ایلان ماسکِ ۵۱ ساله، کارآفرین و ابرسرمایه‌دار آمریکایی که از بنیانگذاران شرکت پرداخت الکترونیک «پِی‌پَل» و بنیانگذار شرکت فضایی «اسپیس ایکس» و از بزرگ‌ترین سرمایه‌گذاران شرکت خودروسازی «تسلا موتورز»، در چند هفته گذشته توانست با وجود موانعی که در مسیرش بود، معامله شیرینی بکند و کل سهام شرکت رسانه اجتماعی «توییتر» را با ۴۴ میلیارد دلار نقد بخرد. حالا او در مرکز توجه افکار عمومی جهان قرار گرفته است. اما ایلان ماسک کیست؟ از کجا آمده و چه مسیری را طی کرده تا به اینجا رسیده است؟
تحصیل ناتمام در دانشگاه
ایلان ماسک در ۷ تیر ۱۳۵۰ (۱۹۷۱ میلادی) در شهر پرتوریا در آفریقای جنوبی متولد شد. پدرش اهل آفریقای جنوبی و مادرش کانادایی بود. از همان اوان نوجوانی، استعدادهایی در کار با رایانه و کارآفرینی از خود نشان داد. برای مثال، در کودکی تخم‌مرغ‌های شکلاتی عید پاک در خانه درست می‌کرد و با برادرش در خانه‌ها را می‌زد تا آن‌ها را بفروشد. در ۱۲ سالگی یک بازی ویدیویی ساخت و آن را به یک مجله در حوزه رایانه فروخت. ماسک می‌گوید به‌دلیل متارکه والدینش و مشکل ارتباط با همکلاسی‌ها در مدرسه، کودکی سختی داشته و خیلی زود به فکر رفتن از خانه افتاده است. از آن سو، چون نمی‌خواست در نظام آپارتاید آفریقای جنوبی به سربازی اجباری برود، گذرنامه کانادایی خود را گرفت و در سال ۱۹۸۸ به آمریکای شمالی رفت. او در پی فرصت‌های اقتصادی تازه‌ای در ایالات متحده بود.
او تلاش کرد با رفتن به دانشگاه، کار خود را در آمریکای شمالی شروع کند. ابتدا به دانشگاه «کویینز» در آنتاریو در کانادا و سپس به دانشگاه پنسیلوانیا در آمریکا رفت و توانست در سال ۱۹۹۷ مدرک کارشناسی فیزیک و اقتصاد را بگیرد. او برای گذراندن دوره کارشناسی ارشد فیزیک در دانشگاه استنفورد هم ثبت‌نام کرد، اما بعد از دو روز انصراف داد؛ چون فکر می‌کرد اینترنت فرصت‌های خیلی بیشتری برای او فراهم می‌کند تا فیزیک.
ماسک در سال ۲۰۰۰ با همسر اولش که همکلاسی‌اش در دانشگاه بود، ازدواج کرد. همسرش می‌گوید ماسک از آن افرادی است که به درخواست‌ها نه نمی‌گوید و وقتی به خانه می‌آید، آن اراده‌ای که در رقابت و کسب‌وکار دارد، به‌طرز شگفت‌آوری ناپدید می‌شود.
اولین شرکت‌ها
پیشرفت ایلان ماسک در اوج حباب «دات کام» در دهه ۱۹۹۰ میلادی اتفاق افتاد که شرکت‌های فناوری به‌طرز سرسام‌آوری رشد می‌کردند. ماسک وقتی هنوز دانشجو بود، در سال ۱۹۹۵، یک شرکت تأسیس کرد که نامش «زیپ‌تو» (Zip۲) بود و نقشه و دفترچه راهنمای کسب‌وکارها را برای روزنامه‌های آنلاین تهیه می‌کرد. چهار سال بعد، او «زیپ‌تو» را به‌قیمت ۳۰۷ میلیون دلار به شرکت رایانه‌ای «کامپک» فروخت.
