با متانت و آرام سخن می گفت. چهره دلنشین و محاسنی که سفیدی آن حکایت از تلاش های شبانه روزی اش داشت، مصاحبه ام را دوست داشتنی تر می کرد؛ به ویژه اطلاعاتی که لابلای سخنانش ارائه می داد و سخنانی از امیرمومنان (ع) که مانند طلا می درخشید.
حجت الاسلام حمیدرضا مهدوی ارفع را می گویم که حدود یک دهه است خود را وقف نهضت جهانی نهج البلاغه خوانی کرده و می گوید دامنه های این نهضت تا تمام کشور رفته است، مثلا رییس یک کلانتری در میبد یزد ۲۵۰ نیروی خود را پای کار نهج البلاغه آورده است و یا یک نفر که در مشهد کبابی دارد، عضو نهضت نهج البلاغه خوانی است و توانسته هفت هزار نفر را نهج البلاغه خوان کند.
پرسیدم یعنی این آقای کبابی روحانی است که مهدوی ارفع خندید و گفت او یک جوان دیپلمه است که روحانیون را جمع می کند و گفتمان انقلاب اسلامی در نهج البلاغه را توضیح می دهد.
مهدوی ارفع امسال در بیست و نهمین نمایشگاه بین المللی قرآن کریم به عنوان مسئول بخش ترویج فرهنگ نهج البلاغه کمر همت را بسته تا بازدیدکنندگان را با کلام امیر سخن بیشتر آشنا کند.
البته نهضتی که او به راه انداخته فقط در ایران نیست که در ۶۹ کشور نیز طرفداران و اعضایی دارد که هر کدام از آنها روح تشنه خود را با کلام امیرمومنان (ع) سیراب می کنند.
نهج البلاغه را برادر قرآن هم می گویند. نمی دانم شما به عنوان یک شیعه و دوستدار حضرت امیر چقدر از نهج البلاغه را خوانده اید اما یک فیلسوف مسیحی به نام جرج جرداق بیش از ۲۰۰ بار نهج البلاغه را از ابتدا تا انتها مطالعه کرده و گفته هر بار ﮐﻪ خطبه ها، نامه ها و حکمت های امیرمومنان را خوانده، ﻧﮕﺮش ها ﻭ ﺍفق های ﺟﺪﯾﺪﯼ ﺍﺯ ﻋﻠﻮﻡ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺮﺍی او ﺁﺷﮑﺎﺭ شده است.
کتاب شریف نهج‌البلاغه شامل ۲۴۱ خطبه، ۷۹ نامه و ۴۸۰ حکمت است که توسط سید رضی بر اساس ایده یک کتاب ادبیاتی فاخر عرب جمع‌آوری شده است.
بگذریم. در اولین روزهای برگزاری نمایشگاه قرآن در مصلای امام خمینی (ره) وارد بخش ترویج فرهنگ نهج البلاغه خوانی می شوم و در محیطی ساده و تقریبا بزرگ حدود ۲۰ میز چیده شده که هر کدام با چند صندلی محصور شده و بر سر هر میز یک کارشناس مشغول ارائه توضیحاتی به بازدیدکنندگانی است که سر از این بخش درآورده اند. اولین چیزی که ممکن است توجه هر بازدیدکننده ای را جلب کند، کتابی قطور و زیباست که جلد آن با نوشته هایی طلایی خودنمایی می کند.
بعضی از کارشناسان نهج البلاغه بر سر میز مشغول ارائه توضیحاتی به بازدیدکنندگانی هستند که دوست دارند با فرهنگ نهج البلاغه آشنا شوند. گشتی در بخش می زنم و افرادی را می بینم که تمام حواس خود را به صحبت های کارشناسان داده اند. پس از سلام و علیک با یک روحانی که در لابلای میزها راه می رفت و در واقع سرکشی می کرد، توضیحاتی خواستم و او در حالی که به یک بازدیدکننده درباره همان کتاب زیبا توضیح می داد، دعوت کرد تا پس از پاسخ به آن بازدیدکننده توضیح دهد. من هم از فرصت استفاده کرده و برخی از همان توضیحات را به عنوان گزارش در ذهنم پرداختم.
