دعاهای امام سجاد (ع) یکی از آموزه هایی بود که میهمانان ماه رمضان را سیراب می کرد و در این میان دعای چهل و پنجم صحیفه سجادیه معروف به دعای وداع امام چهارم از جایگاهی ویژه برخوردار است، به گونه ای که بزرگان و اساتید اخلاق توصیه می کردند که این دعا را در آغاز ماه رمضان و قبل از پایان یافتن این ماه بخوانیم و از معارف آن بهره ببریم تا کمتر حسرت آن را بخوریم.
آخرین روز از ضیافت الهی را در حالی پشت سر می گذاریم و خود را برای عید فطر آماده می کنیم که امید به رحمت الهی داریم، هر چند در روزه داری جز تشنگی و گرسنگی بهره ای برنگرفتیم و بهار قرآن و شب قدر را به راحتی از دست دادیم ولی هنوز امیدواریم که باران رحمت الهی در این ساعت های پایانی ماه مبارک، شادابی و نشاطی به جانمان بدهد و به امید روز عرفه می نشینیم که اگر تا این ساعت آمرزش الهی شامل حالمان نشده، تا آن روز تلاش می کنیم تا بتوانیم وارد وادی رحمت الهی شویم.
همانگونه که ورود به ماه مبارک رمضان برای مومن خوشایند و دلپذیر است، وداع و خداحافظی و فراق آن دردناک و ناراحت کننده است. امام سجاد (ع) در دعای چهل و پنجم صحیفه سجادیه با تعبیرهای احساسی مبتنی بر واقعیت، به خداحافظی از این ماه پرداخته و در ضمن آن به برخی از فضائل ماه رمضان اشاره کرده اند.
خدایا! وقتی امام سجاد (ع) آن زینت عابدانت عرضه می دارد عذر ما را در کوتاهی‌های‌مان بپذیر و عمر ما را تا ماه رمضان آینده برسان، پس ما چه بگوییم؟ آن حضرت اینگونه عرضه داشت: آنگاه که به ماه رمضان آینده رسیدیم، ما را به آن چه سزاوار بندگی توست و به آن چه باید در آن فرصت انجام دهیم، موفق بدار و در مدت این ماه مبارک و ایام ماه رمضان آینده، اعمال صالح و شایسته را برای ما مقدر بدار.
چگونه می توان با امام چهارم همصدا شد که خدایا! تو ملت اسلام را برگزیدی که روزه ماه رمضان را بگیرند و فضل آن را به ما ارزانی داشتی و غیر از ملت اسلام از این امتیاز محروم ماندند و ما از تو اطاعت کردیم در حالی که به روزه روز و نماز شب مشغول بودیم و بدین وسیله رحمت و پاداش تو را جلب کردیم و پیمانه کسی را که به تو رغبت کند، آکنده می سازی و با وجود خود، سائلان را پاسخ می دهی و به هر کس که به تو تقرب جوید، نزدیک هستی.
در دعای وداع امام سجاد (ع) اینگونه می خوانیم: خدایا! این ماه مبارک در بین ما بسیار پسندیده ماند و برای ما یار بسیار خوبی بود و بهترین سودها را به ما رساند و هنگام سرآمدن ایامش از ما جدا شد و رفت. ماه مبارک را در حالی وداع می گوییم که جدایی از آن بر ما سخت و موجب نگرانی ماست و پیمان محفوظ و احترام بسیار و حق حتمی آن را بر عهده خود ضروری و لازم می دانیم و با حسرت و شوق تمام درودمان را بر آن ماه خدا و عید اولیای خدا نثار می کنیم.
امام زین العابدین از این ماه خداحافظی می کند و ماه رمضان را بهترین دوست در میان زمان ها و بهترین ماهی می خواند که در بین ساعت های عمرشان گذشته است.
سلام بر تو ای ماهی که آرزومندان را به مقصد نزدیک ساختی و اعمال شایسته فراوان را به انجام رساندی. سلام بر تو ای همدمی که به هنگام حضور، بسیار گران قدر بودی و آن گاه که رفتی فراق تو گرانتر و انتظار دیدارت پس سخت و دردآور است.
به هر اندازه که فرازهایی از دعای امام سجاد (ع) را می خوانیم بر ساعت های گذشته آن افسوس می خوریم که ای کاش قدر این ماه را بیشتر می دانستیم. آن حضرت عرضه داشت: سلام بر تو ای ماهی که به هنگام آمدن، بسیار مسرت آمیز بودی و به هنگام رفتن، دل را در نگرانی و اضطراب رها کردی و رفتی. سلام بر تو ای ماهی که با دوستی تو انس یافتیم و دل ها را خاشع کردی و از گناهانمان کاستی.
علی بن الحسین (ع) در این دعا از کسانی که حرمت این ماه را نگه داشتند، به عنوان افراد خوشبخت یاد کرده و خطاب به ماه رمضان فرمود: درود بر تو ای ماهی که بهترین یاری هستی که شیطان را دوری کردی و بهترین رفیقی که راه های نیکوکاری را آسان ساختی. راستی چه مقدار گناهکاران که به واسطه تو از آتش جهنم رها شدند و چه خوش بخت است آن که دانست حرمت حریم تو چقدر است و آن را نگاه داشت.
