الکل، قاتل سه میلیون نفر در جهان

امروزه یکی از نگرانی‌ها و به عبارتی مسائل جوامع مختلف از جمله کشورهای غربی، مصرف مشروبات الکلی است. اگرچه در این زمینه بسیاری از کشورها قوانینی تصویب کرده‌اند اما آمار جهانی حاکی از افسارگسیختگی سوءمصرف این نوشیدنی‌هاست، به طوریکه گزارش سازمان جهانی بهداشت(WHO) حاکی از این است که سالانه در جهان، مرگ ۳ میلیون نفر در اثر مصرف مشروبات الکلی ثبت می‌شود.

سازمان جهانی بهداشت: سالانه در جهان، ۳ میلیون نفر در جهان جان خود را به علت مصرف الکل از دست می‌دهند براساس پژوهشی که از «هانا ریتچی و مکس روزر» در سال ۲۰۱۸ در تارنمای تحلیلی Our World in Data منتشر شده، متوسط مصرف الکل برای هر فرد در کشورهای مصرف کننده در جهان ۶.۱۸ لیتر است. یکی از کشورهایی که در مصرف مواد آمار بالایی را نشان می‌دهد، آمریکاست که بر اساس پیمایش ملی این کشور در سال ۲۰۱۹ حدود ۸۵.۶ درصد از افراد ۱۸ ساله و بالاتر اعلام کردند که در طول زندگی‌ خود از مشروبات الکلی استفاده می‌کنند.

این دو پژوهشگر در گزارش خود تصویری از قاره‌های مختلف و وضعیت مصرف مشروبات الکلی درجهان را به شرح ذیل ترسیم کرده‌اند:

علاوه‌ بر این، طبق گزارش سایت statista، داده‌های شرکت‌های تجزیه و تحلیل اطلاعات نشان می‌دهد کشورهای چک با ۱۴.۳ درصد، لتونی با ۱۳.۲ درصد، جمهوری مولداوی با ۱۲.۹ درصد، آلمان ۱۲.۸ درصد، لیتوانی ۱۲.۸ درصد، ایرلند۱۲.۷ درصد، اسپانیا ۱۲.۷ درصد، بلغارستان ۱۲.۵ درصد، اوگاندا ۱۲.۵ درصد و لوکزامبورگ ۱۲.۴ درصد، ۱۰ کشوری هستند که بیشترین مصرف الکل را در سال ۲۰۱۹ دارند.
 

میزان مرگ‌ومیر ناشی از مصرف مشروبات الکلی در جهان
 مصرف مشروبات الکلی امروزه یکی از مهمترین دلایل افزایش مرگ‌ومیر در جهان است. برای مثال با تاثیرگذاری مصرف مشروبات الکلی بر بیماری‌های قلبی، بی‌نظمی‌های رفتاری و ذهنی، تصادف‌های جاده‌ای و حتی با تاثیرگذاری بر خودکشی نرخ مرگ‌ومیر در جوامع افزایش یافته‌ است.
گزارش سازمان جهانی بهداشت در سال ۲۰۱۸ نشان می‌دهد ۱۳.۵ درصد از مرگ‌ومیرهای افراد بین ۲۰ تا ۳۹ سال به دلیل مصرف مشروبات الکلی است.

سازمان جهانی بهداشت در سال ۲۰۱۸ اعلام کرد: ۱۳.۵ درصد از مرگ‌ومیرهای افراد بین ۲۰ تا ۳۹ سال به دلیل مصرف مشروبات الکلی استهمچنین گزارش سایت National Center for Drug Abuse Statistic، در ایالات متحده آمریکا از ابتدای  ۲۰۲۲ تاکنون بیانگر آن است که، ۷.۴۵ درصداز مرگ‌ومیرها ناشی از تصادف‌های جاده‌ای، ۷.۸۶ درصد از قتل‌ها، ۱۰.۴۴ درصد از خودکشی‌ها، ۹.۱۸ درصد از بیماری‌های قلبی، ۵.۳۷ درصد از بیماری‌های عصبی، ۳۱.۰۸ درصد از بیماری‌های کبدی و ۸.۰۵ درصد ناشی از سایر علل مزمنی است که بر اثر مصرف مشروبات الکلی ایجاد می‌شوند.
علاوه بر این، موارد مسمومیت ناشی از مصرف مشروبات الکلی نیز اهمیت زیادی دارد؛ به گونه‌ای که در این گزارش بیان شده‌ ۱۴.۸۵ درصد از مرگ‌ومیرها ناشی از این امر است.

