به گزارش گروه علم و آموزش ایرنا، شرکت‌های دانش‌بنیان که این روزها زیاد از آنها می‌شنویم؛ شرکت‌هایی هستند که با توسل به نیروی انسانی ماهر و دانش‌آموخته دانشگاهی و با استفاده از فناوری سطح بالا به محصول و در نتیجه ثروت می‌رسند.
هر چند طی سال های اخیر خبرهای بیشتری از فعالیت شرکت های دانش بنیان در ایران می‌شنویم، قانون حمایت از شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان و تجاری‌سازی نوآوری‌ها و اختراعات مشتمل بر ۱۳ ماده و ۶ تبصره پنجم آبان ۱۳۸۹ جهت دستیابی به اقتصاد دانش‌بنیان، به تصویب مجلس رسید و پس از تایید شورای نگهبان همان سال به مجلس شورای اسلامی ابلاغ شد و سال ۱۳۹۲ اولین فهرست از شرکت‌های دانش بنیان به تصویب کارگروه ویژه رسید.
امروز تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان بر اساس آمار معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری به حدود ۶۶۰۰ شرکت رسیده است که این شرکت ها بر اساس ماهیت و فعالیت‌شان، به دو گروه شرکت‌های دانش‌بنیان تولیدی و نوپا و دانش‌بنیان‌های نوپا یا تولیدی نیز بر اساس نوع فعالیت، پیچیدگی و اهمیت فناورانه در سه گروه نوع یک، نوع دو یا نوع سه دسته بندی شده‌اند.
شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه‌های گوناگون فناوری از جمله فناوری زیستی، کشاورزی، صنایع غذایی، دارو، فرآورده‌های پیشرفته تشخیص و درمان، مواد پیشرفته، محصولات مبتنی بر فناوری‌های شیمیایی، ماشین‌آلات پیشرفته، تجهیزات پزشکی، برق، الکترونیک، فوتونیک، مخابرات، فناوری اطلاعات و ارتباطات، نرم‌افزارهای رایانه‌ای و خدمات تجاری‌سازی بیش‌ترین حجم تولید محصولات و خدمات دانش‌بنیان را ارائه می‌دهند.
در حالی که سهم شرکت‌های دانش‌بنیان از اقتصاد کشور در سال ۱۳۸۹، حدود ۲ هزار میلیارد ریال بود، در سال ۱۴۰۰ میزان فروش شرکت‌های دانش‌بنیان از ۹۰۰ هزار میلیارد فراتر رفت که رشدی بیش از ۴۵۰ درصدی را نشان می‌دهد.
با وجود این، میزان موفقیت این شرکت ها و اشتغال زایی آنها با توجه به توان اقتصاد داخلی کشور هنوز کافی نیست. حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب در پیامی به مناسبت آغاز سال ۱۴۰۱، سال جدید را سال «تولید؛ دانش‌بنیان، اشتغال‌آفرین» نام گذاری و بر تولید دانش‌بنیان و متکی بر دانش و پیشرفت های علمی و همچنین تولید اشتغال‌آفرین تاکید کردند.
شرکت های دانش بنیان که عمدتا با ابتکارها و سرمایه‌گذاری‌های فردی کار خود را آغاز می‌کنند در ادامه حتی با وجود برخورداری از تسهیلات مختلف با مشکلاتی هم در زمینه های مختلف از اعطای مجوز تا دشواری های صادرات محصولات و غیره روبرو هستند. پرونده خبری دانش‌بنیان‌ها؛ چالش‌ها و دستاوردها پای صحبت فعالان این شرکت‌ها در حوزه های مختلف نشسته است.
شاهین زرین‌قبایی (دانش آموخته مهندسی مکانیک جامدات) یکی از موسسان شرکت دانش بنیان ابزار دقیق آب آزما در گفت وگو با خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا در مورد فعالیت‌های این شرکت توضیح داد: زمینه فعالیت شرکت ما تولید آنالایزرهای آنلاین (پایش برخط) پایش کیفی سیالات است.
این تجهیزات به صورت ایستگاهی در نقاط صنعتی، تسویه‌خانه‌ها و دیگر مراکز مرتبط و محل هایی که تشخیص داده شود پارامتر شیمیایی نیاز به پایش دارد نصب می شوند و بدون نیاز به کارکنان آزمایشگاه یا تجهیزات خاص دیگر، مانند یک آزمایشگاه کوچک به صورت ۲۴ ساعته و خودکار سیالات را شامل آب و پساب پایش می‌کند.
وی افزود: این تجهیزات همچنین به صورت خودکار فرایندها را کنترل می کند؛ به این صورت که اگر مقدار اسیدیته آب تغییر کند می تواند با افزودن موادی داخل آب یا تغییر خط از افزایش بیش از حد اسیدیته آب جلوگیری کند؛ یعنی به طور کلی هوشمندسازی و خودکارسازی در صنایع بزرگ با فناوری بالداست مانند تسویه خانه های آب و فاضلاب، پتروشیمی ها و صنایع شیمیایی، صنایع خودروسازی و هر جا که سیال به مقدار زیاد استفاده شود، کاربرد دارد.
زرین‌قبایی در مورد شروع فعالیت این شرکت گفت: از ۱۵ سال قبل وارد صنعت شدیم. تقریبا از سال ۹۲ شرکت ما ثبت شد و پس از مراحل تحقیق و توسعه از سال ۹۸ شرکت دانش بنیان شد. اکنون بیش از ۱۰ نفر در شرکت شاغل هستند. در این سال ها هم تعداد قابل توجهی دستگاه به صنایع مختلف فروخته و در این صنایع نصب شده است.
