به گزارش خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا، همه کودکان حق بهره‌گیری از امکانات و خدمات سلامت و حفاظت در برابر خشونت روحی و روانی، صدمات و سوء‌استفاده را دارند. بعضی از گروه‌های کودکان برای بهره‌مندی از حقوق خود به حمایت ویژه نیاز دارند که یکی از این نوع حمایت ها انجام به موقع واکسیناسیون است.
واکسیناسیون بر اساس برنامه ایمن سازی کشور تنها راه پیشگیری است و ایران با برنامه موفق ایمن‌سازی ملی فلج اطفال، بیش از ۲۰ سال است که هیچ موردی از این بیماری نداشته است.
فلج اطفال بیماری عفونی واگیردار (معمولا پولیو Polio نامیده می‌شود) بیشتر کودکان زیر پنج سالی را که در برابر آن واکسینه نشده‌اند، تحت تاثیر قرار می‌دهد. پولیو باعث فلج دائمی و حتی مرگ‌ومیر می‌شود. پولیو می‌تواند با استفاده از واکسن‌هایی که در مایعات بدن (ایمنی هومورال نیز نامیده می‌شود) و همچنین ایمنی مخاط روده، در برابر بیماری (آنتی‌بادی) دفاع ایجاد می‌کنند، پیشگیری شود.
عامل این بیماری که بیشتر در کودکان زیر پنج سال مشاهده می شود پولیوویروس است که شامل سه نوع ۱ و ۲ و۳ است. نوع ۱ عامل اغلب موارد ابتلا و فلج است و نوع ۲ در جهان ازجمله ایران ریشه کن شده است.
دوره کمون بیماری سه تا پنج روز و در شکل فلجی هفت تا ۱۴ روز است.
روش انتقال این بیماری از راه سیستم تنفسی و دهانی – مدفوعی است و بیماران بیشترین قدرت آلوده کنندگی را معمولا در چند روز اول بعد از شروع علائم بالینی دارند. این بیماری در اکثر موارد بدون علامت است و فقط عده کمی از مبتلایان دچار تظاهرات بالینی می شوند که با علائم سرماخوردگی ساده، تب، سردرد، بی حالی، درد و ضعف عضلات سرفه، شل شدن عضلات و اسهال بروز می کند و در برخی از موارد فلج ناگهانی که مهم ترین علامت است، رخ می دهد.
دو نوع واکسن فلج اطفال وجود دارد، خوراکی و تزریقی که در حال حاضر در ایران از نوع خوراکی استفاده می شود. برنامه ریشه کنی بیماری فلج اطفال در کشور از سال ۱۳۷۳ با برگزاری روز ملی ایمن سازی آغاز شد و با موفقیت توانست گردش ویروس فلج اطفال را از دی ماه ۱۳۷۹ در کشور قطع کند.
به گفته کارشناسان برنامه ایمن سازی و مبارزه با بیماری ها، باورهای غلط در مورد واکسیناسیون در ایران وجود دارد و برخی پدر و مادرها به دلیل نگرانی های نابجا از واکسیناسیون به موقع کودکان خودداری می کنند.
آنها تاکید دارند: هیچ نگرانی نباید موجب واکسن نزدن به موقع کودکان شود چرا که نگرانی از بروز برخی عوارض دلیل درستی برای شرکت نکردن در واکسیناسیون یا به تعویق انداختن آن نیست و همیشه واکسن نزدن یا به تعویق انداختن بدون دلیل اشتباه است.
واکسن فلج اطفال در ایران و خاورمیانه تنها در موسسه تحقیقات واکسن و سرم سازی رازی تولید می‌شود. در حال حاضر بیش از ۴۵ سال از تولید اولین بچ واکسن خوراکی فلج اطفال در این موسسه تحقیقاتی و سرم سازی می گذرد. در طی این سال ها، موسسه رازی تقریبا کل نیاز کشور به این واکسن را تامین کرده است. تاکنون مطالعاتی روی بهینه‌سازی شرایط تولید و فرمولاسیون و ارزیابی این فرآورده انجام شده است.
واکسن تولیدی در موسسه تحقیقات واکسن و سرم سازی رازی در بستر سلولی دیپلوئید انسانی MRC-۵ تهیه می‌شود. استفاده از بسترهای سلولی مطمئن از جمله سلول های دیپلوئید MRC-۵ و WI۳۸ می‌تواند از خطر انتقال عوامل ناخواسته بکاهد. با توجه به برنامه سازمان جهانی بهداشت در جایگزینی واکسن سه ظرفیتی فلج اطفال tOPV با واکسن دوظرفیتی فلج اطفال bOPV این مؤسسه تحقیقاتی از سال ۲۰۱۳ میلادی اقدام به تولید این نوع واکسن کرده‌است.
موفقیت در ریشه کنی و طغیان نکردن بیماری فلج اطفال ناشی از سویه های وحشی یا واکسینال در ایران با وجود همسایگی با ۲ کشور آندمیک (افغانستان و پاکستان)، مهم ترین دلیل کارایی واکسن خوراکی فلج اطفال تولیدی در موسسه تحقیقات واکسن و سرم سازی رازی است.