ایران
در ایران نیز طبق آخرین «پیمایش ملی شیوع اعتیاد» که در سال ۱۳۹۵ اعلام شد، شیوع مصرف الکل در جمعیت ۱۴ تا ۶۴ سال، حدود ۲.۷ درصد برآورد شد. به این معنا که ۲.۷ درصد از جمعیت ۱۴ تا ۶۴ سال کشور (هنگام پیمایش)، الکل مصرف کرده بودند.(۱)
 طبق این مطالعه، مصرف الکل در مردان در مقایسه با زنان تفاوت معناداری داشت؛ به طوری که درصد بالایی از مصرف‌کنندگان الکل را مردان تشکیل می‌دادند. همچنین نتایج این پیمایش نشان داد؛ خوزستان، گلستان، کرمان و سیستان‌وبلوچستان پرمصرف‌ترین استان‌های کشور و استان تهران دارای شیوع متوسط و استان‌های اردبیل و یزد نیز در گروه کم شیوع‌های مصرف الکل قرار دارند.

هر از چندگاهی در کشور شاهد اخباری مبنی بر مرگ افراد در اثر مسمومیت مصرف مشروبات الکلی هستیم،به طوری که طبق آخرین اخبار منتشر شده، در یک مورد ۱۴ نفر بر اثر مسمومیت الکلی در بندرعباس جان خود را از دست دادند. علاوه بر این باید به مرگ‌های ناشی از تصادف‌های جاده‌ای که در اثر خوردن مشروبات الکلی اتفاق می‌افتد را هم اضافه کنیم؛ زیرا استفاده از مشروبات الکلی و روان گردان‌ها، خطر ریسک‌پذیری وقوع تصادف را افزایش می‌دهد و در این شرایط، اعتماد به نفس کاذبی را به راننده می‌دهد.

کرونا بهانه مصرف مشروبات الکلی
طبق برخی گزارش‌های رسانه‌ای، یکی از مهمترین مشکلاتی که در دوران همه‌گیری پیش آمد، توصیه نادرست مصرف مشروبات الکلی برای درمان کرونا بود. در واقع گروهی سودجو تلاش کردند در دوران شیوع پاندمی، این باور غلط را جا بیاندازند که مقادیری از مصرف الکل می‌تواند در سلامت و حافظت از شیوع ویروس اثربخش باشد که این موضوع در علم پزشکی از ریشه بی‌اساس است و مصرف الکل از هر نوع و با هر کیفیتی برای اندام‌های بدن مضر است و به شدت بر سیستم اعصاب، بینایی، گوارش و قلب آسیب می‌زند و در شرایطی که باید سیستم دفاعی بدن برای مقابله با این تهدید سلامت مقاوم باشد، خوردن آن مشکل را مضاعف می‌کند.

مصرف الکل از هر نوع و با هر کیفیتی برای اندام‌های بدن مضر است و به شدت بر سیستم اعصاب، بینایی، گوارش و قلب آسیب می‌زند و در شرایطی که باید سیستم دفاعی بدن برای مقابله با این تهدید سلامت مقاوم باشد، خوردن آن مشکل را مضاعف می‌کند            اهمیت پرداختن به چنین نکته‌ای سبب شد که حتی سازمان جهانی بهداشت نیز در بیانیه‌ای در سال ۲۰۲۰ اعلام کند «ترس و انتشار اطلاعات نادرست، این باور را بوجود آورده که مصرف الکل می‌تواند ویروس کرونا را بکشد؛ در حالی که چنین نیست... مصرف هر شکل از الکل برای سلامتی خطرآفرین است و مصرف اتیل الکل با استحکام بالا (اتانول) بویژه اگر با متانول هم ترکیب شده باشد، می‌تواند پیامدهای جدی برای سلامتی داشته باشد و حتی موجب مرگ شود.»

در این زمینه سایت Science Daily به نتایج پیمایش ملی که در آمریکا در طول دوره کووید-۱۹ انجام شده بود، اشاره کرد: در این مدت، میزان مصرف مشروبات الکلی حدود ۲۱ درصد افزایش یافته‌ است.
همچنین در این سایت گزارش شده‌، افزایش یک سال در مصرف مشروبات الکلی در طول دوره همه‌گیری کرونا، به بیش از ۸۰۰۰ مرگ ناشی از بیماری کبدی مرتبط با الکل، ۱۸۷۰۰ مورد نارسایی کبد و ۱۰۰۰ مورد سرطان کبد تا سال ۲۰۴۰ منجر خواهد شد.
انتظار می‌رود تغییرات مصرف الکل به دلیل کووید-۱۹ تا سال ۲۰۲۳ باعث ۱۰۰ مرگ بیشتر و ۲۸۰۰ مورد دیگر نارسایی کبدی شود.

