حجت میان‌آبادی در گفت‌وگو با خبرنگار سیاست خارجی ایرنا، با اشاره به ضرورت تأمین حقابه ایران از رودخانه هیرمند، گفت: یکی از مهمترین مسائل زیست محیطی، حفاظت از تالاب‌ها است. عدم تأمین آب مورد نیاز زیست محیطی تالاب‌های بین‌المللی هامون سبب ایجاد مشکلات بسیار جدی، از جمله حجم عظیم ریزگرد، در منطقه سیستان شده است و درنتیجه آن بیماری‌های حاد تنفسی شایع شده است.
تأثیرات عدم تأمین حق‌آبه ایران از هیرمند بر امنیت انسانی
وی با تأکید بر اینکه این مسأله همچنین امنیت انسانی (اقتصادی - اجتماعی) منطقه را با تهدیدات و آسیب‌های جدی روبه رو کرده است، اضافه کرد: برای مثال، از جمله دلایل روی آوردن بخشی از ساکنین منطقه به قاچاق کالا، سوخت و مواد مخدر، کم شدن یا از دست رفتن درآمدهایی است که از راه کشاورزی، باغداری، دامداری، ماهیگیری و شکار به دست می‌آمده است.
میان‌آبادی با بیان اینکه مهاجرت‌های زیست محیطی از سیستان و تخلیه جمعیتی این منطقه نیز از کاهش آورد آب رودخانه هیرمند بی‌تأثیر نبوده است، گفت: نتایج اقتصادی، سیاسی و زیست محیطی کاهش آورد آب رودخانه هیرمند عاملی برای ایجاد تغییرات و دگرگونی اجتماعی در منطقه سیستان بوده است. بر این اساس رسیدگی به مسأله تأمین نیاز زیست محیطی تالاب‌های هامون بسیار حائز اهمیت است.
مسأله آب بر روابط خوب ایران و افغانستان اثر گذار است
پژوهشگر سیاستگذاری منابع آب تصریح کرد: چالش‌های متعدد برآمده از تعاملات حاصل از مسأله تسهیم آب هیرمند، تا جایی حائز اهمیت است که می‌توان ادعا کرد مسأله آب یکی از مهمترین مسائلی است که روابط خوب میان دو کشور ایران و افغانستان را که پیوندهای ناگسستنی بسیاری در زمینه‌های تاریخ، زبان، فرهنگ، مذهب و قرابت‌های نژادی دارند، تحت شعاع قرار داده است.
وی افزود: ایران و افغانستان بنا بر ضرورت تسهیم منصفانه و پایدار منابع آبی مشترک برای تمامی ذی‌مدخلان این حوضه آبریز، اعم از انسان و محیط زیست و لزوم پاسداری از ظرفیت‌های ارزشمند و میراث پربار تمدنی مشترک، مجاب به تعامل برای مواجهه و رسیدگی به چالش‌های برآمده از وجود منبع مشترک شده‌اند. تا جایی که در نهایت مراودات دو کشور در سال ۱۹۷۳ به امضای معاهدهای مشترک برای تقسیم آب هیرمند انجامید.
میان‌آبادی با بیان اینکه با وجود معاهده مشترک بر سر منابع آب رودخانه هیرمند در حوضه آبریز این رودخانه، تالاب‌های هامون در معرض خطر نابودی و تغییرات اکولوژیکی قرار گرفته‌اند، گفت: به همین دلیل تعیین تکلیف حقابه زیست محیطی تالاب‌های بین‌المللی هامون از منابع آب رودخانه هیرمند در معاهدات آبی مشترک بین دو کشور ایران و افغانستان در حوضه آبریز بین‌المللی هیرمند از اهمیت بسزایی برخوردار است.
ماده پنجم و ششم معاهده هیرمند بر حق‌آبه ایران از هیرمند تأکید دارد
وی با اشاره به اینکه در سال ۱۹۷۳ معاهده هیرمند بین ایران و افغانستان در خصوص نحوه تسهیم آب رودخانه مشترک هیرمند از حوضه آبریز هیرمند منعقد شد، افزود: در ماده پنجم این معاهده ذکر شده است که افغانستان موافقت دارد اقدامی نکند که ایران را از حقابه آن از آب رود هیرمند، بعضاً یا کلاً محروم سازد.
پژوهشگر سیاستگذاری منابع آب ادامه داد: در ماده ششم از این معاهده نیز اشاره شده است که افغانستان اقدامی نخواهد کرد که حقابه ایران برای زراعت به طورکلی نامناسب شود یا به مواد شیمیایی حاصله از فاضلاب صنایع به حدی آلوده شود که با آخرین روش‌های فنی و معمول قابل تصفیه نبوده و استعمال آب برای ضروریات معدنی ناممکن و مضر شود.
الزامات حقوق بشری بر تأمین سهم ایران از هیرمند
میان‌آبادی تأکید کرد: به دلیل اثرات خشک شدن هامون‌ها بر سلامت و رفاه ساکنان حوضه آبریز هیرمند، هم در ایران و هم افغانستان و شناسایی حق بر محیط زیست سالم برای افراد، قواعد حقوق بشر مثل حق بر سلامت، حق بر استانداردهای شایسته زندگی و حق بر محیطزیست سالم دولت افغانستان را مکلف به اختصاص حداقل جریان زیست محیطی برای هامون‌ها می‌کند.
پژوهشگر سیاستگذاری منابع آب اضافه کرد: زیرا تعهدات حقوق بشری و نیز حفظ محیط زیست تعهدی عام‌الشمول است که دولت افغانستان، نه فقط در برابر دولت ایران، بلکه نسبت به شهروندان ایرانی، همچنین شهروندان خود و حتی نسل‌های آینده، ملزم به رعایت آن است.
احداث سد کماخان اثرگذاری جدی انسانی، اقتصادی و زیست‌محیطی دارد
وی در ادامه اظهار داشت: احداث سد کمال‌خان بر رودخانه هیرمند می‌تواند از سه منظر آسیب انسانی، آسیب اقتصادی و آسیب زیست محیطی بر پایین‌دست، اثرگذاری جدی داشته باشد و به طور مشخص احداث این سد در حوزه نیاز زیست محیطی رودخانه هیرمند، قابل توجه و چشم‌گیر است؛ به نحوی که می‌تواند سبب تغییرات هیدرولوژیکی رودخانه در ماه‌های زمستان و بهار تا ۸۰ درصد جریان رودخانه شود. این مسأله همچنین می‌تواند منجر به آسیب‌های جدی زیست‌محیطی شود.
میان‌آبادی یادآور شد: دولت‌ها متعهدند هنگام استفاده، مدیریت، تخصیص یا محافظت از منابع آب در درون قلمرو خود، از هر فعل و ترک فعلی که می‌تواند آسیب قابل توجهی به کشورهای دیگر وارد کند خودداری کنند.
افغانستان باید به مسئولیت عرفی خود متعهد باشد
وی در پایان خاطرنشان کرد: بر این اساس، تحویل ۲۶ متر مکعب در ثانیه از آب رودخانه هیرمند به ایران، موجب پایان مسئولیت دولت بالادست نسبت به نیاز پایین دست حوضه آبریز هیرمند نمی‌شود، بلکه حفظ تالاب هامون به عنوان تعهدی عرفی، بین‌المللی و مشترک همواره بر عهده دو کشور است. به همین دلیل نیاز است کشور افغانستان، به عنوان کشور بالادست به مسئولیت عرفی خود در قبال نیاز آبی هامون‌ها متعهد باشد.