زهرا حیدری در گفت وگو با خبرنگار اجتماعی ایرنا افزود: کاهش نرخ رشد جمعیت، مشکلات ساختاری و معضلات اجتماعی و روانی که با افزایش شمار سالخوردگان و کاهش آمار ازدواج و تشکیل خانواده سالم در یک جامعه بروز می‌کند؛ یک تهدید جدی برای توسعه کشور خواهد بود.
وی با اشاره به حمایت برخی از کارشناسان این حوزه از تعدیل ساختار جمعیتی ادامه داد: در حال حاضر افزایش نرخ باروری تنها راه افزایش جمعیت نوزادان و بهبود کیفیت ساختار جمعیت است.
حیدری افزود: کاهش تمایل زوجین به فرزندآوری در کشور (که ناشی از دشواری‌های اقتصادی، ضعف آموزش و فرهنگ‌سازی است) برای سلامت جامعه یک تهدید است. اکنون خانواده‌ها به دلیل نگرانی از مشکلات اقتصادی تمایل به تک فرزندی و گاه نبود فرزند در زندگی مشترک داشته و این امر مستلزم حمایت‌های اقتصادی و افزایش درآمد خانوارها و کاهش هزینه‌های رشد و تربیت است.
رئیس هیئت مدیره انجمن مدیران مراکز مشاوره خانواده و ازدواج اضافه کرد: امروز اغلب والدین خواستار بهره‌مندی فرزندان از بهترین امکانات روز بوده و این مساله نیز از علل رشد تک فرزندی و گاه تمایل زوجین به عدم فرزندآوری است.
این دکتری تخصصی روانشناسی با اشاره به ناباروری به عنوان یکی دیگر از دلایل کاهش جمعیت در کشور ادامه داد: شیوع ناباروری در جهان امروز که ناشی از برخی معضلات اجتماعی همچون آلودگی هوا، مواد مصرفی هورمونی، امواج ناشی از پیشرفت تکنولوژی و... است نیز کاهش باروری زوجین را به دنبال داشته است.
حیدری خاطرنشان کرد: افزایش سن ازدواج در دختران و پسران نیز در کاهش نرخ موالید و طبیعتا کاهش جمعیت موثر بوده و خطرات قابل‌توجهی را برای توسعه اجتماعی و اقتصادی یک جامعه به دنبال خواهد داشت.
وی افزود: تعداد جمعیت بخشی از مساله جمعیتی یک جامعه و مولفه اساسی در حقیقت در ساختار و عملکرد این جمعیت نهفته است. در کشورهای مدرن و توسعه‌یافته همواره نرخ زاد و ولد پایین و همواره برای بهبود و بهینه‌سازی ساختار سنی جمعیت به عنوان یکی از مولفه‌های توسعه و پیشرفت تلاش می‌شود.
حیدری ادامه داد: شرایط اجتماعی و اقتصادی یک جامعه نیز بر میزان ازدواج و فرزندآوری زوجین تاثیرگذار و دولت‌ها به منظور افزایش ازدواج و نرخ رشد جمعیت باید از راه‌حل‌های استاندارد برای اصلاح وضع موجود استفاده کنند.
این روان‌درمانگر یادآور شد: برای افزایش ازدواج و فرزندآوری و طبیعتا تاثیرگذاری بر نرخ رشد جمعیت یک جامعه، علاوه بر ترویج فرهنگ ازدواج سالم و زندگی مشترک فعال، باید راهبردی برای پیشبرد زندگی زناشویی با ویژگی‌های مثبت طراحی شود.
وی توضیح داد: یک ازدواج سالم و بالتبع فرزندآوری به دنبال این زندگی، بر هماهنگی بین بدن، ذهن، انسان و طبیعت تاکید داشته و بر انسجام درونی و رشد متعادل در ساختار سنی جمعیت تاثیرگذار است. روانشناسان و مشاوران خانواده هم می‌توانند با ترویج این مطلب که "امکان مشارکت اجتماعی زوجین علیرغم فرزندآوری نیز وجود خواهد داشت" نقشی اساسی داشته باشند.