در ایران نیز پژوهشگران دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با انجام یک طرح تحقیقاتی میزان مسمومیت کودکان و نوجوانان ایرانی با متانول به دلیل مصرف الکل و ضدعفونی‌کننده‌ها را بررسی کردند و میزان آن را با پیش و بعد از همه‌گیری کووید-۱۹ مورد مقایسه قرار دادند.(۲)

این گروه برای انجام این مطالعه با مراجعه به پرونده‌های بیمارستانی، موارد بستری اطفال و نوجوانان (صفر تا ۱۸ سال) به علت مسمومیت با الکل‌ها در بازه زمانی چهار اسفند ۱۳۹۸ تا دوم تیر ۱۳۹۹ را بررسی کرده و موارد مرتبط با چهار ماه اولیه شروع کووید-۱۹ با مدت مشابه در سال پیش از آن، در ۹ مرکز سم شناسی کشور را مورد مطالعه قرار دادند.
همچنین به شکل همزمان، همه مرگ‌ها در این گروه سنی از طریق مراجعه به بایگانی سازمان پزشکی قانونی کشور و کل فوتی‌های کشور به علت مرگ ناشی از الکل‌ها مورد تفحص قرار گرفت.

نتایج این بررسی نشان داد: بستری بیمارستانی به علت مسمومیت با الکل‌ها در دوران پس از کووید-۱۹ به شکل معناداری افزایش پیدا کرده است (۳۷۵ مورد در مقابل ۲۰۲ مورد). به ‌گونه‌ای که در مدت زمان شروع کووید-۱۹، بستری به علت مسمومیت با محلول‌های الکلی ضدعفونی کننده در کودکان مساوی یا کمتر از ۱۵ سال، به شکل معناداری بیشتر شده و از سوی دیگر، مصرف مشروبات الکلی در نوجوانان بالای ۱۵ سال حدود هفت برابر بیشتر شده است.
از ۳۷۵ کودک و نوجوانی که در چهار ماه بعد کرونا به ۹ مرکز درمانی مراجعه کرده بودند، ۶ نفر فوت شدند.

در نتایج این مطالعه آمده است که شانس فوت در نوجوانان بالای ۱۵ تا ۱۸ سال هفت برابر بیشتر از کودکان ۱۵ سال و کمتر است.

همچنین «احمد قوچانی خراسانی» و «هادی شیرزاد» در مطالعه‌ای با عنوان «افتراق ابتلا به بیماری کووید-۱۹ از مسمومیت با متانول در زمان پاندمی کرونا» بیان کردند: از ۲۳ فوریه ۲۰۲۰ (۴ اسفند ۱۳۹۸) تا ۲ می ۲۰۲۰ (۱۳ اردیبهشت ۱۳۹۹)، بیش از ۵ هزار و ۸۷۶ مورد بستری مسمومیت با متانول در کشور بنا بر اعلام رسمی وزارت بهداشت گزارش شده است. (۳) از این تعداد مورد بستری، ۵۳۴ مورد مرگ قطعی ناشی از مسمومیت با متانول اعلام شده که میزان مرگ‌ومیر آن ۹ درصد است.

سازمان پزشکی قانونی ایران در این دوره زمانی، ۸۰۰ مورد مرگ را از کل مسمومیت‌های متانول گزارش کرده که شامل موارد بیمارستانی و خارج بیمارستانی است (میزان مرگ‌ومیر ۱۴ درصد).
طبق این بررسی، آمار اعلام شده در مقایسه با مدت مشابه پارسال، بیش از ۸ برابر افزایش داشته است. این آمار حدود ۵ برابر از بزرگترین همه‌گیری مسمومیت با متانول که در سال ۲۰۱۳ در لیبی(۱۰۶۶)، بیشتر بوده است.

عواملی که بر مصرف مشروبات الکلی دامن می‌زنند
بنابر گزارش سازمان جهانی بهداشت (WHO) مجموعه‌ای از عوامل اجتماعی و فرهنگی در این زمینه تاثیرگذار است:

۱. از جمله عوامل اجتماعی می‌توان به مواردی همچون سطح توسعه اقتصادی، فرهنگ، هنجارهای اجتماعی، در دسترس بودن الکل و اجرای سیاست‌های الکل و از جمله عوامل فردی می‌توان به مواردی از جمله سن، جنسیت، شرایط خانوادگی و وضعیت اقتصادی-اجتماعی اشاره کرد.
همچنین بنا به گزارش این سازمان، هر چه آسیب‌پذیری‌های فرد بیشتر باشد، احتمال ابتلا به مشکلات مرتبط با الکل در نتیجه مصرف آن بیشتر می‌شود، به طوریکه افراد فقیرتر نسبت به افراد مرفه‌تر، آسیب‌های سلامتی و اجتماعی بیشتری را در اثر مصرف الکل تجربه می‌کنند.