اتفاقا این روحانی همان مهدوی ارفع بود که حالا ماسک خود را برداشته تا پاسخ هایش شنیدنی تر شود. ارفع در لابلای صحبت هایش گفت قرار است در این بخش غرفه ای راه اندازی شود که اندیشه های امام خمینی (ره) و رهبر انقلاب را در حوزه نهج البلاغه معرفی کند و در کنار آن نیز غرفه ای مربوط به شهدای نهج البلاغه برپا شود؛ شهدایی که مبلغان خوب نهج البلاغه بودند مانند شهید سیدحسین علم الهدی یا سردار محمود شهبازی. در این بخش فضایی هم به کودکان و نوجوانان اختصاص یافته تا با مفاهیم نهج البلاغه به زبان خودشان مثل نقاشی آشنا شوند.
همان بازدیدکننده ای که پاسخ های ارفع را می شنید، سراغ بوستان نهج البلاغه را گرفت که در آنجا چه چیزی از نهج البلاغه تبلیغ می شود و ارفع نیز گفت تنها کاری که در آنجا نمی شود ترویج فرهنگ نهج البلاغه است. آهی از دل کشید و گفت که هفته گذشته با خانواده سری به آنجا زده ولی پشیمان شده بود.
سخن به همان کتاب زیبایی رسید که بر روی هر میز یکی دو جلد قرار داشت. ارفع گفت این کتاب، جدیدترین نسخه نهج البلاغه است که در ۱۳ رجب یعنی تقریبا دو ماه پیش از سوی نهضت جهانی نهج البلاغه خوانی رونمایی شد.
از چند و چون نهضت پرسیدم که وابسته به کجاست و هزینه هایش از کجا تامین می شود که ارفع سربلند کرد و گفت این نهضت نه یک مجموعه دولتی است و نه یک موسسه و در واقع یک جریان است که از هیچ نهاد دولتی حتی یک ریال نگرفته است.
ارفع کتاب را باز کرد و گفت نهضت نهج البلاغه خوانی بعد از ۲۰ سال نهج البلاغه مرحوم دشتی را اصلاح کرده است. پرسیدم مگر ترجمه محمد دشتی مشکلی داشت که این روحانی با همان لبخند ملیح گفت که اشتباهاتی از نظر ویرایشی و محتوایی داشت که اصلاح کردند. آن مرحوم تخصص فنی ترجمه را نداشته است. مرحوم دشتی در مقدمه کتابش هم نوشته که این کتاب را برای عموم مردم نوشته است. البته اصلاحات نهضت هم کار سختی بوده چون مهدوی ارفع گفت ۷۰ ترجمه نهج البلاغه را بررسی کردند و حالا این کتاب را منتشر کرده اند.
مهدوی ارفع گفت: ما هفتاد ترجمه را در ابتدای کار بررسی کردیم تا به اینجا رسیدیم البته الان ترجمه های بهتری نیز به بازار ارائه خواهد شد. یکی ترجمه شیخ حسین انصاریان است که در حال بررسی آن هستیم و یک ترجمه حاصل کار تحقیق پنج سال یک گروه است. اگرچه یک ترجمه هم خودمان داریم ولی ترجیح دادیم به احترام زحمات دیگران آن را چاپ نکنیم.
وی ترجمه شهیدی را هم بسیار خوب دانست ولی چون خیلی ادبی است بسیاری از مردم متوجه نمی شوند یا ترجمه عبدالمجید معادیخواه. به همین دلیل مهمترین راهبرد نهضت ترجمه نهج البلاغه، آسان سازی است.
سخن از قیمت کتاب شد و ارفع گفت: یکی از شاهکارهای نهضت این بوده تا به همه کسانی که ادعا می کنند کار فرهنگی هزینه‌های سنگین دارد، ثابت کنیم اینگونه نیست. ما تا امروز ریالی از هیچ نهاد دولتی پول نگرفتیم و توانستیم این کتاب را با طراحی خوب و با بهترین کاغذ و صحافی شش ضربه ای منتشر کنیم.
او این نکته را هم اضافه کرد که ناشر می گوید قیمت این کتاب در بازار ۲۰۰ هزار تومان است ولی برای نهضت ۶۵ هزار تومان تمام شده و مخاطب نیز در هر شهر و روستایی از ایران می تواند با همین مبلغ آن را دریافت کند.
