پنجمین گفت‌وگوی تلویزیونی رئیس‌جمهوری با مردم، دوشنبه شب ۱۹ اردیبهشت از شبکه یک سیما پخش شد و بازتاب زیادی در فضای مجازی پیدا کرد. آیت‌الله سید ابراهیم رئیسی در این گفت‌وگو، درباره مهمترین مسائل روز کشور از جمله ابعاد و نحوه اجرای طرح اصلاح نظام پرداخت یارانه کالاهای اساسی سخن گفت. رئیس‌جمهوری با تأکید بر اینکه نان، دارو و بنزین گران نمی‌شود، گفت: «ما برای سه دهک کم‌درآمد، ۴۰۰ هزار تومان و برای دهک‌های بالاتر ۳۰۰ هزار تومان کمک معیشتی نقدی در نظر گرفته‌ایم.»
در ادامه گزارش داده‌کاوی ایرنا از بررسی توئیت‌های مرتبط با اظهارات رئیس‌جمهوری در توئیتر فارسی از چند ساعت پیش از آغاز این گفت و گو تا ساعت ۱۲ روز سه شنبه بیستم اردیبهشت ماه آمده است:
نگاه آماری و واکاوی کمّی توئیت‌ها
در کمتر از ۲۴ ساعت از پخش این گفت‌وگو بیش از ۵۰ هزار توئیت نشری(توئیت) و بازنشری(ریتوئیت) مرتبط با اظهارات سید ابراهیم رئیسی در فضای توئیتر فارسی منتشر شد و واکنش‌ها به این سخنان همچنان ادامه دارد. نرخ مشارکت این موضوع که به نسبت تعداد توئیت‌ها و منابع منتشر شده مربوط می‌شود عدد ۳.۵ به دست آمده که به فراگیری نسبی این موج و عمومیت موضوع در میان کاربران اشاره دارد. ۵۱ هزار و ۱۳۳ توئیتی که به طور دقیق از سوی ۱۴ هزار ۲۶۳ کاربر/منبع منتشرشده در حدود ۱۳۳هزار ۱۵۹ بار از سوی دنبال‌کنندگان لایک گرفتند که میانگین متوسط هر توئیت ۲.۶ لایک محاسبه شده است. این میزان کم لایک‌ها به طور مشخص به توئیت‌های بازنشری، توئیت‌های کپی شده و توئیت‌های پاک شده نسبتا زیادی اشاره دارد که باعث شده متوسط تعداد لایک هر توئیت در حدود ۲.۵ باشد. باید اشاره کرد که بیشترین توئیت این موج ۴۷۶۱ لایک و مربوط به توئیت یک کاربر ارزشی در تمجید اظهارات رئیس جمهوری بوده است.
بررسی محتوای نشری(توئیت و ریپلای) و محتوای بازنشری(ریتوئیت) این موج نشان می‌دهد که در حدود ۵۴ درصد محتوای منتشرشده به مطالب بازنشری و ریتوئیت‌ها و نزدیک به ۴۶ درصد محتوا تولیدی و نشری بوده است. نزدیکی میزان محتوای بازنشری و نشری این موضوع در نخستین ساعات فراگیری آن نشان می‌دهد که علاوه بر تلاش برای بازنشر مطالب منتشرشده که به طور معمول در توئیتر فارسی مرسوم است، کاربران مختلف با گرایش‌های سیاسی متنوع به ابراز نظر و تحلیل شخصی خود از اظهارات رئیس‌جمهوری پرداخته و از این رو محتوای نشری و تولیدی نسبتا زیادی منتشر شده است.
در ادامه سه نمودار روندنمای تعداد مطالب منتشر شده، تعداد لایک‌ها و تعداد ریتوئیت‌ها به خوبی روند تولید، میزان و نحوه فعالیت کاربران توئیتر را نشان می‌دهد. نقطه پیک(قله) هر سه نمودار مربوط به ساعت ۱۰ شب روز دوشنبه ۱۹ اردیبهشت است که تنها دقایقی از پخش گفت و گوی رئیس‌جمهوری گذشته بود. گویا توئیتری‌ها از چند ساعت قبل از آغاز این گفت و گوی زنده به اطلاع‌رسانی، گمانه‌زنی و تحلیل درباره سخنان رئیس‌جمهوری پرداختند و در زمان پخش این سخنان، اوج حضور کاربران توئیتر برای ابراز نظر و بحث و جدل توئیتری به وجود آمد و پعد از مدت کوتاهی شاهد کاهش محسوس این فعالیت و پیگیری از سوی کاربران بودیم. بیشترین تعداد مطالب منتشر شده در ساعت ۱۰ شب حدود ۸ هزار توئیت بود که نزدیک به ۵۰ هزار لایک گرفتند و در همین زمان نیز شاهد بازنشر حداکثری حدود ۹ هزار توئیت بوده‌ایم.
