و تبعات ناشی از آن و خسارتهای سنگین وارده و در کنار همه اینها مبهم بودن زمان بازگشایی دوباره فعالیتها و واحدها عامل رکود سنگینی در حوزه گردشگری جهان، ایران و خراسان رضوی شد.
یوسف بیدخوری افزود: یکی از این خسارات که درصد زیادی ازآن به هیچ وجه قابل جبران نیست گریز نیروهای انسانی به سایر مشاغل است چرا که با توجه به آموزشها و تجربه کاری در این عرصه،ارزشمندی نیروی انسانی بسیار زیاد است .
وی اظهار کرد: در ایام بازگشایی واحدهای اقامتی و تاسیسات گردشگری بکارگیری خوبی در نیروهای انسانی انجام شد اما هنوز با وضعیت قبل فاصله داریم .
وی بابیان اینکه سعی شد افت تعداد نیروهای انسانی استاندارد و آموزش دیده در واحدهای گردشگری سعی شدبا جایگزینی نیروهای با تجربه رفع شود، ادامه داد:امیداوریم جذب نیروهای جدید وآموزش دیده جبران کسری نیرو را در تاسیسات گردشگری داشته باشد.
معاون گردشگری خراسان رضوی گفت: جایگزینی افراد جدید و بدون تجربه بجای نیروهای باتجربه و توانمند قطعا و حتما در حوزه گردشگری اثرات منفی به‌همراه دارد.
بیدخوری گفت:از کل ۳۵هزار نفر شاغلان تاسیسات گردشگری خراسان رضوی تعداد ۱۹ هزار نفر ترک شغل کرده‌اند که حداکثر سه،چهارم این شمار به کار بازگشته‌اند.
به‌هرترتیب نیروی انسانی به عنوان سرمایه‌های ارزشمند در حوزه‌های تخصصی و صنایع حساس همچون گردشگری اثر واهمیت بالایی دارند که نباید از آن غافل شد.
رشد و توسعه صنعت و اقتصاد گرشگری در ارتباط تنگاتنگ و بی‌تکرار حضور و فعالیت نیروهای انسانی متخصص، با تجربه، توانمند، آموزش دیده و البته تحصیلکرده است که باید به آن توجه شود.