این روحانی پرتلاش که گاهی به میزهای دیگر نیز توجه می کرد تا ببیند بازار غرفه اش چگونه است، توضیحاتی درباره نهضت جهانی نهج البلاغه خوانی داد و گفت یک شبکه مویرگی مردمی دارند و بسیاری از کارها را به صورت رایگان و داوطلبانه انجام می دهند.
از تعداد اعضای نهضت پرسیدم که در جوابم گفت: جمعیت زیادی در دنیا داریم یعنی در ۶۹ کشور در هفت مذهب شبکه داریم و فرهنگ نهج البلاغه خوانی را گسترش دادیم. کادر اصلی در ایران با جمعیتی بالغ بر۱۱ هزار نفر فعال هستند. یعنی کمک فرهنگی می کنند، ایستگاه راه می‌اندازند و کلاس برگزار می کنند.
ارفع معتقد است یک جمعیت چند میلیونی در شبکه نهضت توانسته اند نهج البلاغه را بخوانند و جمع بسیاری از آنان حالا به عنوان فعال نهضت هستند. یعنی مدیر جلسه هستند، مسئول شهرستان یا استان هستند. البته وی چهره خوشی به ارائه آمار نشان نداد و گفت که نهضت نهج البلاغه خوانی با فعالیت های موسسات تفاوت دارد. چون آمار واقعی نهضت چند برابر آماری است که ارائه می کند، بر عکس ادارات که آمار واقعی شان یک صدم آن چیزی است که اعلام می کنند. بنابراین تعداد جمعیت خود را نمی دانند ولی در حدود ۵ تا ۶ میلیون عضو را حدس می زنند.
مهدوی ارفع گفت: شخصی از نروژ تماس گرفت و گفت در نروژ افراد بسیاری در نهضت نهج البلاغه خوانی هستند ولی من گفتم در نروژ نیرو نداریم ولی ظاهرا در فضای مجازی با این شبکه آشنا و عضو شده اند.
او مثالی دیگر زد و از حجت الاسلام موسوی فرد امام جمعه اهواز نام برد که چند ماهی است به صورت هفتگی در مزار شهید علی هاشمی فرمانده قرارگاه سری نصرت جلسه نهج البلاغه خوانی دارد. در روستاها نیز همان شبکه مویرگی کار خود را می کند. چون ارفع گفت رییس یک کلانتری در میبد یزد ۲۵۰ نیروی خود را پای کار نهج البلاغه آورده است و یا یک نفر که در مشهد کبابی دارد، عضو نهضت نهج البلاغه خوانی است و توانسته هفت هزار نفر را نهج البلاغه خوان کند.
پرسیدم یعنی این آقای کبابی روحانی است که مهدوی ارفع خندید و گفت او یک جوان دیپلمه است که روحانیون را جمع می کند و گفتمان انقلاب اسلامی در نهج البلاغه را توضیح می دهد.
اما یک سوال اساسی این بود که صرف آشنایی با نهج البلاغه چه دردی از مشکلات جامعه را درمان می کند. مدیر نهضت نهج البلاغه خوانی گفت: در اوایل به ما می‌گفتند گرچه شما نهج البلاغه خوانی را آسان سازی کردید و کلام امیر را آموزش می دهید که حتی کودکان ابتدایی نیز می توانند مطالعه کنند ولی وقتی عمل نمی کنید، چه فایده ای دارد.
این پژوهشگر مذهبی افزود: فضای علمی به ما می گویند مقدمه هر عملی، دانش است و من تا چیزی را ندانم به آن عمل نمی کنم. بنابر این ابتدا باید بدانم بعد بتوانم و سپس اقدام کنم که این مسئله در اصول فقه شیعه نیز به خوبی تدوین شده که به آن علم و طلب و اراده می گویند. لذا در نهضت می گوییم دانش می دهیم و توانمندسازی می‌کنیم.
دوباره میان سخنش پریدم و گفتم چگونه انگیزه می دهید و او با صبر و حوصله گفت: اگر نیم ساعت اینجا بنشینید، متوجه می شوید کارشناسانی که در نمایشگاه حضور دارند و با مردم حرف می زنند، بعداً آنان را ترغیب می کنیم و با پیگیری متوجه می‌شویم که چگونه نهج البلاغه را مطالعه می کنند. اولین عمل این است که به دیگران نیز یاد بدهند که بخوانند.