تاثیر سیاست‌ها و عناصر تشویقی بر افزایش ازدواج و فرزندآوری
حیدری در ادامه در باره تاثیر سیاست‌ها و عناصر تشویقی بر افزایش ازدواج و فرزندآوری نیز اظهار داشت: این سیاست‌های تشویقی که اغلب در پاسخ به کاهش جمعیت (باروری زیر سطح انتظار) استفاده می‌شود، اثرات قابل‌توجهی بر نرخ باروری داشته و دولت‌ها برای جبران عدم تعادل جمعیتی آینده، در مناطق کم‌جمعیت اقدام به تقویت انگیزه زوجین برای فرزندآوری می‌کنند؛ این اقدامات می‌تواند طرح‌ها و برنامه‌های داوطلبانه، حقوق و مزایای خدمات اجتماعی را دربرگیرد.
رئیس هیئت مدیره انجمن مدیران مراکز مشاوره خانواده و ازدواج افزود: سیاست‌های دولت در این زمینه همچنین می‌تواند پرداخت‌های مالی و اعطای وام برای فرزندآوری، مزایای مراقبت از کودک و ارائه خدمات اجتماعی همچون بیمه‌های سلامت باشد.
حیدری در ادامه با تاکید بر ضرورت حذف موانع فرزندآوری در کنار مولفه‌های تشویقی عنوان کرد: یکی از معضلات بانوان شاغل برای فرزندآوری، گذران دوره بارداری و استفاده از مرخصی زایمان است.
وی افزود: مرخصی زایمان به عنوان یک گزینه تشویقی باید بتواند مشوق زنان برای فرزندآوری باشد؛ در واقع زنان شاغل باید اطمینان داشته باشند که پس از گذار از این دوران (مرخصی زایمان) به اشتغال ادامه می‌دهند، اما این فرصت گاه زنان را به سمت بیکاری هدایت می‌کند.
به گفته این کارشناس، افزایش مبلغ وام ازدواج، وام ودیعه و خرید مسکن، وام فرزندآوری، تخصیص بودجه برای افزایش جمعیت، افزایش اقدامات فرهنگی، آموزشی و تبلیغات برای فرزندآوری، پوشش ۹۰ درصدی هزینه های درمان ناباروری توسط بیمه‌ها، حمایت خانواده‌ها از جوانان و ازدواج نیز می تواند به افزایش ازدواج، تمایل به فرزندآوری و در نهایت افزایش جمعیت کمک کند.
حیدری ادامه داد: در مجموع، سیاست‌ها و اقدامات تشویقی در این زمینه با آثار و نتایج ارزشمندی همراه بوده است، اما نیاز زوجین را به طور کامل پوشش نداده و می‌توان از طریق طراحی استراتژیک و پیشبرد برنامه‌های اصولی و استاندارد این تاثیرگذاری را افزایش داد.
وی توضیح داد: برای نمونه، در برخی کشورها مولفه‌های تشویقی برای فرزندآوری دائمی است و نوزاد از لحظه تولد تا دوران رشد و ورود به بزرگسالی از جانب دولت حمایت می‌شود. بر این اساس اطمینان خانواده نسبت به آینده فرزندان افزایش یافته و این احساس اعتماد و اطمینان خاطر تشویق زوجین به فرزندآوری را به دنبال خواهد داشت.
حیدری یادآور شد: عناصر تشویقی در ایران همچون اهدای وام، مستمر و دائمی نبوده و اعتبارات تخصیصی صرفا در آغاز تولد، زوجین را حمایت و پشتیبانی و تشویق به فرزندآوری می‌کند؛ با گذشت زمان به تدریج، با توجه به نرخ تورم، زوجین کم‌درآمد را با دشواری مواجه می‌کند.