برخی عوامل اجتماعی تاثیرگذار بر مصرف مشروبات الکلی عبارتند از: سطح توسعه اقتصادی، فرهنگ، هنجارهای اجتماعی، در دسترس بودن الکل و اجرای سیاست‌های مربوط الکل ۲. «ادوین ساترلند» بر اساس نظریه یادگیری یا تفاوت ارتباطی گفته است، در بیشتر موارد انحراف به وسیله دیگران و از طریق گروه‌ها اولیه آموخته می‌شود. فزونی برخورد و ارتباط با تعاریف اجتماعی و یا پیام‌های تائیدکننده رفتار انحرافی سبب انحراف می‌شود. بنابراین، افرادی که در ارتباطات خانوادگی و یا دوستانه خود با الگوهای رفتاری تائیدکننده مصرف مواد مخدر و یا مشروبات الکلی بیشتر سروکار دارند، به احتمال زیاد چنین رفتارهایی را می‌آموزند.

۳. در بسیاری از تحقیقات انجام شده در مورد رفتارهای نوشیدن الکل در نوجوانان گزارش شده که بیشتر اوقات نوشیدن مشروبات الکلی زیر فشار گروه همسالان آغاز شده است. داشتن دوستان سیگاری همچنین در تمایل به شروع مصرف سیگار موثر شناخته می‌شود. علاوه بر الگوی مصرف سیگار، الکل‌ها و مواد مخدر که در دوران نوجوانی تحت تاثیر دوستان بوده، رفتارهای جنسی غیر ایمن و خطرناک نیز در گروه همسالان تشویق می‌شود.

۴. یکی دیگر از دلایل مصرف مشروبات الکلی، وضعیت اقتصادی افراد است. یعنی در واقع افراد طبقه پایین جامعه که به فرصت‌های بلوکه شده برخورد می‌کنند، به روش‌های نابهنجاری روی می‌آورند تا بتوانند به اهداف خود دست یابند. مصرف مواد مخدر و مشروبات الکلی از جمله رفتارهایی است که افرادی که احساس ناکامی و ناتوانی در دست‌یابی به اهداف دارند به آن روی می‌آورند.

۵. یکی دیگر از دلایل مهم گرایش افراد به مصرف مشروبات الکلی، ضعف کنترل اجتماعی و پیوندهای اجتماعی است. از سردمداران این رویکرد «تراویس هیرشی» است. از نظر او اگر فردی به گروه‌های عادی جامعه ارتباط داشته باشد، از هنجارهای اجتماعی پیروی می‌کند اما اگر یک یا چند حلقه ارتباطی ضعیف شود، احتمال منحرف شدن فرد افزایش می‌یابد.

سخن پایانی
سوءمصرف مواد از جمله الکل به عنوان یک مساله اجتماعی، پدیده‌ای است که همراه با آن توانایی جامعه در سازمان‌یابی و حفظ نظم موجود از بین می‌رود، عملکرد به هنجار حیات اجتماعی مختل و باعث دگرگونی‌های ساختاری در نظام اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی یک اجتماع می‌شود.
اگرچه امروزه افزایش مصرف مشروبات الکلی و پیامدهای ناشی از آن سبب شده که دولت‌های مختلف در این زمینه قوانینی تدوین کنند که ایران هم در قانون مجازات اسلامی از ماده ۲۶۴  تا ۲۶۶ به این امر توجه کرده، اما باید توجه داشت به دلیل مصرف مشروبات الکلی در میان مردم به ویژه نوجوانان و جوانان، لازم است علاوه بر قانون‌گذاری، اقدامات اجتماعی و فرهنگی هم به شیوه‌های مختلف انجام شود.

با توجه به این امر، به نظر می‌رسد راهکارهایی همچون اصلاح و اتخاذ سیاست‌های حامی اصلاح رفتارهای پرخطر، سالم‌سازی محیط، بهبود روابط و پیوندها در خانواده، فرهنگ‌سازی از طریق رسانه‌ها و اطلاع‌رسانی از زیان‌ها و آسیب‌های مختلف مرتبط با مشروبات الکلی در کاهش مصرف آن موثر باشد.

پی‌نوشت:

۱-  irna.ir/xjpLW۷

۲-  khabaronline.ir/news/۱۵۵۶۱۷

۳-  قوچانی خراسانی، احمد و شیرزاد، هادی(۱۳۹۹)، افتراق ابتلا به بیماری کووید ۱۹ از مسمومیت با متانول در زمان پاندمی کرونا، نشریه علمی_پژوهشی طب انتظامی، دوره ۹، شماره ۴

دیگر منابع:
https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/alcohol

https://www.sciencedaily.com/releases/۲۰۲۱/۱۲/۲۱۱۲۲۰۱۹۰۷۰۸.htm

https://ourworldindata.org/alcohol-consumption

https://drugabusestatistics.org/alcohol-abuse-statistics