معاون تحقیق و تولید فرآورده های بیولوژیک این موسسه تحقیقاتی در مورد تولید این واکسن می گوید: سالانه ۲۰ میلیون دز واکسن فلج اطفال در موسسه تحقیقات واکسن و سرم سازی رازی تولید و تحویل وزارت بهداشت می شود.
دکتر محمد حسین فلاح مهرآبادی یادآور شد: موسسه رازی تنها مرکز سازنده واکسن فلج اطفال در کشور است که طی سال های گذشته سه نوع (یک، دو و سه) این واکسن را تولید می کرد و با استفاده از واکسن خوراکی فلج اطفال این موسسه، فلج اطفال نوع دو (پولیوی وحشی WPV) در کشور ریشه کن شد.
وی افزود: در سال های اخیر با حذف نوع دو، واکسیناسیون فقط برپایه فلج اطفال نوع یک و سه انجام می شود. سالیانه نیز حدود ۲۰ میلیون دز واکسن فلج اطفال با اعلام نیاز وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در موسسه رازی تولید می شود و در اختیار این وزارتخانه قرار می گیرد.
معاون تحقیق و تولید فرآورده های بیولوژیک موسسه رازی خاطرنشان کرد: امسال نیز برای تولید ۲۰ میلیون دز واکسن پولیو -فلج اطفال- نوع یک و سه این بیماری برنامه ریزی شده است.
آشنایی با واکسن تولید محققان ایرانی
واکسن زنده تخفیف حدت یافته دو ظرفیتی فلج اطفال، نوع و شکل آن مایع و خوراکی
ترکیب واکسن نیز یک دز واکسن (۲ قطره یا ۱/۰ میلی لیتر)
این واکسن برای ایجاد ایمنی فعال علیه بیماری فلج اطفال تهیه شده است. هر دز واکسن شامل۲ قطره یا ۱/۰ میلی لیتر است که به صورت خوراکی مصرف می شود.
در شرایط عادی تجویز این واکسن برای زنان باردار منع مصرف دارد. تنها در صورت بروز اپیدمی و با توصیه کمیته کشوری ایمن سازی مصرف آن بلامانع است.
واکسن خوراکی به دو صورت قطره پلاستیکی چکان وویال شیشه ای با قطره چکان جداگانه موجود است. در هنگام واکسیناسیون باید دو قطره از واکسن خوراکی پولیو مستقیما روی زبان ریخته شود و نباید ۲ تا سه ساعت پس از دادن قطره خوراکی به نوزاد شیر داده شود.
سن و نوبت های تلقیح واکسن به این ترتیب است: بدو تولد، ۲ ماهگی، چهار ماهگی، ۶ ماهگی، ۱۸ ماهگی، چهار تا۶ سالگی.
این واکسن تاثیری بر روند بیماری فلج اطفال کودکانی که مبتلا به این بیماری هستند، ندارد. این ویروس ۶ تا ۸ هفته پس از واکسیناسیون در مدفوع و حلق افراد واکسینه شده یافت می شود. این واکسن فاقد عوارض جانبی است.
مصرف هم زمان داروهای سرکوب کننده ایمنی یا واکسن های دیگر ممکن است از تاثیر و کارایی واکسن خوراکی فلج اطفال بکاهد در این صورت استفاده هم زمان از چند واکسن از راه های مختلف و تزریق در نواحی مختلف بدن ممکن است. این واکسن برای مبتلایان به ضعف سیستم ایمنی و اعضای خانواده اش تجویز نمی شود. کسی که واکسن دریافت می کند دست کم برای ۶ تا هشت هفته نباید با بیماران مبتلا به ضعف سیستم ایمنی تماس داشته باشد.
برنامه و زمان مناسب واکسیناسیون
سن واکسیناسیون و افراد حساسی که نیاز به ایمن سازی دارند به وضعیت اپیدمیولوژی بیماری و افراد حساس در منطقه بستگی دارد. بنابراین ایمن سازی منسجم و مؤثر جامعه باید طبق دستورالعمل کمیته کشوری ایمن سازی انجام شود.
نحوه مصرف در بارداری و شیردهی
در شرایط عادی تجویز این واکسن برای زنان باردار منع مصرف دارد. تنها در صورت بروز اپیدمی و با توصیه کمیته کشوری ایمن سازی مصرف آن بلامانع است.
موارد منع مصرف
در افراد مبتلا به نقص یا سرکوب سیستم ایمنی مادرزادی یا اکتسابی
در کودکان با تب شدید و مبتلا به هر بیماری حاد تب دار
در کودکان تحت درمان با ترکیبات کورتیکوسترویید یا داروهای تضعیف کننده سیستم ایمنی تا ۲ هفته پس از پایان درمان
در موارد حساسیت شناخته شده قبلی به هر یک از اجزای واکسن مانند نئومایسین
عوارض جانبی
واکسن خوراکی ضد فلج اطفال (سابین) بی ضررترین واکسن خوراکی موجود در جهان است با این وجود در موارد معدودی فلج عضلانی شل(Flaccid paralysis) گزارش شده است.
تداخلات دارویی
مصرف این واکسن همزمان با سایر واکسن های تحت پوشش برنامه ایمن سازی کشوری، تداخل ندارد.
مصرف داروهای تضعیف کننده سیستم ایمنی ( ۲ هفته قبل و بعد از مصرف واکسن) سبب کاهش یا عدم پاسخ ایمنی نسبت به واکسن می شود.