به گفته وی این شرکت در فضای خصوصی و با هزینه شخصی مستفر بوده است، ولی بعد از دانش بنیان شدن و آشنایی با مجموعه پارک های علم و فناوری و مراکز رشد پژوهشگاه ها، از یک سال و نیم قبل در مرکز رشد پژوهشگاه شیمی و مهندسی شیمی مستقر شده است.
وی در مورد مزیت استقرار در مراکز علمی برای یک شرکت دانش بنیان گفت: از جهاتی بهتر است؛ یکی اینکه کل مجموعه علمی است و برای شرکت ما که دانش بنیان و در حال تحقیق و توسعه هستیم بسیار مناسب است، ولی محدودیت از نظر کمبود فضا داریم.
وام‌های شرکت‌های دانش‌بنیان با وام‌های معمول تفاوتی ندارد
این فعال اقتصاد دانش بنیان در مورد بازار فروش محصولات این شرکت گفت: از زمانی که تحریم ها شدت گرفت و رویکرد دولت به سمت شرکت های داخلی رفت، موضوع اقتصاد دانش بنیان از جنبه شعاری خارج شد و بیشتر عملی شد. شرکت آب و فاضلاب اکنون بیشتر از محصولات داخلی استفاده می کند. در صنایع نفت و گاز هم این روند شروع و اخیرا توجه به شرکت های داخلی بیشتر شده است و روی خوشی به تجهیزات شرکت های داخلی نشان می دهند.
وی در مورد استفاده از تسهیلات مختص شرکت های دانش بنیان نیز گفت: اصلا از تسهیلات صندوق نوآوری و شکوفایی (که به بانک های عامل معرفی می کند) استفاده نکرده‌ایم. این وام‌ها از جهت درصد سود یعنی سود ۱۸ درصد با شرایط معمولی فرق زیادی ندارد. در حالی که بانک های دولتی و خصوصی دیگر هم، بدون دوندگی و کاغذبازی اداری همان وام را می دهند.
یک سال زمان برای مجوزی که داده نشد
زرین قبایی یکی دیگر از موانع پیش روی شرکت های دانش بنیان و به طور خاص شرکت ابزار دقیق آب آزما را دریافت مجوزهای مورد نیاز دانست و گفت: برای این دستگاه پروانه تولید نیاز داشتیم که باید از وزارت صمت می گرفتیم، بیش از یک سال پیش درخواست را به وزارت صمت در دولت قبل ارایه دادیم که به دلیل کاغذبازی پروانه تولید هنوز صادر نشده است طوری که اصلا از گرفتن آن ناامید شده‌ایم.
وی ادامه داد: در حالی که دستگاه ایراد خاصی هم ندارد، ولی فقط هر بار یک ایراد جزئی می گیرند که غیرمنطقی است و بعد از چند هفته که آن را رفع کردیم، دوباره ایراد دیگری می گیرند.
شهاب زرین قبایی (دانش آموخته مهندسی برق) دیگر موسس این شرکت در مورد امکان فروش این محصولات بدون داشتن پروانه توضیح داد: محصولات ما جزو محصولات فناوری بالا است، در دنیا کلا پنج شرکت شامل سه شرکت آمریکایی و ۲ شرکت آلمانی این محصولات را تولید می کنند. این محصول ۱۰۰ درصد داخل کشور تولید می شود و به فناوری آن دست یافته ایم. در واقع به دلیل نیازی که صنایع به این فناوری دارند، اگر نباشد صنعت از کار می افتد و به همین دلیل بسیاری از مراکز محصول را حتی بدون مجوز خریداری می کنند.
وی تاکید کرد: البته از طرف خود صندوق نوآوری و شکوفایی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری هم حتی به وزارت صمت نامه داده شده است، ولی وزارت صمت اهمال کاری می کند.
صادرات محصول هم برای ما مهم است و به آن فکر کرده ایم؛ البته مشکلاتی داریم. قصد داریم محصولات را توسعه دهیم. هم بازار داخلی داریم و هم می خواهیم محصولات جدید اضافه کنیم، ولی محدودیت مکانی داریم. البته همکاران پژوهشگاه هم تلاش می کنند، ولی فضای مناسب ندارند؛ ضمن اینکه نمی توانیم این محصول را در شهرک صنعتی تولید کنیم.
وی اظهار داشت: قبلا در شهرک صعنتی گلگون بودیم ولی فضای شهرک های صنعتی بیشتر فضای کارگاهی بود و برای تولید یک محصول فناوری بالا مناسب نیست و فرد تمرکز لازم را نخواهد داشت. از طرف دیگر در ساختمان مسکونی هم امکان گرفتن جواز تولید وجود ندارد و بهترین جا پارک های علم و فناوری یا پژوهشگاه هاست که بیشتر این مراکز کمبود جا دارند.
زرین‌قبایی گفت: البته بهتر و هوشمندانه تر می توان فضاهایی را برای شرکت های واقعی دانش بنیان ایجاد کرد که واقعا تولیدکننده هستند و این فضاها را مدیریت کنند؛ به عنوان مثال ساختمان های هشت طبقه ایجاد شود و همه شرکت ها به صورت متمرکز کار کنند.