امروز ۲۶ آوریل، سالگرد فاجعه اتمی چرنوبیل است. حادثه ای که آن را بدترین فاجعه اتمی تاریخ تا کنون می دانند.
میخائیل گورباچف آخرین رهبر شوروی در این باره می گوید: انفجار چرنوبیل عامل اصلی سقوط شوروی بود. انفجار چرنوبیل نقطه عطفی بود که راه را برای آزادی بیان بیشتر باز کرد تا جایی که سیستمی که ما می‌شناختیم دیگر امکان ادامه حیات نداشت.
حادثه عظیم
۲۶ آوریل ۱۹۸۶ راکتور هسته ای شماره ۴ نیروگاه چرنوبیل در نزدیکی شهر پریپیات در شمال جمهوری شوروی سوسیالیستی اوکراین دچار حادثه ای شد که در مقیاس حوادث هسته ای در رتبه ۷ یعنی بالاترین رتبه یا همان حادثه عظیم قرار گرفته است. حادثه عظیم به معنی انتشار عمدهٔ مواد رادیواکتیو با آسیب های گستردهٔ بهداشتی و زیست‌محیطی است که نیاز به اقدامات برنامه‌ریزی شدهٔ فوری و طولانی‌مدت در جهت مقابله دارد.
این واقعه در جریان یک آزمایش ایمنی در یک رآکتور نوع آربی‌ام‌کی، که در شوروی رایج است، اتفاق افتاد.
فاجعهٔ چرنوبیل، هم از لحاظ هزینه و هم از لحاظ تلفات، بدترین حادثهٔ هسته‌ای در تاریخ محسوب می‌شود. مبارزه برای محافظت در برابر خطراتی که بلافاصله پس از حادثه به‌وجود آمد و همچنین اقدامات در جهت پاکسازی محیط زیست، در نهایت بیش از نیم میلیون نفر پاکساز را درگیر کرد و حدود ۶۸ میلیارد دلار؛ هزینه دربرداشت.
باران های رادیواکتیو
پس از انفجار ابتدا محیط اطراف تأسیسات به امواج رادیواکتیو آلوده گشت و بعد به تدریج ابرهای آلوده به نواحی دورتر سرکشیدند و بارش باران سبب شد که بخش‌های وسیعی از اروپا به مواد رادیواکتیو آلوده شود. در اثر انفجار در رآکتور بلوک چهار تأسیسات اتمی چرنوبیل، مواد رادیواکتیو برای ساختن حدود صد بمب اتمی آزاد شدند.
در اثر فاجعه چرنوبیل قریب به ۵ میلیون نفر آسیب دیدند، حدود ۵ هزار مرکز مسکونی در بلاروس، اوکراین و فدراسیون روسیه با ذرات رادیو اکتیو آلوده شدند. از میان آنها، ۲۲۱۸ شهر و روستا با جمعیت حدود ۲٫۴ میلیون نفر در محدودهٔ اوکراین قرار داشتند، فاجعهٔ چرنوبیل جمعیت کشورهای مذکور را تحت‌الشعاع قرار داد. غیر از اوکراین، جمهوری بلاروس و فدراسیون روسیه، کشورهای فنلاند، سوئد، نروژ، لهستان، انگلستان و برخی کشورهای دیگر نیز اثرات فاجعه را احساس کردند.
عوامل اصلی فاجعه انجام آزمایش بدون فراهم بودن شرایط، سطح ناکافی ایمنی در رآکتور و اشتباهات پرسنل اعلام شد.
جُرمی عظیم
بر اساس گزارش‌های اعلام شده مقامات شوروی میزان استاندارد تشعشعات اتمی که یک انسان می‌تواند تحمل کند را در عدد پنج ضرب کرده بودند، که این جرمی بسیار بزرگ است. از پانصد هزار نفری که با حادثهٔ چرنوبیل مبارزه کردند، بیست هزار نفر مرده‌اند و دویست هزار نفر هم رسماً از کار افتاده اعلام شده‌اند. کسانی هم که زنده ماندند، از بیماری‌ها و سرطان‌های مربوط به تشعشعات اتمی رنج می‌برند. بسیاری از مردم اوکراین و حتی کشورهای همسایه به دلیل وجود ید رادیواکتیو به سرطان تیروئید دچار شدند.
تشعشعات اتمی چرنوبیل همچنان پابرجا بوده و علی‌رغم ایزولاسیون نوین آن نمی‌توان از آن چشم‌پوشی کرد. آمار افزایش نرخ سرطان اوکراین هم گواه بر شرایط وخیم تشعشعات رادیواکتیو -که همچنان هم موجودند- است.
چند واقعیت کمتر شنیده شده
- براساس برآوردهای سازمان بهداشت جهانی ۳۰ هزار نفر در اثر فاجعه چرنوبیل جان خود را از دست دادند و بیش از ۷ میلیون نفر در معرض تابش مواد رادیو اکتیو قرار گرفتند.