او با پولی که از فروش این شرکت به دست آورده بود، شرکت خدمات مالی آنلاین «ایکس دات کام» (X.com) را بنیان گذاشت. این همان شرکتی بود که بعدها تبدیل شد به شرکت انتقال آنلاین پول «پِی‌پَل» (PayPal). ماسک در سال ۲۰۰۲ «پی‌پل» را با قیمت ۱.۵ میلیارد دلار به حراجی آنلاین «ای‌بِی» (eBay) فروخت و میلیاردر شد.
برنامه برای فضا
ایلان ماسک ظاهراً همیشه در حرف‌هایش از آینده بشر صحبت می‌کرده است و اینکه چطور انسان‌ها باید در آینده مکان سکونتی غیر از کره زمین هم داشته باشند. این اعتقادات که در ظاهر جلوه انسانی داشته، اما در باطن حلقه‌ای از زنجیره کسب‌وکار او بوده است و باعث شد او در سال ۲۰۰۲ شرکت «فناوری‌های اکتشاف فضایی» (Space Exploration Technologies) یا همان «اسپیس ایکس» (Space X) را تأسیس کند و در این کار رؤیای رقابت با ناسا را در سر داشت.
ماسک از مخارج هنگفت راکت‌های فضایی ناراضی بود و «اسپیس ایکس» را به راه انداخت تا راکت‌هایی با قیمت‌های به‌صرفه‌تر بسازد. دو راکت اول این شرکت «فالکون ۱» و «فالکون ۹» بود که به‌ترتیب در سال‌های ۲۰۰۶ و ۲۰۱۰ آزمایش شدند. راکت سوم این شرکت به‌نام «فالکون هِوی» در سال ۲۰۱۸ آزمایش شد که می‌خواست وسایلی در مجموع به وزن ۵۳ تن را تا مدار زمین حمل کند. این راکت می‌توانست دو برابر وزنی را حمل کند که راکت بزرگ‌ترین رقیبش، شرکت «بویینگ»، ساخته بود، در عین اینکه هزینه ساختنش یک‌سوم راکت بویینگ بود.
در زمان حمله روسیه به اوکراین و قطع اینترنت اوکراین، ماسک تلاش زیادی کرد که با ارائه اینترنت «استارلینک» به اوکراینی‌ها، این سامانه را در افکار عمومی برجسته کند؛ هرچند در کیفیت اینترنتی که این شرکت به اوکراینی‌ها ارایه کرد شک ایجاد شد
برنامه ماسک برای فضا تا اینجا پیش رفت که «اسپیس ایکس» اعلام کرد می‌خواهد راکت «فالکون ۹» و «فالکون هِوی» را با هم ترکیب کند و سامانه «سوپر هِوی استارشیب» را بسازد که می‌تواند ۱۰۰ تن بار را به مدار پایینی زمین ببرد. هدف سامانه «استارشیپ» این است که به یک سامانه رفت‌وآمد سریع از شهرهای زمین به پایگاه‌هایی در کره ماه و کره مریخ تبدیل شود.
«اسپیس ایکس» مشغول ساخت فضاپیمای «دراگون» هم هست که قصدش حمل آذوقه به ایستگاه فضایی بین‌المللی است. دراگون در سال ۲۰۲۰ به‌طور آزمایشی سفر با خدمه به ایستگاه بین‌المللی فضایی را شروع کرد. ایلان ماسک علاوه بر مدیرعاملی «اسپیس ایکس»، مدیر طراحی در ساخت راکت‌های «فالکون» و «دراگون» و سامانه «استارشیپ» بوده است.
یکی دیگر از برنامه‌های فضایی ایلان ماسک، سامانه «استارلینک» بوده است که یک منظومه ماهواره‌ای زیر نظر شرکت «اسپیس ایکس» است و می‌خواهد اینترنت ماهواره‌ای را با استفاده از هزاران ماهواره کوچک در مدار پایینی زمین به گیرنده‌های زمینی بفرستد. در زمان حمله روسیه به اوکراین و قطع اینترنت اوکراین، ماسک تلاش زیادی کرد که با ارائه اینترنت «استارلینک» به اوکراینی‌ها، این سامانه را در افکار عمومی برجسته کند؛ هرچند در کیفیت اینترنتی که این شرکت به اوکراینی‌ها ارایه کرد تشکیک شد.
