به گزارش ایرنا، موسیقی جنوب را بیشتر به شادمانگی می‌شناسند؛ هر چند غنای این هنر در بوشهر چنان عمیق و متنوع است که در طیفی از غم مواج در شروه‌های دشتی تا پایکوبی یزله خوان‌ها گسترده است.
همنشینی رباعی‌های خیام نیشابوری در موسیقی بزمی و بومی موسیقی ترکیبی شادمانه‌ای ساخته است که از گذشته دور گرم کننده محفل شبانه جاشوها و دیگر مردان ساحل نشین بوده اما حالا در پی نقش آفرینی گسترده شبکه‌های ارتباطی، آوازه این نوع موسیقی بسیار بیشتر از گذشته به سراسر ایران رسیده و اقبال یافته است.
خیام خوانی ( خیامی) بوشهری آیینی موسیقایی گروهی است که در قالب آن رباعیات خیام و اشعاری دیگر در همین وزن (غیر از خیام) در ترکیبی شاد با اشعار عامیانه محلی و بیشتر با همراهی سازهای فلوت و ضرب خوانده می‌شود.
خیامی (خیام خوانی بوشهری) که بهمن ۹۳ با شماره ۱۰۷۸ در جمع میراث ناملموس ملی به ثبت رسیده است، پیشتر در جمع‌های شبانه و مردانه ساکنان بوشهر خوانده می‌شده اما امروز به تکرار، پای آن به روی صحنه‌های بزرگ ارکسترال در سراسر کشور باز شده و به یکی از پرطرفدارترین گونه‌های موسیقی نواحی تبدیل شده است.
خیام خوانی در بوشهر که سابقه دقیق آن نامعلوم است برگرفته از مصادیق موسیقی اصیل است و ملودی اصلی آن از موسیقی ملی ایرانی گرفته شده است، به گفته رئیس انجمن موسیقی استان بوشهر خیامی یک درآمد آوازی دارد که در دستگاه شور و گوشه عراق در آواز افشاری خوانده می‌شود.
رباعیات خیام؛ واگویه حال بوشهری‌ها
اندیشه روان در اشعار دانشمند، فیلسوف و شاعر نامی قرن ششم، شاید مهمترین مولفه‌ای باشد که توانسته است رباعیات خیام را در دل موسیقی بزمی بوشهر چنان دلنشین جای دهد که نمی‌توان تاریخ دقیقی برای آن قائل شد و جزئی جدایی ناپذیر از آن شده است.
به گفته سید ناصر جابری، عضو هیات علمی گروه ادبیات و زبان فارسی دانشگاه خلیج فارس هر چند تفسیر اشعار خیام دارای پیچیدگی‌هایی است اما همگی بزرگان ادبیات معتقدند که رباعیات این حکیم نیشابوری نه رویکردی اخلاقی و عرفانی بلکه رویکردی فلسفی دارد.
به اعتقاد او زندگی و موسیقی بوشهری اندیشه گذران بودن جهان هستی و توصیه خیام به "خوش بودن در دم" را پسندیده و با شادی یک مراسم موسیقایی توام کرده است.
جابری اضافه می‌کند: چنانکه تفال به دیوان حافظ مجالی برای ترویج شعر این شاعر فارسی در میان عموم فراهم کرده، خیام خوانی هم بستری برای آشنایی عموم بوشهری‌ها با شعر و اندیشه عمر خیام مهیا کرده است.
البته او معتقد است که در سطحی عمیق‌تر، رباعیات خیام حاوی نوعی درنگ و تامل فلسفی نسبت به ماهیت جهان هستی است که کمتر در آیین‌های خیامی دیده می‌شود.
اگر بخواهیم ریشه و پیشینه ورود اشعار خیام را به موسیقی بوشهر واجویی کنیم، نمی‌توان تاریخ روشن و مشخصی برای آن قائل شد؛ به گفته رئیس انجمن موسیقی استان بوشهر پیش از آن مردمان بوشهر پس از گذران یک روز سخت و پر مشقت برای کسب روزی، در جمع‌های شبانه خود نوعی موسیقی محلی طرب انگیز با محوریت نی جفتی برگزار می‌کرده‌اند که در آن محلی سرایی‌هایی که قدرت محتوایی کمی داشته‌اند، خوانده می‌شد.