- اولین کسی که در اثر این حادثه هسته‌ای جان خود را از دست داد والری خودمچوک نام داشت. وی از کارکنان نیروگاه هسته‌ای چرنوبیل بود و مسئولیت رصد پمپ آب به هسته نیروگاه را برعهده داشت.
- گردوغبار رادیواکتیو ناشی از فاجعه چرنوبیل به شمال و غرب اروپا و حتی شرق ایالت متحده آمریکا نیز رسید.
- اگرچه انفجار در نیروگاه چرنوبیل در سال ۱۹۸۶ اتفاق افتاد، به گفته مسئولین بیش از ۱۰۰ سال طول می کشد تا این نیروگاه به طور کامل از رده خارج شود.
- انفجار در چرنوبیل دستکم ۴۰۰ برابر بیشتر از بمبی که آمریکا در سال ۱۹۴۵ روی هیروشیما انداخت مواد رادیواکتیو آزاد کرد.
- بارش هسته‌ای ناشی از فاجعه چرنوبیل تا کشور ایرلند هم رسید.
- نزدیکترین شهر به نیروگاه چرنوبیل شهر تازه تاسیس پریپیات بود که تا ۳ هزار سال دیگر برای سکونت دوباره انسان‌ها امن نخواهد شد.
- پرندگان حوالی چرنوبیل در مقایسه با دیگر پرندگان مغزهای کوچکتری دارند.
- درختان اطراف چرنوبیل در مقایسه با درختانی که به ذرات رادیواکتیو آلوده نیستند، کندتر رشد می‌کنند و تعداد عنکبوت‌ها و حشرات در اطراف نیروگاه چرنوبیل کمتر است.
- مقامات شوروی سابق هزاران زن باردار را که تا ۳۰ کیلومتری محل حادثه بودند مجبور به سقط جنین کردند.
- چرنوبیل به یکی از منحصربه‌فردترین مناطق حیات وحش در جهان تبدیل شده است و جمعیت عقاب‌ها، سگ‌های آبی، گرگ‌ها و گوزن‌ها در مناطق متروکه اطراف این نیروگاه زندگی می‌کنند.
- پای فیل یک توده بزرگ فوق رادیواکتیو است که در جریان فاجعه چرنوبیل ایجاد شد. در ابتدای شکل گیری این توده، تنها ۶۰ ثانیه قرار گرفتن در معرض آن می‌توانست باعث مرگ یک نفر شود و امروزه ۵۰۰ ثانیه در کنار آن بودن مرگبار است. این توده برای بیش از ۱۰۰ هزار سال سمی باقی خواهد ماند.
- اگرچه حادثه چرنوبیل در اوکراین روی داد اما حدود ۷۰ درصد آلودگی نصیب بلاروس شد.
- سه مرد که به نام جوخه خودکشی معروف شده‌اند از انفجار بخاری (steam explosion) پس از حادثه چرنوبیل جلوگیری کردند. این انفجار می‌توانست باعث نابودی کل نیروگاه شده و تمام اروپا را به مدت صدها سال غیرقابل سکونت کند.
- به آتش نشان‌هایی که به مهار انفجار چرنوبیل کمک کردند، چیزی درباره خطرات این کار گفته نشده بود. همه این آتش نشان‌ها به فاصله چند روز از حادثه جان خود را از دست دادند.
- گردنبند چرنوبیل نام مستعار نوعی بخیه افقی است که پس از عمل برداشتن غده سرطانی از روی تیروئید روی گردن زده می‌شود. دلیل این نامگذاری آن است که آمار سرطان تیروئید پس از حادثه چرنوبیل در بلاروس، اوکراین، روسیه و لهستان افزایش یافت.
- حدود ۲۰۰ تن ماده رادیواکتیو هنوز در داخل رآکتور نیروگاه چرنوبیل وجود دارد.
- مقامات شوروی قصد داشتند حادثه چرنوبیل را از جهان مخفی کنند. اما کارگران یک کارخانه هسته ای در سوئد پرده از این راز وحشتناک برداشتند و همه چیز را افشا کردند.
- آزمایش تسلیحات هسته ای در دهه‌های ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ بین ۱۰۰ تا هزار بار بیشتر از چرنوبیل، در محیط زیست ماده رادیواکتیو آزاد کرد.
منابع:
https://inis.iaea.org/collection/NCLCollectionStore/_Public/۲۸/۰۵۸/۲۸۰
۵۸۹۱۸.pdf
Chernobyl and the fall of the Soviet Union: Gorbachev’s glasnost allowed the nuclear catastrophe to undermine the USSR. (slate.com)
گزارش از: ناصرغضنفری- آیدا شجاع