رویکرد کاربران در توئیت‌ها
داده‌کاوی ایرنا از بررسی نمونه آماری موردنظر که از میان کاربران تاثیرگذار توئیترفارسی و به روش نمونه‌گیری هدفمند انتخاب شده، نشان می‌دهد که حدود نیمی از کاربران نسبت به اظهارات ریاست‌جمهوری ابراز رضایت و از طرح جدید دولت مبنی بر حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی و واریز یارانه‌ها ابراز حمایت و توافق کردند. در مقابل حدود ۴۲ درصد کاربران این نمونه نسبت به اظهارات و سیاست‌های آزادسازی قیمت‌ها و حذف ارزترجیحی ابراز مخالفت و نارضایتی کرده و اجرایی‌شدن آن را به مصلحت مردم ندانستند. ۸ درصد کاربران نیز در این مورد اظهار نظر صریحی نکرده و یا به اطلاع‌رسانی و نقل قول اظهارات سید ابراهیم رئیسی پرداخته بودند.
تحلیل مضمون توئیت‌ها
تحلیل مضمون توئیت‌ها از اصلی‌ترین و مهمترین نتایجی است که در بخش کیفی این پژوهش موردنظر پژوهشگران بوده و در واقع شرح مختصر و کلیتی از نظرات کاربران ارائه می‌دهد. این اقدام که به روش تحلیل مضمون و بر روی نمونه آماری موردنظر صورت می‌گیرد، می‌توان به‌نوعی نتیجه کیفی داده‌کاوی دانست که به طور خلاصه به مضمون‌های پرتکرار کاربران و توضیح آن پرداخته می‌شود. در ادامه نتیجه تحلیل مضمون گروه داده‌کاوی ایرنا در ارتباط با گفت و گوی زنده تلویزیونی ۱۹ اردیبهشت‌ماه درباره طرح مردمی سازی دولت و حذف ارز ترجیحی پخش شد، ارائه شده است:
نتایج این داده‌کاوی نشان می‌دهد که نتایج اولیه از ارائه این طرح با نگاه صفر و صدی مخاطبان و تقابل دو طیف موافق و مخالف طرح روبرو بوده است. با وجود اینکه ۲۲ درصد کاربران نسبت به اظهارات رئیس‌جمهوری در این گفت و گو ابراز همدلی و همراهی کرده‌اند، به همان میزان(۲۲ درصد) سخنان رئیس‌جمهوری را دستمایه نقد و طعنه و تخریب قراردادند و ۲۱ درصد نیز به طور آشکار نسبت اجرایی شدن آن ابراز نگرانی و نارضایتی کردند. مقایسه عملکرد و رویکرد حسن روحانی و سید ابراهیم رئیسی از دیگر مضامین مورد توجه و پرتکرار توئیتری‌ها بود که با ۲۱ درصد (میزانی نزدیک و مشابه با مضامین دیگر) در رتبه چهارم قرار گرفت. عمده توئیت‌های این بخش با رویکرد حمایتی از دولت سیزدهم و انتقادی از دولت حسن روحانی منتشر شده بودند. کمتر از ۱۰درصد از کاربران نیز به طور صریح ابراز حمایت و موافقت خود را با طرح آزادسازی یارانه‌ها و حذف ارزترجیحی که با واریز ۱۰ برابری یارانه‌ها همراه شده بود، اعلام کردند. حدود ۶ درصد کاربران نیز بدون اعلام موضع‌گیری و سوگیری واضح نسبت به طرح دولت و اظهارات رئیسی، تنها به بیان اطلاعات و نقل قول بخش‌های مهم گفت و گوی تلویزیونی پرداختند.