وی افزود: عمل دوم این است که چون نهج البلاغه یک کتاب جامع است پس به هر مسئله اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی توجه دارد. مثلاً وقتی سرپل ذهاب زلزله می آید، ما نمی توانیم بنشینیم و نهج البلاغه بخوانیم بلکه باید خود را مسئول بدانیم. به همین دلیل در یک دقیقه دو حکمت از نهج البلاغه را برای اعضای نهضت یادآوری کردم که نمی شود ما ادعای پیروی از امیرمومنان داشته باشیم و از آن عبور کنیم.
یکی حکمت ۱۴۷ بود که حضرت علی (ع) دست کمیل را گرفته و در نخلستان های بیرون شهر شبانه اسرار معنوی را آموزش داده اما آن حضرت در حکمت ۲۵۷ به همین کمیل می گوید من عارفی را که الگوی جهادی نمی‌رود، را قبول ندارم. «کمیل به خانواده‌ات امر کن که روزها را در کسب بزرگواری و شب‌ها را در رفع نیاز خفتگان به سر بری» مگر می توان نهج البلاغه را خواند و مردم مشکل داشته باشند. ظرف سه روز قرارگاه شهید ردانی پور تأسیس شد و هنوز فعال است. تمام نیروها سازماندهی شدند و همزمان از نیروهای متخصص در زمینه های مختلف بهره گرفتیم و کارها را انجام دادیم و در نهایت اگر نیاز به پول باشد اعلام نیاز می‌کنیم، تا این مشکلات رفع شود.
وی افزود: مهمترین مسئله در اراده، تسهیلگری و رفع موانع است. گاهی می‌خواهیم کارهای خوب انجام دهیم ولی فکر می کنیم سخت است و نمی توانیم انجام دهیم. مثلاً حجت الاسلام قرائتی کار بزرگی کرده که شاید اگر از محتوای درس هایی از قرآن بالاتر نباشد، پایین تر هم نیست و او ثابت کرد با یک گچ و تخته می توان کار فرهنگی انجام داد. در مسئله خواستن و اراده انجام کار اگر بتوان چشم انداز کار را نشان داد بسیار موثر است.
او که نهضت نهج البلاغه را از خانواده خود شروع کرده و سه فرزندش هم از ابتدای نهضت مبلغ نهج البلاغه بودند، درباره روش های تبلیغ نهضت گفت: اصل کار ما حضوری است و تبلیغ چهره به چهره اما در ابتدای کار، فضای مجازی را فقط برای ارتباطات اعضا انتخاب کردیم و اولین ورود ما در فضای مجازی ۹ سال پیش بود. چون اعتراض داشتم که اعضای نهضت نباید فقط در فضای مجازی کار کنند. چون خروجی آن واقعی نیست ولی وقتی با یکی صحبت می کنم و با هم صحبت می کنیم، تاثیر آن را می بینیم.
وی افزود: بنابر این کار اصلی نهضت به صورت واقعی است مگر به دو شرط. یکی تعاملات اطلاع رسانی داشته باشیم و دیگر جایی که دستمان به افراد نمی رسد که به این بهانه یک کانال به نام نهج البلاغه ای ها را راه‌اندازی کردیم و امروز برای هر موضوع تخصصی و هر قشر تخصصی، شبکه خود را داریم.
این نهضت برای کودکان کانال فرزندان علی، برای نوجوانان پسر کانال طلایه داران، برای دختران کانال ریحانه های علوی و برای متخصصان نیز دوره پژوهشی به صورت رایگان ارائه می دهیم.
درباره نحوه عضویت علاقه مندان پرسیدم که پاسخ این بود کافی است به سامانه پیامکی ۱۰۰۰۳۱۳۰۳۱ عدد ۱۱۰ را بفرستد و سامانه پاسخ می دهد و از آن به بعد ما با او ارتباط برقرار می کنیم.
طی ۴۰ سال اخیر موسسات فرهنگی و دینی بسیاری تشکیل شده اند که برخی از آنها در موضوع نهج البلاغه و امیرمومنان است. مهدوی ارفع درباره ارتباط با این موسسات و نهادها گفت: تعامل خوبی با این نهادها داریم که برخی از این موسسات پیشقدم شدند مانند آیت‌الله دین‌پرور در بنیاد نهج‌البلاغه که دعوت کردند و ما به بنیاد رفتیم و مسائل را تبیین کردیم به گونه ای که مصطفی دلشاد تهرانی از اساتید دانشگاه و پژوهشگران نهج البلاغه گفت من ۲۵ سال از عمرم را پای نهج البلاغه گذاشتم ولی کاری که نهضت کرد این بود که نهج البلاغه را اجتماعی کرد. همکاری با موسسه نهج البلاغه آیت الله رهبر در اصفهان از دیگر تعاملات این نهضت است.