از طرف دیگر امام سجاد (ع) برای نگه دارندگان حرمت این ماه این گونه دعا کردند: خدایا! آن کرامتی را که نصیب پاس دارندگان حرمت ماه رمضان و برپادارندگان حدود آن و پرهیزکنندگان از گناه در آن و تقرب جویندگان به درگاه تو که موجب خشنودی و عطوفت رحمت تو شده اند، بلکه چندین برابر آن از لطف و فضل خود را به ما عطا فرما. زیرا فضل تو کاستی نمی پذیرد و خزائنت اندک نمی شود بلکه پیوسته در زیادت است و معادن احسان تو هرگز نیست و نابود می شود و چه گواراست بخشش های تو!
همانگونه که رسول خدا (ص) در خطبه شعبانیه ویژگی های ماه مبارک رمضان را برشمرده و فرمود: ای مردم ماه خدا با برکت و رحمت و آمرزش به شما رو کرده است؛ ماهی که در نزد خدا بهترین ماه ها، روزهایش بهترین روزها، شب هایش بهترین شب‌ها و ساعت هایش بهترین ساعت ها است.
حالا که دعای امام سجاد (ع) را مرور می کنیم، به ارزش لحظه های آن بیشتر پی می بریم ولی چه سود که آخرین ساعت های این ماه را می گذرانیم و در طول یک ماه با غفلت و دنیازدگی از برکات این ماه بی بهره ماندیم و لحظات ناب آن را به دنیا فروختیم.
مگر رسول خدا (ص) نفرمود پاداش نفس های شما در این ماه، تسبیح و خواب شما ثواب عبادت و عمل شما در آن مورد قبول درگاه الهی و دعای شما نیز مستجاب است.
همانگونه که رحمت للعالمین این ماه را با برکت دانستند، امام سجاد (ع) نیز فرمود: درود بر تو که گناهان بسیار را پاک کردی و عیب ها را پوشاندی، درود بر تو که چه بسیار بر گناهکاران سنگین و مشکل آمدی و بر دل مومنان با هیبت و عظمت بودی. درود بر تو ای ماهی که با برکات تمام بر ما وارد شدی و پلیدی های گناهان را زدودی. سلام بر تو که من در حال وداع تو از بودن تو خسته نبودم و روزه تو را با سختی برگزار نکردم. درود بر تو که قبل از آمدنت سخت در انتظارت بودیم و پیش از رفتن تو بر فراقت محزونیم.
یکی دیگر از برکات این ماه نزول برکات فراوان بود که زین العابدین عرضه داشت: درود بر تو ای ماهی که بدی های بسیار به واسطه تو از ما برطرف شد و خیرات و برکات فراوان به وسیله تو بر ما نازل گردید. درود بر تو و بر شب قدر تو که از هزار ماه بهتر است.
شرم می کنیم که همچون امام سجاد (ع) ماه رمضان را اینگونه بدرقه کنیم: درود بر تو ای ماهی که چه بسیار در گذشته به آمدنت علاقه مند بودیم و چه قدر در آینده مشتاق تو هستیم. درود بر تو و بر فضایلی که به هنگام رحلت با خود بردی و ما اکنون از آن برکات محروم هستیم. خدایا! ما به این ماه مبارک وابسته ایم و تو ما را به آن مشرف ساخته و به توفیق خود بهره گیری از برکات آن را به ما ارزانی داشتی، آن گاه که اشقیا به جهل خود گرفتارند و از فضایل آن محرومند.
امام سجاد (ع)، محرومان از فضایل این ماه را جزو افراد شقی برشمردند و به درگاه الهی عرضه داشتند: خدایا! تو بودی که ما را برای معرفت این ماه مبارک و انجام دادن سنت های آن انتخاب فرمودی و با آن همه تاییدهایی که از سوی تو بر ما ارزانی شد، ما هنوز کمی از وظایف بسیار خود را انجام داده ایم.
آنگاه حضرت خواستار جبران زیان های ماه رمضان شده و به حضرت حق عرضه داشتند: خدایا بر محمد(ص) و آل محمد درود فرست و گرفتاری ها و زیان های ما را با حلول ماه مبارک جبران کن و عید فطر را بر ما مبارک و آن را بهترین روز ما قرار ده و در آن روز عفوت را بیشتر از همیشه شامل حال ما گردان و جرم های ما را نادیده بگیر و از گناهان نهان و آشکار ما درگذر.
خدایا! بر محمد و آل محمد درود فرست و پاداش تمام روزه داران و عبادت کنندگان را در ماه رمضان تا قیامت بر ما مکتوب بفرما.
خدایا! ما را از توبه کنندگانی قرار ده که محبت خود را بر آنان حتمی کرده و بازگشت به سوی طاعت خود را از آنان پذیرفته ای، ای عادل ترین دادگران.