اینک در بحبوحه جنجال بر سرپرونده پناهجویان سوری در ترکیه که مخالفان اردوغان برای کوبیدن دولت در آستانه انتخابات سال آینده این کشور از آن استفاده می کنند، مقامات ترکیه خبر از پروژه ایجاد منطقه امن برای بازگرداندن حدود یک میلیون سوری آواره به کشورشان خبر داده اند؛ پروژه ای که سال هاست از مرحله حرف به عمل منتقل نشده است و همچنان از سوی کارشناسان و تحلیلگران با اما و اگرهای زیادی روبه روست.
پایگاه خبری العربی الجدید در گزارشی با بررسی این طرح می نویسد: مقامات ترکیه این پروژه را از سال ۲۰۱۲ و هر بار با انگیزه ها و عنوانی متفاوت مطرح می کنند. رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه سه شنبه گذشته اعلام کرد که آنکارا در حال آماده سازی پروژه ای است که امکان بازگشت داوطلبانه یک میلیون سوری به کشورشان را فراهم می کند. وی در پیامی ویدئویی در مراسم تحویل سرپناه هایی در ادلب سوریه گفت که این پروژه با حمایت سازمان های مدنی و بین المللی ترکیه در ۱۳ منطقه از جمله اعزاز، جرابلس، الباب، تل ابیض و رأس العین با همکاری شوراهای محلی در آن مناطق اجرا می شود.
اما این طرح که جزئیات کامل آن تا به امروز اعلام نشده، با موانع زیادی روبروست که عمده ترین آنها وضعیت امنیتی ناپایدار در شمال سوریه و حضور گروه های افراطی مانند "هیات تحریر الشام (جبهه النصره) است که جان و امنیت آوارگان را تهدید می کنند و ممکن است از روند بازگشت آوارگان به عنوان بهانه ای برای بمباران منطقه استفاده کنند. نبود اجماع بین المللی از سوی همه کشورهای درگیر در پرونده سوریه برای اجرای این طرح یکی دیگر از موانع موجود است .
سلیمان سویلو وزیر کشور ترکیه در مراسم افتتاح روستای مسکونی در نزدیکی کمپ های کمونه در نزدیکی شهر سرمدا در شمال ادلب تعداد پناهجویان سوری در ترکیه را حدود ۳ میلیون و ۷۶۲هزار نفر اعلام کرد که ۲۰۰ هزار و ۹۵۰ نفر از آنها شهروندی ترکیه را گرفته اند.
سویلو همچنین در یک مصاحبه تلویزیونی گفت کشورش در حال ساخت حدود یکصد هزارخانه در استان ادلب است که تا پایان سال جاری میلادی تحویل داده می شوند. وی تامین بودجه ساخت این خانه های ۴۰، ۶۰ و ۸۰ مترمربعی را از محل کمکهای نهادهای خیریه بین‌المللی عنوان کرد.
به گفته وی طرح این پروژه ساخت ۲۵۰هزار خانه برای یک میلیون آواره سوری در سراسر شمال سوریه در مناطق تحت نفوذ ترکیه، در شهرهای جرابلس، الباب، تل ابیض و راس العین و ادلب است.
اینگونه که به نظر می رسد، حزب عدالت وتوسعه ترکیه می خواهد برگ برنده پرونده آوارگان سوری را از دست مخالفان بگیرد و در روزهای اخیر دولت رویکرد جدیدی را در رابطه با آوارگان سوری آغاز و مرخصی عید را که برای دیدار پناهجویان با خانواده هایشان در سوریه داده می شد، ملغی اعلام کرد.
مخالفت حزب جنبش ملی ترکیه (ائتلاف کننده با حزب عدالت و توسعه )، با اجازه دادن به سوری ها برای گذراندن عید در کشورشان باعث شد دولت فورا تعطیلات مزبور را لغو کند، این اقدام موجب نگرانی آوارگان سوری شد که پیش ازاین هم عامل گرانی و فشار به اقتصاد ترکیه معرفی می شدند و اکنون به یکی از کارتهای مهم انتخاباتی در ترکیه تبدیل شده اند .
موانع طرح منطقه امن در خاک سوریه
رسانه عرب زبان در ادامه گزارش خود به موانع طرح منطقه امن مورد نظر ترکیه در سوریه می پردازد و می نویسد: به رغم توافق بین مسکو و آنکارا برای منطقه شمال غربی سوریه، شمال سوریه همچنان در معرض بمباران هوایی و توپخانه‌ای توسط هواپیماهای روسیه و نیروهای دولتی سوریه است.
ادلب و برخی از اطراف آن درکنترل جناح «حیات تحریر الشام» (جبهه النصره سابق) است، این گروه افراطی قوانین سختگیرانه ای را بر ساکنان منطقه تحمیل می کند، بنابراین اسکان پناهندگان سوری و تضمین امنیت آنها دراین منطقه بسیار دشوار است .