پس از استخراج مضامین پرتکرار، در گراف زیر نقش گرایش‌های مختلف سیاسی و غیرسیاسی در تولید این مضامین مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است:
همچنان که از نظر حجم تولیدمحتوا، روزمره‌نویس‌ها در صدر قرارگرفته‌اند در تولید مضامین پرتکرار نیز نقش پررنگ روزمره‌نویس‌ها به خوبی قابل رویت است. بعد از روزمره‌نویس‌ها انقلابیون و اصولگراها در صدر قرار گرفته‌اند و بیشترین نقش را در تولید مضامینی چون همدلی بار رئیسی و مقایسه عملکرد رئیسی و روحانی برعهده این طیف سیاسی فعال در توئیتر بوده است. اصلاح‌طلبان بیشتر در تولید مضمون شوخی و طعنه و کنایه زدن به رئیس‌جمهور فعال و مشارکت داشتند که حکایت از زاویه‌دار بودن این طیف با شخص و عملکرد رئیس دولت سیزدهم دارد به طوری‌که در مضمون همدلی و همراهی با رئیس‌جمهوری هیچ کاربر اصلاح‌طلبی توئیت حمایتی منتشر نکرده است. براندازها نیز با وجود حضور کمرنگ، سعی داشتند که به همراه اصلاح‌طلبان به تمسخر و تخریب رئیس‌جمهوری و سیاست‌های مردمی‌سازی و توزیع عادلانه یارانه‌ها بپردازند و در مضامین دیگر حضور حداقلی و بسیار کمرنگی داشته‌اند.
مقایسه فراوانی گرایش‌های مختلف سیاسی در تولیدمحتوا
در این بخش، مشارکت طیف‌های مخالف سیاسی و غیرسیاسی فعال در توئیترفارسی مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است. همچنان‌که در نمودار دایره‌ای زیر نشان داده شده روزمره‌نویس‌ها با ۵۲ درصد بیشترین سهم را در تولیدمحتوای توئیتری این موج داشتند؛ استفاده از نام‌های مستعار و حساب‌های کاربری ناشناخته این امکان را برای کاربران فراهم می‌کند که با آزادی عمل بیشتری به ابرازنظر خود در فضای مجازی بپردازند از این رو حجم اکانت‌های فیک و ناشناس در توئیتر فارسی در مقایسه با دیگر پلتفرم‌های مجازی میزان بالاتری به خود اختصاص داده است. به طورکلی روزمره نویس‌ها در قالب حساب‌های توئیتری نامعلوم به گرایش‌های مختلف موافق و مخالف نظام منتسب می‌شوند اما به دلیل نامشخص بودن هویت آنها نمی‌توان به طور دقیق درباره گرایش آنها اظهار نظر کرد. گرایش اصولگرایان و طیف ارزشی و انقلابی با ۲۴ درصد مشارکت، حدود یک چهارم تولیدمحتوای این موج را تشکیل دادند و در تعیین مضامین پرتکرار و همچنین رویکرد کلی کاربران نیز نقش مهمی را برعهده داشتند. اصلاح‌طلبان و کاربران منتسب به اعتدالیون و جریان میانه‌رو با ۱۵ درصد در رتبه سوم قرار داشتند که به طور کلی نگاه مثبتی به سیاست‌های دولت سیزدهم نداشته‌اند. براندازها نیز با ۶ درصد کمترین مشارکت را در تولیدمحتوا داشتند که نشان از بی‌اهمیتی این طیف به مسائل داخلی کشور و مشکلات معیشتی مبتلابه مردم داخل ایران دارد.
در نمودار میله‌ای زیر، رویکرد ۴ گرایش طبقه‌بندی شده در این پژوهش از نظر رویکرد با هم مقایسه شده است. بیشترین میزان توافق و همراهی در میان روزمره‌نویس‌ها و طیف ارزشی و انقلابی و بیشترین میزان مخالفت و نارضایتی در میان اصلاح‌طلبان و براندازان صورت گرفته است. همچنین مقایسه رویکرد درونی هر یک از این ۴ گرایش نشان می دهد که در روزمره‌نویس‌ها درصد تقریبا مشابه و نزدیکی از توافق و تقابل وجود دارد، حال اینکه در میان اصولگرایان به طرز قابل توجهی درصد مخالفت بیشتر و در اصلاح‌طلبان و براندازان درصد مخالفت و نارضایتی به طور قابل توجهی بیشتر بوده است.