از سال گذشته بر اساس طرح، کاشان به عنوان پایتخت نهج البلاغه انتخاب شد. نظر مهدوی ارفع را پرسیدم که گفت: طرحی در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تصویب شد تا هر دو سال یک شهر به عنوان پایتخت نهج البلاغه انتخاب شود. البته موسسه امیرالمومنین در آنجا کارهای خوبی دارند ولی بیشتر در زمینه حفظ نهج‌البلاغه کار می‌کنند و حتی برخی افراد از کشورهای دیگر می آیند و خوابگاه نیز در اختیار آنان می گذارند تا نهج البلاغه را حفظ کنند و طرح های حفظ یکساله، دوساله یا سه ساله دارند.
وی مخالف حفظ نهج البلاغه در ابتدای کار است و در این زمینه گفت: ما در نهضت موافق نیستیم که مردم را در ابتدای کار به سمت حفظ نهج البلاغه سوق دهیم. چون متن عربی نهج البلاغه بسیار سخت تر از قرآن است و تعداد اندکی موفق به حفظ نهج البلاغه می شوند. دوم اینکه بهتر است انسان اول با نهج البلاغه انس بگیرد و به مرور حفظ می شود. شعار ما این است به جای اینکه حفظ کنید تا انس بگیرید، انس بگیرید تا حفظ کنید. از طرف دیگر شاید برخلاف قران همه جای نهج البلاغه ارزش حفظ کردن نداشته باشد. البته ما کانال حفظ داریم اما توصیه ما این است که تکیه کلام ها و فرمایش های آن حضرت را یاد بگیریم مثلا در حکمت ها فرمود اخذ القلیل خیر من ترک الکثیر یعنی آب دریا را اگر نتوان کشید، هم به قدر تشنگی باید چشید.
وی در باره برنامه سوره که از شبکه چهار در ماه مبارک رمضان پخش می شود و اینک فصل نهج البلاغه را شروع کرده، گفت: برنامه بسیار خوبی است و قرار است در همایش تقدیر از خادمان نهج البلاغه ۱۰ نفر مورد تجلیل قرار بگیرند که یکی از آنها مجری همین برنامه است.
مهدوی ارفع از طرحی جدید با عنوان علی تا مهدی خبر داد که تمام نهج البلاغه را در ۱۹۲ روز مطالعه می کنند و تا کنون سه دوره انجام شده است. در این طرح هر کسی می تواند نهج البلاغه را برای مخاطبان خود در فضای مجازی منتشر کند. در دور اول ۳ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر عضو شدند و نهضت برای آسان سازی، هم متن و هم صوت را در اختیار اعضا می گذارند که اگر کسی فرصت نداشت متن را بخواند، آن را گوش می کند.
سوال دیگری که مهم به نظر می رسید این بود که برای خواندن نهج البلاغه از کجا شروع کنیم. چند سال پیش در همین نمایشگاه قرآن نشستی تخصصی برگزار شد که چگونه نهج البلاغه بخوانیم و حالا این سوال را از مهدوی ارفع پرسیدم.
این کارشناس نهج البلاغه گفت: ما نیز معتقدیم که از حکمت ها باید شروع کرد. روش نهضت این است که در ابتدا دو بار حکمت های نهج البلاغه ها را از ابتدا تا آخر بخوانید. مثلا روزی ۱۰ دقیقه ترجمه دشتی را بخوانید. سپس به سراغ نامه ها بروید و از آخرین نامه ها شروع کنید که کوتاه تر است و به خطبه ها که رسیدید از آخر به اول که کوتاه تر و آسانتر است، بخوانید.
بیست و نهمین نمایشگاه بین المللی قرآن از ساعت ۱۷ تا ۲۳:۳۰ تا نهم اردیبهشت در مصلای امام خمینی برقرار است و قرار است نشست هایی درباره مسائل مهم کشور مانند جمعیت و فرزندآوری، امر به معروف و نهی از منکر، سواد رسانه ای و اقتصاد مقاومتی در این بخش برگزار شود.