گروه های مخالف مستقر در حومه شمالی حلب و شرق رود فرات قادر به کنترل اوضاع امنیتی در این مناطق و حمایت از ساکنان آن دربرابرسو استفاده های متعدد گروه های شورشی نیستند.
فقدان خدمات و فرصت های شغلی یکی از موانع اصلی بازگشت آوارگان است، اوضاع متلاطم امنیتی مانع از اجرای پروژه‌های اقتصادی و اشتغالزایی برای ده ها هزار بیکار سوری است به همین دلیل حدود ۵ میلیون سوری ساکن مناطق شمالی هم اکنون با شرایط سخت معیشتی مواجه هستند .
فقدان یک تصمیم بین المللی
العربی الجدید در ادامه به خلا یک تصمیم و توافق بین المللی برای به رسمیت شناختن منطقه امن پرواز ممنوع اشاره کرده و اضافه می کند که این امر مانع دیگری بر سر راه این طرح است، ازاین رو منطقه مورد نظر ترکیه را دربرابر بمباران نیروهای سوریه ، ایران و روسیه آسیب پذیر می کند.
به ادعای این نشریه، نیروهای دولت سوریه و مسکو برای مقابله با مخالفان ، عمدتاً به بمباران مناطق و زیرساخت‌های غیرنظامی متوسل می شوند و در سال‌های گذشته شهرهای بسیاری براثر بمباران موشکی و پرتاب بمب‌های بشکه‌ای ویران شده اند. روسیه همچنین بارها از بمباران غیرنظامیان به عنوان ابزاری برای فشار به مخالفان برای تسلیم دربرابر برخی تصمیمات بهره گرفته است ، این واقعیت ، منطقه مزبور را به یک هدف مهم برای دولت سوریه و متحدانش تبدیل می کند.
دراین راستا سابقه توافقهای پیشین ترکیه با نیروهای متحد دولت سوریه را نمی‌توان نادیده گرفت، توافقهایی که نخست با هدف کاهش تنش و با عنوان آتش‌بس آغازشد ولی درپایان مناطق مورد توافق را به کام دولت سوریه و روسیه سرازیر کرد.
این رسانه عربی می افزاید: اگر فرض کنیم ترکیه روی مشغول بودن روسیه در جنگ با اوکراین حساب کرده، باید گفت این شرایط موقتی را نمی توان مبنای ایجاد یک منطقه دائمی وپایدار برای بازگشت آوارگان قرار داد زیرا بازگشت آوارگان باید بخشی از یک راه حل سیاسی درازمدت برای بحران سوریه تحت نظارت سازمان ملل باشد.
در همین راستا، احمد قربی، محقق مرکز " گفتگوی سوری"، در مصاحبه با العربی الجدید گفته که اجرای طرح مد نظر ترکیه با موانع قانونی نیز مواجه است بازگرداندن یک میلیون پناهجوی سوری کار ساده ای نیست و ترکیه را با مشکلاتی حقوقی مواجه می کند.
وی همچنین می افزاید در پی افشای کشتار محله تضامن در هفته های اخیر، مشخص شده که بازگشت سوری ها حتی به مناطق تحت نظارت ترکیه امن نیست، زیرا هیچ برنامه ای برای آتش بس یا ممنوعیت پرواز وجود ندارد.
به نظر وی اقدام ترکیه می تواند منجر به اقدام کشورهای اروپایی به بازگرداندن پناهجویان شود درحالی که مناطق شمال سوریه امن نیستند. شاید بتوان با افزایش محدودیت ها، پناهجویان را مجبور به بازگشت کرد ، اما بازگشت آنان امن نخواهد بود، بازگشت پناهجویان باید داوطلبانه و در شرایط امن صورت گیرد.
وی گفت: مشکل دیگری که وجود دارد بحث مالکیت زمین هایی است که خانه های مد نظر در طرح ترکیه در آن ساخته شده است. این مساله ساده ای نیست و می تواند منجر به تغییر بافت جمعیتی یا سکونت اجباری منطقه شود . از آن طرف چه کسی قرار است در سمت سوریه به این موضوع مشروعیت قانونی بدهد ؟ زیرا شورای محلی این حق را ندارند. بعلاوه تامین بودجه برای این پروژه نیز کار ساده ای نیست.
وی خاطرنشان کرد که موانع امنیتی بزرگی دراین مسیر وجود دارد، زیرا به وضوح شاهد بوده ایم که حتی خود سربازان ترکیه نیز مورد حمله قرار می‌گیرند و تاکنون تعدادی از آنها در شمال سوریه کشته و زخمی شده‌اند.