به گزارش خبرنگار کتاب ایرنا، روز جهانی کتاب نخستین بار در سال ۱۹۹۵ -۱۳۷۴ شمسی- توسط سازمان یونسکو با هدف ارتقای مطالعه، نشر و احترام به حق تکثیر و به عنوان روز جهانی کتاب و کپی‌رایت نام‌گذاری شد. روز ۲۳ آوریل به احترام ویلیام شکسپیر، میگوئل د.سروانتس و دیگر نویسندگان صاحب سبک مانند اینکا گارسیلاسو دولاوگا به عنوان روز جهانی کتاب انتخاب شد. زیرا سال‌روز تولد یا مرگ تعدادی از نویسندگان در این روز اتفاق افتاده‌است.
امروزه بیش از ۱۰۰ کشور روز جهانی کتاب را با رویدادها و برنامه‌های متنوع جشن می‌گیرند. در این روز یونسکو همراه با یک کمیته متشکل از بخش‌های اصلی صنعت کتاب، پایتخت کتاب جهان را برای یک سال انتخاب می‌کند.
قوانین داخلی پاسخگوی نیاز بین‌المللی نیست
کنوانسیون برن یک موافقت‌نامه بین‌المللی برای حمایت از آثار ادبی و هنری در خصوص حق تکثیر است که اولین بار در شهر برن در سوئیس در سپتامبر سال ۱۸۸۶ -شهریور ۱۲۶۵ شمسی- تصویب شد. کنوانسیون برن کشورهای امضاکننده را ملزم می‌کند که آثار پدیدآورندگان سایر کشورهای امضاکننده را همچون آثار پدیدآورندگان تبعه خود مورد حمایت کپی‌رایت قرار دهد.
ایران هنوز به کنوانسیون برن نپیوسته، اما قوانین داخلی برای احترام به حق مولف و مترجم به تصویب رسیده‌است. نخستین قانون رسمی اما ضمنی حق مولف در ایران، سال ۱۳۰۴ به تصویب رسید. قانون «حمایت از حقوق مولفان، مصنفان و هنرمندان»، در سال ۱۳۴۸، قانون «ترجمه وتکثیر کتب و نشریات و آثار صوتی»، در سال ۱۳۵۲، قانون «حمایت از حقوق پدیدآورندگان نرم‌افزارهای رایانه‌ای» در سال ۱۳۷۹ و آیین نامه اجرایی آن در سال ۱۳۸۳ و قانون «تجارت الکترونیک در سال ۱۳۸۲ به تصویب رسید.
در سال ۱۳۹۰ نیز پیش‌نویس لایحه جامع حمایت از حقوق مالکیت ادبی و هنری و حقوق مرتبط از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به دولت تقدیم شد و در جلسه کمیسیون فرعی در ۲/ ۴/ ۹۲ به تصویب رسید که در صورت تصویب نهایی جایگزین قوانین فعلی حق تکثیر ایران خواهدشد، اما هیچ کدام از این قوانین ارتباط بین‌المللی و رعایت حقوق ناشران و نویسندگان خارج از ایران را مورد حمایت قراد نداده است.
رعایت حقوق معنوی، مساله‌ای گسترده و پیچیده است
هرچند رعایت حق کپی‌رایت در ایران الزامی نیست، برخی از ناشران و آژانس‌های ادبی چندین سال است که برای رعایت این حق تلاش می‌کنند. احمد ذوعلم، مدیر آژانس ادبی دایره مینا با اشاره به اینکه در ایران قوانین خوبی برای حمایت از حقوق مولفان، و صاحبان اثر وجود دارد، به خبرنگار ایرنا گفت: قوانین خوبی هستند که حقوق مولفان در کشور بر اساس آن‌ها رعایت می‌شود. مشکلی که در این قوانین وجود دارد، این است که این‌ها قوانین داخلی است و قانون‌گذار به مولفان، مصنفان و صاحبان حق محتوای داخلی توجه کرده‌است، این مساله مقداری تنظیم روابط در ابعاد بین‌المللی در حوزه محتوا را سخت می‌کند. برای اینکه بتوانیم به حقوق نشر بین‌المللی احترام بگذاریم، باید قوانینی داشته‌باشم که بتوانیم با آن، حق ناشرانی را که در ایران نیستند، رعایت کنیم.
به گفته ذوعلم از سال‌ها قبل موارد مختلفی درباره کنوانسون برن و حقوق معنوی آثار در کشور وجود داشت. یک مساله این است که رعایت حقوق معنوی، مساله‌ای گسترده و پیچیده است. در حوزه محتوای کتاب مکتوب کار می‌کنم. در تمام ابعاد زندگی به کپی‌رایت و حقوق معنوی گره خوردیم، این مسله در صنعت به صورت جدی مطرح است و ابعاد اقتصادی قوی دارد و می‌تواند ابعاد سیاسی داشته‌باشد.
می‌توانیم کنوانسیون بین‌المللی را به صورت مشروط بپذیریم
ذوعلم با اشاره به ابعاد مختلف کنوانسیون برن، فواید و زیان‌های آن بیان کرد: به مسائل و ضرورت‌های کنوانسیون برن کمتر توجه و بیشتر به ضرر و زیان‌های آن پرداخته شده‌است. در حالی که به نظر من این‌ها قابل تفکیک هستند. گاهی می‌توان به سمت پذیرش مشروط قوانین بین‌المللی رفت در صورتی که باوری که وجود دارد این است که کنوانسیون‌های بین‌المللی را یا باید صددرصد قبول کنیم یا باید صددرصد قبول نکنیم، در صورتی که اینطور نیست و می‌توانیم کنوانسیون بین‌المللی را به صورت مشروط بپذیریم و حتی برخی از بندهای آن را نپذیریم.
مدیر آژانس ادبی دایره مینا با اشاره به مسائل اخلاقی و قوانین داخلی که گاه با بندهایی از قوانین بین‌المللی مغایرت دارد، ادامه داد: باید با توجه به قوانین داخلی خیلی عملیاتی‌تر به سمت قوانین بین‌المللی برویم. یعنی اگر مساله ما تنظیم روابط با حقوق بین‌المللی نشر است، بخشی را بپذیریم که بتواند به ما کمک کند.
او افزود: اساس مسائلی که منجر به تنظیم روابط بین‌المللی می‌شود، تنظیم روابط بین دولت‌ها و ملت‌های مختلف و توجه به منافع آن‌ها است. همه آن‌هایی که به کنوانسیون‌های بین‌المللی می‌پیوندند، منافعی دارند و ممکن است با مضراتی هم مواجه شوند. باید قوانین بین‌المللی را در شرایطی قبول کنیم که آسیب کمتری ببینیم.
ذوعلم با تاکید بر اینکه نپیوستن به کنوانسین برن، به تولید محتوای داخلی ضربه می‌زند، ادامه داد: همه می‌دانند که این فقدان چه ضربه‌ای به تولید محتوای داخلی می‌زند، تولید محتوای داخلی مهم‌تر از صادر شدن محتوا به خارج از کشور است، اما با بی‌توجهی به قوانین بین‌المللی، بازار داخلی را از حالت رقابتی خارج می‌کنیم.