متن‌کاوی و استخراج عبارات کلیدی توئیت‌ها
در این بخش با استفاده از داده‌های سامانه پایشگر شبکه‌های اجتماعی، عبارات کلیدی از جمله کلمات، هشتگ‌های پرتکرار کاربران نمایش و مورد تحلیل قرار گرفته است:
در گراف ابرنمای بالا، پرتکرارترین واژگان یا تگ‌هایی که توئیتری‌ها در توصیف یا تحلیل گفت و گوی زنده تلویزیونی رئیس‌جمهوری به کار برده بودند برجسته و به نمایش در آمده است. ارز ترجیحی و تخصیص این ارز به مردم از طریق پرداخت یارانه برجسته‌ترین کلیدواژه این موج توئیتری بوده است که به دغدغه کاربران برای چگونگی تخصیص و نحوه آزادشدن ارزترجیحی اشاره دارد. کالاهای اساسی، کمک معیشتی، پرداخت یارانه، قیمت نان از دیگر کلمات پرکاربردی است که نشان از دغدغه‌های معیشتی کاربران نسبت به اظهارات رئیس‌جمهوری دارد. مردمی‌سازی، کالابرگ الکترونیکی، توزیع عادلانه، نحوه تخصیص ارز نیز از جمله کلیدواژه‌هایی بودند که به طور مستقیم به اظهارات سید ابراهیم رئیسی و طرح جدید دولت برای حمایت از همه اقشار جامعه اشاره داشتند.
در دومین گراف ابرنمای این موج، هشتگ‌های پرکاربرد و برجسته توئیتری‌ها استخراج و به نمایش درآمده است. هشتگ‌ها به طور معمول از سوی کاربران حرفه‌ای‌تر توئیتر و به منظور سازماندهی شدن موج‌های مجازی و پیوستن به یک کمپین خاص برجسته و ترند می‌شند. هشتگ یارانه ده برابری، پرتکرارترین و مهمترین هشتگی بود که موافقان و مخالفان دولت درباره اظهارات رئیس جمهوری ترند و درباره آن بحث و ابراز نظر کردند. دولت مردم، صادق الوعد از هشتگ‌های بعدی مورد توجه توئیتری‌ها بود که به حمایت از دولت سیزدهم و مردمی و صداقت تلاش‌های هیات دولت و شخص رئیس‌جمهوی اشاره داشتند. پایان ارز جهانگیری، هشتگ ترندشده دیگری بود که کاربران سیاسی توئیتر در کنایه به ارز ۴۲۰۰ تومانی که به ارز جهانگیری مرسوم شده بود، به کار بردند.
معرفی کاربران تاثیرگذار و فعال توئیتر
استخراج و معرفی تاثیرگذارترین و فعال‌ترین کاربران که با میزان لایک، بازنشر توئیت‌ها و فعالیت کاربران مشخص می‌شوند همواره از کنجکاوبرانگیزترین بخش‌های گزارش‌های داده‌کاوی است. در این بخش تاثیرگذارترین(بیشترین لایک) و فعال‌ترین (بیشترین توئیت) کاربران این موج توئیتری معرفی شده‌اند:
پرلایک‌ترین توئیت به نوشته میثم مطیعی مداح و کاربر ارزشی توئیترفارسی مربوط می‌شود که با به کاربردن عباراتی چون صادقانه، شفاف و راحت گفت و گوی اخیر سید ابراهیم رئیسی را توصیف کرد.
دومین کاربر تاثیرگذار این موج المیرا شریفی مقدم با ۲۸۱۱ لایک بود که به نقل قول اظهارات رئیس‌جمهوری درارتباط با تخصیص یارانه ۳۰۰ و ۴۰۰ هزار تومانی به مردم مربوط بود.
پربازنشرترین توئیت که سومین توئیت پرلایک این موج بود، توئیت علی اکبر رائفی‌پور بوده است که ضمن حمایت از سیاست دولت برای اعطای کالابرگ الکترونیکی به انتقاد از سیستم اقتصادی کشور و مشکلات آن پرداخت: