به گزارش ایرنا، فرونشست زمین در کشور تاکنون در مناطق کشاورزی و اطراف شهرها به وجود آمده است اما در ورامین تهدیدی پنهان و خاموش برای مناطق مسکونی نیز به حساب می آید.
برداشت بی رویه آب از سفره های زیر زمینی و کاهش حجم آب منابع آبی در سال های اخیر و از طرف دیگر افزایش حفر حلقه چاه های غیر مجاز در دشت ورامین که بیشتر در باغها نیز انجام می شود فرونشست زمین را تبدیل به موضوعی جدی کرده است.
خشکسالی، چاه های غیرمجاز ،کاهش بارندگی و برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی از جمله علت های این بحران است. شاید برخی از این علت ها در دست ما نباشد اما زدن چاه های غیرمجاز هنر دست ماست گویی خودمان با دست خودمان گور زمین را می کنیم.
فرونشست عبارت است از فرو ریزش و یا نشست سطح زمین که به علت‌های متفاوتی در مقیاس بزرگ روی می‌دهد. به طور معمول این اصطلاح به حرکت قائم رو به پایین سطح زمین که می‌تواند با بردار اندک افقی همراه باشد، گفته می‌شود.
این تعریف پدیده‌هایی همچون زمین لغزش‌ها را به دلیل اینکه حرکت آن‌ها دارای بردار افقی قابل توجهی است و همچنین نشست در خاک‌های دستی، که دارای مکانیزم متفاوتی است شامل نمی‌شود.
علت‌های ایجاد فرونشست
عوامل متعددی باعث ایجاد این پدیده می‌شوند: از جمله انحلال، آب شدگی یخ‌ها ، حرکت آرام زمین و خروج گدازه و یا عملیات انسانی نظیر معدن کاری یا برداشت آب زیرزمینی و نفت، برداشت و استخراج مواد معدنی، ریزش سازه‌های زیرزمینی مانند تونل‌ها و یا ایجاد حفره ها در اثر انحلال و برداشت بی رویه از منابع آب زیرزمینی، نفت و گاز.
آسیب‌های ناشی از فرونشست
تغییر ناهمسان در ارتفاع و شیب رودخانه‌ها و آبراهه‌ها و سازه‌های انتقال آب، شکست و یا بیرون زدگی لوله جدار چاه‌ها در نتیجه تنش‌های تراکمی ناشی از تراکم آبخوان‌ها (ایجاد اختلال در بهره برداری از منابع آب زیرزمینی و ماسه دهی چاه ها)، پیشروی امواج در مناطق پست ساحلی، کاهش برگشت ناپذیر تمام یا بخشی از مخزن آب زیرزمینی در نتیجه از بین رفتن یا کاهش تخلخل مفید نهشته‌ها، کاهش بازدهی یا ایجاد تخریب در شریان‌های حیاتی و سازه‌های مهم و کاهش میزان نفوذپذیری سطحی و پیرو آن گسترش پهنه‌های بیابانی و تغییر در توپوگرافی و توسعه دشت سیلابی از جمله آسیب های فرو نشست زمین است.
فرونشست در ایران
در بین عوامل موثر در ایجاد فرونشست، به نظر میرسد که برداشت بیش از حد مجاز از منابع آب زیرزمینی، ضخامت لایه رسوبی و ویژگی‌های مهندسی رسوبات، عوامل اصلی ایجاد فرونشست در بیشتر دشت‌های ایران هستند.
مناطقی که هم اکنون در شرایط بحرانی ایجاد فروچاله‌ها و فرونشستها قرار دارند شامل دشت کبودرآهنگ همدان، ورامین، نظرآباد، دشت تهران، دشت مشهد و نیشابور، دشت‌های استان کرمان، اصفهان و قزوین می‌باشند.
استان‌هایی که برای انجام بررسی مخاطرات ناشی از فرونشست در برنامه چهارم توسعه تعیین شده اند عبارتند از: خراسان رضوی، کرمان، تهران، اصفهان و قزوین که با توجه به اهمیت بررسی فروچاله‌ها در همدان این منطقه نیز در بررسی‌ها گنجانده خواهند شد.
برداشت بیش از حد مجاز را می توان نتیجه عدم وجود مدیریت درست منابع آب در بخش برداشت و از سوی دیگر به هدر رفتن حجم عظیمی از آب در در نتیجه نادرست بودن شیوه‌های کشاورزی و مصارف صنعتی و شهری یا بطور خلاصه مصرف نامتناسب دانست.
اصلاح روش های آبیاری کشاورزی ؛ حلقه گمشده جلوگیری از فرونشست زمین
سرزمین ایران از گذشته تاکنون در حوزه کشاورزی فعالیت های گسترده ای داشته و به دلیل موقعیت جغرافیایی و اقلیم متفاوت کشاورزی رایج بوده است . طبق آمارها و به گفته جهاد کشاورزی ، حدود ۷۰ درصد است که این موضوع ، اهمیت مدیریت مصرف آب در این راستا را چند برابر کرده است . متاسفانه نحوه آبیاری در کشور به صورت سنتی یا غرقابی می باشد که در این روش هدررفت آب بسیار بالا است. هدر رفت آب در ایران بیش از میانگین جهانی است براساس گزارش‌های موجود میزان هدررفت آب در کشور ما ۲۸ تا ۳۰ درصد است درحالی که این مقدار اتلاف در دنیا ۹ تا ۱۲ درصد گزارش شده است.
در این بین روش های آبیاری در میزان مصرف آب بسیار تاثیر گذار بوده و نقش بسزایی در مدیریت این امر دارد.
در روش آبیاری غرقابی آب را در سطح خاک جاری می سازند بطوری که تمامی سطح زمین با لایه ای از آب پوشیده شود. آب ضمن جاری شدن بروی سطح خاک به درون آن نفوذ می کند و خاک را تا عمق مورد نظر خیس می نماید. آبیاری غرقابی به سه فرم سیلابی ، نواری و کرتی انجام می شود. اما در آبیاری تحت فشار آبیاری که آبیاری نوین نیز تلقی می شود ، توزیع آب در مزرعه توسط لوله و با کمک فشاری که توسط پمپ یا اختلاف ارتفاع تولید می شود ، صورت می گیرد و می تواند میزان بهره وری را به طور فزاینده و چشمگیری افزایش دهد.
حرکت از سمت آبیاری غرقابی به سوی آبیاری نوین و تحت فشار می تواند از یک طرف در مدیریت مصرف آب و از طرف دیگر در جلوگیری از فرونشست هر چه بیشتر منطقه دشت ورامین جلوگیری کند.
بخش عمده فرونشست در شرق بخش جوادآباد رخ داده است
حسن خدادادی بخشدار جواد آباد ورامین در گفت وگو با خبرنگار ایرنا گفت: با بررسی ها و پیرو جلساتی که پیرامون موضوع فرونشست زمین در بزرگ ترین بخش استان بخش جوادآباد انجام شده است ، برداشت بی رویه و حفر چاه های عمیق برای آبیاری کشاورزی در این منطقه از علل های اصلی فرونشست زمین است .
وی افزود: بخش اصلی و عمده فرونشست زمین در بخش جوادآباد ، در شرق این بخش یعنی به سمت روستا های حسن آباد کوه گچ و ابردژ و نزدیک به ریل قطار تهران - مشهد اتفاق افتاده است که در برای طولانی مدت می تواند بسیار حساس و خطرناک باشد .
بخشدار جوادآباد ادامه داد: بخشداری جوادآباد جلسات متعددی پیرامون این موضوع با مرکز زمین شناسی تهران برگزار کرده است و پیگیر حل این مشکل و کاهش میزان فرونشست در بخش جوادآباد است.
ورامین بالاترین میزان فرونشست زمین در کشور را ندارد اما سرعت فرونشست بالاست
دکتر حامد نیرومند عضو کمیته بین المللی فرونشست در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: این جمله صحیح نیست که ورامین بالاترین میزان فرونشست در کشور یا حتی جهان را دارد چرا که سرعت آن بالاست نه میزان فرونشست؛ میزان فرونشست زمین در کشور و یا جهان بالا نیست و در دیگر نقاط کشور نیز این موضوع فرونشست زمین را به طور جدی شاهد هستیم.
وی افزود: مهم ترین دلیل فرونشست زمین در منطقه دشت ورامین برداشت بی رویه آب و چاه های متعدد آب است که با وجود خط ریلی راه آهن تهران - مشهد ، آزادراه های اصلی کشور و محل خطوط انتقال نیرو باید به این موضوع به طور ویژه توجه شود.
نیرومند ادامه داد: یکی از نقاط فرونشست کشور و استان تهران دشت ورامین است که در این راستا مسیولین باید با برگزاری جلسات متعدد ، مدون و برنامه ریزی های طولانی مدت و از طرف دیگر تخصیص بودجه و اعتبارات لازم ، هر چه زودتر اقدامات لازم را انجام دهند.
زمین های کشاورزی در دشت ورامین باید با تجهیزات و تکنولوژی جدید آبیاری شود
عضو کمیته بین المللی فرونشست زمین با اشاره به میزان بالای مصرف آب در منطقه دشت ورامین و لزوم توجه ویژه در اصلاح آبیاری یادآور شد : دولت با تخصیص بودجه ای قابل توجه در راستای اجرای آبیاری نوین با تجهیزات و تکنولوژی جدید آبیاری ، در مصرف آب صرفه جویی شده و در فرونشست هر بیشتر منطقه جلوگیری شود.
وی خاطر نشان کرد : با اجرای آبیاری نوین با تجهیزات و تکنولوژی جدید جهان در جلوگیری از برداشت بی رویه آب از طریق چاه های مجاز و غیر مجاز دشت ورامین تاثیر بسزایی دارد.
نیرومند ضمن اشاره به مصرف بالای آب در دشت ورامین اظهار کرد : دشت ورامین با توجه به این موضوع که یکی از مناطق اصلی کشاورزی در استان تهران و کشور است ، مصرف آب نیز بالاست و به تبع وجود چاه های آب غیر مجاز ، باید با اجرای طرحی که پیش تر به وزارت نیرو تحت عنوان مانیتورینگ آنلاین فرونشست و آب های زیر زمینی داده شده است در کنترل میزان فرونشست کشور و آب های زیرزمینی دست شما اقدام شود.
وی افزود : هیچ منعی برای فعالیت کشاورزی کشاورزان زحمتکش دشت ورامین نیست اما به دلیل آببر بودن نحوه آبیاری کشاورزان ، باید نحوه آبیاری کشاورزی اصلاح شود که در این مسیر دولت باید پای کار بیاید.
بلاشک برای حل مشکل فرونشست زمین و جلوگیری از فرونشست هر چه بیشتر در دشت ورامین ، نیازمند توجه مسئولان ملی و استانی است.
کلاس های آموزشی آگاه سازی مردم نسبت به مخاطرات فرونشست زمین برگزار می شود
حمید رضا تاجیک رییس هلال احمر شهرستان ورامین در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: هلال احمر شهرستان ورامین با رویکرد پیشگیری بهتر از درمان است ، اقدام به برگزاری کلاس های آموزشی امداد و نجات ، حوادث و مخاطرات در شهر و خانه های هلال احمر روستای بخش مرکزی و بخش جوادآباد می کند .
وی افزود : در این کلاس ها علاوه آموزش امداد و نجات به موضوع مخاطراتی که مردم منطقه در آن سکونت می کنند نیز پرداخته می شود که در این راستا مردم بتوانند در حین حوادث ، به بهترین نحو از خود و خانواده مراقبت و محافظت کنند.
رییس هلال احمر شهرستان ورامین خاطر نشان کرد : یکی از موضوعاتی که در سال های اخیر مورد توجه واقع شده فرونشست زمین است که در این راستا با برگزاری کلاس های آموزشی آگاه سازی مردم نسبت به مخاطرات فرونشست زمین اقدام می شود.
تاجیک بیان کرد : خانه های هلال در این پوشش این موضوع و اجرا آن بسیار تأثیرگذار بوده اند که در این راستا ، ۹۰ درصد روستا هایی که در آن مردم ساکن هستند و دارای دهیاری می باشد خانه هلال فعال است و به مردم خدمت رسانی می کنند.
شکاف های عمیق حاصل فرونشستها
فرونشست زمین در اراضی دشت ورامین به ویژه منطقه ابردژ باعث به وجود آمدن شکاف های عمیق در سطح زمین شده که این شکاف ها تا نزدیکی راه آهن سراسری تهران -مشهد نیز کشیده شده است.
مقابله با پدیده فرونشست زمین
تنها راه مقابله با پدیده فرونشست زمین انجام اقدامات پیشگیرانه است، انجام فعالیت‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری به منظور تغذیه دشت‌ها، کاهش بهره‌برداری از سفره‌های زیرزمینی و تغییر الگوی کشت از اقدامات پیشگیرانه و مقابله با پدیده فرو نشست زمین است.
در این راستا اقدامات آبخیزداری و آبخوان‌داری در قالب پروژه‌های بیولوژیکی با ایجاد پوشش گیاهی در بالادست حوزه آبخیز، به منظور جلوگیری از روان‌آب‌ها و فرسایش خاک و اقدامات بیومکانیک همچون ایجاد کنتورفارو (چاله‌های فلسی) در راستای ذخیره نزولات آسمانی و در بخش مکانیک با ایجاد بندهای سنگی ملاتی و سدهای خاکی با هدف جلوگیری از ایجاد روان‌آب‌ها و افزایش نفوذپذیری آب در برون رفت از این پدیده خطرناک مهم است.
ورامین با ۳۰۰ هزار جمعیت در ۳۵ کیلومتری جنوب‌شرق تهران استان تهران واقع شده است.