وی تصریح کرد: این عناصر تشویقی موقت به ویژه برای دهک پایین جامعه (با درآمد زیر خط فقر) به مثابه مسکن عمل کرده و نگرانی والدین از آینده فرزندان (از منظر اقتصادی و فرهنگی و اجتماعی) مانع از ترغیب جوانان برای تشکیل زندگی مشترک و فرزندآوری خواهد شد. بنابراین مولفه‌های تشویقی به خصوص برای این جمعیت کم‌درآمد باید ادامه‌دار باشد.
این کارشناس حوزه ازدواج تاکید کرد: این تشویق‌ها همچنین باید باتوجه به شرایط جامعه و وضعیت اقتصادی - فرهنگی هر خانواده طراحی و ارائه شود. به عبارت دیگر، هر خانواده بر حسب نیاز از طرف دولت حمایت شده و سیاست‌های تشویقی برای تمامی زوجین یکسان درنظر گرفته نشود.
حیدری تصریح کرد: به عنوان مثال، تشویق‌های مادی برای خانواده‌های مرفه یک محرک موثر محسوب نمی‌شود. این جمعیت نیازمند سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی و طرح خدمات ویژه برای افزایش ازدواج و فرزندآوری است.
به گفته وی، در عین حال انتظار از یک خانواده باسواد، باهوش، بااستعداد، با موقعیت اجتماعی بالا و زندگی نسبتا مرفه (به طور کل سطح بالای کیفیت زندگی) برای فرزندآوری و ادامه نسل هم بالا خواهد بود.
ضرورت بهره‌گیری از تبلیغات جهت اشاعه فرهنگ ازدواج و فرزندآوری
وی همچنین با تاکید بر ضرورت تبلیغات فرهنگی و اجتماعی یادآور شد: تبلیغات فرهنگی و اجتماعی در بستر جامعه نیز که می‌تواند به صورت تبلیغ در رسانه‌های جمعی، آموزش در دانشگاه‌ها و تریبون‌های متعدد دولتی باشد، یکی از محرک‌های موثر در جهت اشاعه فرهنگ ازدواج و فرزندآوری است.
به گفته این مشاور خانواده، کاهش قیمت خدمات روانشناسی و همچنین مشاوره رایگان به خانواده‌ها و زوجین جوان نیز در این رابطه اثربخش خواهد بود.
رئیس هیئت مدیره انجمن مدیران مراکز مشاوره خانواده و ازدواج در ادامه در خصوص نقش روانشناسان در تشویق جوانان به ازدواج و فرزندآوری نیز گفت: مشاوره پیش از ازدواج در این رابطه می‌تواند نقش موثری ایفا کند.
وی توضیح داد: یکی از علل هدررفت منابع دولتی در زمینه تشویق جوانان به ازدواج و فرزندآوری، طلاق زودهنگام است. گاه برخی از جوانان قبل از شناخت کافی و مشورت با روانشناسان و مشاوران اقدام به ازدواج کرده و اهدای وام ازدواج به این زوج در حقیقت منابع دولتی را هدر خواهد داد. چراکه طلاق زوجین بالتبع منابع دولتی برای فرزندآوری را نیز تضییع می‌کند.
حیدری اضافه کرد: بنابراین برای تشویق جامعه به ازدواج و فرزندآوری در گام نخست باید با ایجاد یک برنامه مدون و استراتژیک، مشاوره پیش از ازدواج فرهنگ‌سازی شود. از این طریق با تشکیل خانواده سالم و همچنین جامعه سالم از هدررفت منابع عمومی هم جلوگیری خواهد شد.
به گفته این روان‌درمانگر، تولد یک کودک در خانواده شکست خورده هم در حقیقت تضییع منابع عمومی است و دولت باید جهت رفع و اصلاح ضررهای ناشی از این شکست نیز متحمل هزینه شود.