ساخت خودروهای برقی
خودروسازی از مدت‌ها قبل و ابتدای قرن بیست‌ویکم یکی از حوزه‌های فعالیت ایلان ماسک بود. او در این حوزه به ساخت خودروهای برقی علاقه نشان داد و در نهایت، در سال ۲۰۰۴ یکی از کسانی شد که سرمایه‌گذاری بزرگی روی شرکت سازنده خودروهای برقی «تسلا موتورز» انجام دادند. در سال ۲۰۰۸ هم مدیرعامل این شرکت شد.
اولین مدل خودروی تسلا در سال ۲۰۰۶ با نام «رودستر» عرضه شد و توانست با یک بار شارژ ۳۹۴ کیلومتر راه برود. صفر تا صد این ماشین اسپورت کمتر از چهار ثانیه بود. در اولین عرضه شرکت «تسلا» در بازار بورس در سال ۲۰۱۰ در حدود ۲۲۶ میلیون دلار سرمایه برای این شرکت جمع شد. دو سال بعد، تسلا خودروی سواری «مدل اس» را به بازار عرضه کرد که با تحسین منتقدان خودرو مواجه شد. مدل لوکس و شاسی‌بلند «ایکس» تسلا در سال ۲۰۱۵ با استقبال بیشتری هم روبه‌رو شد. در سال ۲۰۱۷ تسلا «مدل ۳» را که قیمت مناسب‌تری داشت رونمایی کرد که پرفروش‌ترین خودروی برقی در تاریخ خودروسازی شد.
در کنار خودروسازی، ایلان ماسک سراغ شبکه ریلی هم رفت و روی سامانه راه‌آهن «هایپرلوپ» (Hyperloop) کار کرد که مدعی بود در هر واگنش ۲۸ مسافر جا می‌گیرد و می‌تواند در عرض ۳۵ دقیقه فاصله ۵۶۰ کیلومتری بین لس‌آنجلس و سانفرانسیسکو را طی کرد، یعنی سرعتی نزدیک به سرعت صوت. ماسک می‌گفت که این سامانه فقط ۶ میلیارد دلار هزینه خواهد داشت و می‌تواند سالانه به شش میلیون مسافر خدمات بدهد اما وقتی که مشغول کارهای «اسپیس ایکس» و «تسلا موتورز» شد، اعلام کرد که وقت ندارد روی این پروژه کار کند.
او سه بار طلاق گرفته است و درباره عادات بدی که دارد خیلی روشن صحبت می‌کند. بارها درباره علاقه دیوانه‌وارش به ماریجوانا حرف زده است. در مصاحبه‌هایش یا در توییتر چیزهایی می‌گوید که ممکن است عاقلانه به نظر نرسد
ماسک در تأسیس یک شرکت تولید پنل‌های خورشیدی هم به‌نام «سولار سیتی» در سال ۲۰۰۶ شرکت کرد که چند سال بعد دومین شرکت بزرگ پنل‌های خورشیدی در آمریکا شد. فکر او این بود که انرژی خورشیدی را منبعی برای خودروهای برقی تسلا کند. در سال ۲۰۱۶، این شرکت با بخش باتری‌های شرکت تسلا ادغام شد و شرکت «تسلا انرژی» به وجود آمد. البته بعدتر یک دعوای حقوقی هم بر سر مالکیت سهام این شرکت ایجاد شد.
ثروتمندترین شخص جهان
یکی از زندگینامه‌نویسان ایلان ماسک می‌گوید که او با اینکه اهل سخنرانی در جمع نیست و اصولاً خیلی آدم اجتماعی‌ای نیست اما رقابت را به‌شدت دوست دارد و اعتماد به نفس خیلی زیادی دارد. او سه بار طلاق گرفته است و درباره عادات بدی که دارد خیلی روشن صحبت می‌کند. بارها درباره علاقه دیوانه‌وارش به ماریجوانا حرف زده است. در مصاحبه‌هایش یا در توییتر مطالبی می‌گوید که ممکن است عاقلانه به نظر نرسد.
همچنین شرکت‌هایش درگیری‌های قابل‌توجهی با نهادهای نظارتی و سرمایه‌گذاران و مسایلی همچون تبعیض نژادی دارد. درباره نادرستی ادعاهایی که خود او مطرح می‌کند هم حرف و حدیث فراوان است. ایلان ماسک در مصاحبه‌ای که بتازگی در کنفرانس «تد» در سال ۲۰۲۲ داشت، گفت: «اگر گناهانم را فهرست کنید، بدترین آدم روی زمین به نظر می‌رسم. اما اگر آن‌ها را در برابر کارهای درستی که انجام داده‌ام بگذارید، خیلی معقول‌تر به نظر می‌رسد.»
این همه آشفتگی که ایلان ماسک در کار و زندگی خود داشته مانع از ثروت‌اندوزی او نشده است. مجله «فوربز» و «بلومبرگ» او را ثروتمندترین فرد جهان با ثروتی نزدیک به ۲۵۰ میلیارد دلار می‌دانند که چند ده میلیون دلار بیشتر از ثروت نزدیک‌ترین رقیب او، جف بزوس، بنیانگذاری شرکت «آمازون»، است. فوربز در آوریل ۲۰۲۲ دارایی ماسک را ۲۵۲ میلیارد دلار برآورد کرد. بیشتر ثروت او ناشی از سهام ۱۷ درصدی‌اش در شرکت «تسلا» است. دارایی‌های دیگر ایلان ماسک شامل ارزهای دیجیتال و چند شرکت کوچک ازجمله شرکت تونل‌سازی «بورینگ» و استارت‌آپ فناوری علوم اعصاب به‌نام «نورالینک» است.
ایلان ماسک در ایجاد شرکت «اسپیس ایکس» رویای رقابت با ناسا را در سر داشته استبا همه این‌ها، ایلان ماسک مدعی است که او معتاد به کار است و کسب‌وکارهایش را فقط برای پول درآوردن اداره نمی‌کند. این ادعایش را مخصوصاً در جریان خرید سهام توییتر بارها تکرار کرد.
کمک‌های دولت به امپراتوری
ایلان ماسک در سال‌های گذشته علیه یارانه‌های دولتی زیاد صحبت کرده است، خاصه وقتی که بحث گرفتن مالیات از ثروتمندان شده است. او می‌گوید که هیچ کمکی از دولت نمی‌خواهد و بهتر است یارانه‌های دولتی به شرکت‌ها، به‌طور کامل حذف شود. اما گزارش تحقیقی روزنامه لس‌آنجلس تایمز نشان داده است که شرکت‌های «اسپیس ایکس» و «تسلا موتورز» و «سولار سیتی» تا سال ۲۰۱۵ مجموعاً ۴.۹ میلیارد دلار یارانه، معافیت مالیاتی، وام و قرارداد پیمانکاری از دولت آمریکا دریافت کرده‌اند.
در برنامه بازسازی زیرساخت‌های دولت جو بایدن که بودجه‌اش یک تریلیون دلار است، بخشی مربوط به سامانه‌های شارژ خودروهای برقی است که بودجه‌اش به ۷.۵ میلیارد دلار می‌رسد و بخشی از آن نصیب شرکت‌های ایلان ماسک خواهد شد. در آوریل سال ۲۰۲۱، ناسا یک قرارداد ۲.۸۹ میلیارد دلاری با شرکت «اسپیس ایکس» بست. در سال ۲۰۲۰ شرکت «اسپیس ایکس» یک قرارداد ۶۵۳ میلیون دلاری با نیروی هوایی ارتش آمریکا منعقد کرد. شرکت تسلا سهمی هم از ۶۰۰ میلیارد دلار مشوق‌های دولتی به کسب‌وکارها بابت رکود دوران شیوع ویروس کرونا داشت. در سال ۲۰۱۶ ایالت نیویورک قراردادی ۷۵۰ میلیون دلاری با شرکت «سولار سیتی» داشت تا در شهر بوفالو پنل‌های خورشیدی را نصب کند. وقتی به عقب‌تر می‌رویم می‌بینیم فهرست این قراردادها و معافیت‌های مالیاتی و کمک‌های مالی تا سال ۲۰۱۰ ادامه پیدا می‌کند. بنابراین به نظر می‌رسد کمک‌های ایالتی و فدرال هم در ساخته‌شدن امپراتوری ایلان ماسک نقش داشته‌اند.
مجله «فوربز» و «بلومبرگ» او را ثروتمندترین فرد جهان با ثروتی نزدیک به ۲۵۰ میلیارد دلار می‌دانند. فوربز در آوریل ۲۰۲۲ دارایی ماسک را ۲۵۲ میلیارد دلار برآورد کرد
دیدگاه‌های سیاسی
ماسک در سال ۲۰۰۲ شهروند آمریکا شد. در این مدت تلاش کرده است برچسب‌های سیاسی به او نچسبد و خود را «نیمه‌دموکرات، نیمه‌جمهوری‌خواه»، «از نظر سیاسی معتدل» و «مستقل» می‌داند. اما این‌ها به این معنا نیست که وارد دعواهای سیاسی نشده است. او چون از نهادهای نظارتی و نرخ مالیات در کالیفرنیا ناراضی بود، کسب‌وکارهایش را به تگزاس منتقل کرد. با سازمان‌دهندگان اتحادیه‌های کارگری درگیر شد و در بهار سال ۲۰۲۰ گفت که ماندن در خانه به علت شیوع ویروس کرونا، یک تصمیم «فاشیستی» است.
در زمان نامزدی اوباما و هیلاری کلینتون به ستاد انتخاباتی این نامزدهای حزب دموکرات کمک مالی کرد. با وجود این، در سال‌های اخیر به جمهوری‌خواهان نزدیک‌تر شده است. به نظر می‌رسد رفتار سیاسی او از منافعش در تجارت پیروی می‌کند
با اینکه به نظر می‌رسد او به سیاست‌های جمهوری‌خواهان نزدیک است، اما وقتی دونالد ترامپ آمریکا را از توافقنامه اقلیمی پاریس بیرون کشید، روابطش را با ترامپ قطع کرد و از شورای تجاری کاخ سفید بیرون آمد. کمک‌های نقدی‌اش به سیاستمداران معمولاً کم بوده، ولی در زمان نامزدی باراک اوباما و هیلاری کلینتون به ستاد انتخاباتی این نامزدهای حزب دموکرات کمک مالی کرده است.
با وجود این، در سال‌های اخیر به جمهوری‌خواهان نزدیک‌تر شده است. به نظر می‌رسد رفتار سیاسی او از منافعش در تجارت پیروی می‌کند.
ایلان ماسک در سال‌های اخیر وارد کارهای خیریه هم شده، اما رفتارش در این حوزه پیچیده بوده است. بزرگ‌ترین حامی مالی اتحادیه آزادی‌های مدنی آمریکاست که از ارزش‌هایی مثل آزادی بیان حمایت می‌کند.
اما گزارش‌هایی هم منتشر شده است مبنی بر اینکه کمک‌های مالی او به بنیادهای خیریه‌ای می‌رود که خودش در آن‌ها نقش دارد. بابت کارخانه خودروسازی تسلا، هوادار مقابله با تغییرات اقلیمی است؛ اما وقتی برنامه جهانی غذا در سازمان ملل برای ریشه‌کنی گرسنگی در جهان از میلیاردرها کمک خواست، ایلان ماسک در این بحران تشکیک کرد.