حماسه حق پرست می‌گوید: هر چند سابقه خیامی از ۱۰۰ سال فراتر می‌رود اما با پیشرفت تکنولوژی‌های ضبط، در دهه‌های ۴۰ و ۵۰ خوانش اشعار خیام این آیین‌های موسیقایی شبانه با ضبط صوت‌هایی ساده به ثبت رسیده است.
به اعتقاد او رباعیات خیام از نظر ریتم و محتوا با این آیین‌های گروهی انطباق داشته است؛ ساکنان بوشهر هنگامی که دیده‌اند اشعار خیام واگویه کننده حال و وضع آنها است از آن استفاده کرده‌اند.
بوشهری‌هایی که با دشواری بسیاری روزی خود را از خوان دریا بر می‌گرفته‌اند و باز فردا بدون اطمینان از موفقیت صید به دریا می‌زده‌اند، از تفکر در حال زیستن خیام استقبال خوبی کرده‌اند و این اندیشه با موسیقی بزمی روزهای دور بوشهر ترکیبی موفق ساخته است.
استاد غلامرضا وزان از آنهایی است که در خیامی خوش درخشیده و آثار ماندگاری را از همسایگی خلیج فارس تقدیم گنجینه موسیقی نواحی کشور کرده است. او درباره ریشه خیامی بوشهری به خبرنگار ایرنا می‌گوید: در احتمالی نزدیک به یقین، نحوه زندگی بوشهری‌ها و مشقت‌هایی که با آن روبرو بوده‌اند، امکانات چندانی برای تفریح نداشته‌اند و روز را در کار و به سختی می‌گذرانده‌اند؛ شبها با این فکر که خدای فردا هم بزرگ است تا پاسی از شب دور هم جمع می‌شده اند و هر جا اندکی روشنایی می‌یافتند یا ماسه‌ای خنک، خیامی می‌خواندند، هر چند گاه نیز از اشعاری استفاده می‌شده که نه از خیام بلکه برگرفته از این رباعیات او است.
به اعتقاد وزان مرام و مانیفست خیام است که در اینجا نمود یافته است و اندیشه "غم و غصه دنیای گذران را نخور" و "حال را در شادی و خوش بگذران" با حال مردم بوشهر و نوع موسیقی شاد و رقص آور آنها انطباق داشته است، وگرنه که به قول او بوشهر کجا و نیشابور کجا.
او می‌گوید: رباعیات خیام را نمی‌توان با نوعی موسیقی غمگین خواند چرا که تفکر رایج در آن موسیقی شادمانه و طرب انگیز را طلب می‌کند.
خیام از بوشهر با ایران سخن می‌گوید
وزان موسیقی بوشهر، به گفته خودش ۳۰ سال پیش برای نخستین‌بار خیامی را در قالب کنسرتی با همراهی سازهای موسیقی سنتی ایرانی به روی صحنه برده است، وزان ۶۷ ساله حالا می‌گوید: ذاتا با این موسیقی بهترین حال را دارم، از آن هنگام تا کنون هر جای ایران که خیامی را به روی صحنه برده‌ام، برایم تازگی داشته است، چرا که پذیرش و حال و احساس مردم شهرهای مختلف کشور در همراهی با این موسیقی، به من نیز حال و هوایی تازه بخشیده است.
اینکه خیامی بویژه در سال‌های اخیر مورد استقبال مردم گوشه گوشه ایران قرار گرفته است علاوه بر فراگیری و دردسترس بودن شبکه‌های ارتباطی مجازی، به اعتقاد وزان سازگاری با حال و هوای مردم است و چنانکه پیشتر به مذاق بوشهری‌ها خوش آمده حالا با شناخته شدن بیشتر آن همه پسند شده است.
در بوشهر پیر و جوان رباعی از بر دارند و با خیامی دم می‌گیرند، چنانکه اجرای کودکان و نوجوانان این شهر در تالار وحدت از پر بازدیدترین‌هایی شد که این سالن هنری در سال‌های اخیر به خود دیده است و شاید نقطه عطفی برای معرفی بیشتر این نوع موسیقی شد.
این سال‌ها بیش از گذشته اندیشه در دم زیستن خیام ( یا به تعبیر روانشناسان زندگی در لحظه یا زمان حال) از تریبون خیامی بوشهری ارائه شده است تا نوای خیام نیشابوری از نای هنرمندان بزمی بوشهر برسد که "خوش باش و ز دی مگو که امروز خوش است"