به گزارش ایرنا، شهرستان خواف نه به تنهایی با برخورداری از معادن سنگ آهن عظیمش شناخته می شود و نه به واسطه موقعیت اقتصادی و قرار گرفتن در مسیر جاده تاریخی راه ابریشم، بلکه آنچه نام این شهرستان را در سطح استانهای خراسان رضوی، شمالی و جنوب و کشور و حتی جهان بلندآوازه کرده است نوای سنتی موسیقی محلی این منطقه است که از جان و دل استادان مشهور و نام آشنای آن نظیر عثمان محمدپرست برخاسته و با روح و جان علاقه مندان به هنر و موسیقی درآمیخته است. بزرگمردی که موسیقی محلی ایرانی سالهای سال وامدار هنر او در عرصه های داخلی و بین المللی بوده و از این رو است که از مرحوم محمدپرست، به درستی، به عنوان اسطوره موسیقی مقامی کشور نام برده شده است.
دوتارنوازی ریشه دار در فرهنگ و هنر خواف
دوتار یکی از سازهای بسیار کهن در خاورمیانه و آسیای مرکزی است که از آن می توان به عنوان مادر تنبور و سه تار یاد کرد و انواع دو تار با توجه به مرزهای جغرافیایی به دوتار خراسان، دوتار ترکمن و دوتار مازندران تقسیم می شوند.
هنر دوتارنوازی به عنوان یکی از بخشهای هنر موسیقی سنتی و مقامی خراسان و خواف ریشه در فرهنگ و ادب و هنر این خطه دارد و به دلیل فعالیتهای هنرمندان شاخص نظیر مرحوم محمدپرست این هنر موسیقی سنتی به بخشی جدایی ناپذیر از زندگی اکثر خانواده های خوافی تبدیل شده است و در کنار بسیاری از صنایع دستی، تولید دوتار نیز از مشاغل سنتی و پرمشتری این سامان به شمار می رود.
"خاستگاه دوتار خراسان، سه شهر خواف، تایباد و تربت جام است که هنرمندان این خطه بیشتر با آهنگ‌های فارسی و محلی به اجرای موسیقی می پردازند و بعد از آن در شهرستان های قوچان، شیروان و بجنورد نوختن "دوتار" رواج دارد که با آن آهنگ‌های کردی و ترکی اجرا می شود.
عثمان محمدپرست، طلایه دار موسیقی سنتی کشور
شهرستان خواف دارای پیشینه غنی در هنر موسیقی است و موسیقی این منطقه براساس مقام های سماعی شکل گرفته و مقام های سنتی آن تقریبا شبیه مقام های تربت جام است و سازهای مهم این منطقه را دف و دوتار تشکیل می دهند. خواف استادان بی نظیری را در زمینه موسیقی مقامی به هنر ایران زمین معرفی کرده که در بین اساتید موسیقی سنتی و مقامی کشور نام استاد عثمان محمد پرست از جایگاه خاصی برخوردار است. وی نقش مهمی در اعتلا و شناساندن این هنر در سطح ملی و بین المللی داشت و سایر بخشهای موسیقی و هنری هم وامدار تلاشهای وی در دهه های گذشته است.
عثمان محمدپرست، استاد پیشکسوت و دوتارنواز معروف کشور و استان خراسان رضوی دیروز، پنجشنبه، ۲۹ اردیبهشت ماه، در ۹۴ سالگی ساز پرشور خود را بر زمین نهاد و در بیمارستان ۲۲ بهمن خواف دعوت حق را لبیک گفت.
این استاد موسیقی مقامی، همواره از دوتار به عنوان ساز آرام و ملایمی یاد می کرد که هم به نوازنده و هم مردمی که علاقه مند آن هستند، آرامش می بخشد و به دلیل این عشق و علاقه بود که از ۱۰ سالگی به نوازندگی دوتار روی آورده بود و بیش از هشت دهه از عمر خود را به این حرفه و اعتلای آن در سطح داخل و خارج کشور پرداخته بود.
یکی هنرمندان موسیقی که سابقه آشنایی وی با مرحوم محمدپرست به سال ۱۳۳۶ برمی گردد، به خبرنگار ایرنا گفت: استاد محمدپرست همه عمر خود را صرف اعتلای هنر ایرانی و موسیقی سنتی کشور کرد و فرهنگ و هنر ایرانی وامدار افرادی مانند این نابغه عرصه موسیقی مقامی است.
فاروق علیزاده افزود: مرحوم محمدپرست به موسیقی مقامی و دوتارنوازی عشق می ورزید و به هیچ عنوان مسائل دنیوی و مادی برای وی اهمیتی نداشت و همواره بر این مساله تاکید داشت که این موسیقی و هنر در گستره استانهای خراسان رضوی، شمالی و جنوبی و حتی کشور نمی گنجد، بلکه باید در سطح جهان به عنوان فرهنگ اصیل ایرانی مطرح و معرفی شود و بر این اساس در سالهای گذشته تلاشهای زیادی انجام داد و منشاء خدمات موثری در این راستا بود.
وی تصریح کرد: استاد عثمان بدین منظور در سفرهای زیادی در دهه های گذشته به مناطق مختلف استانهای سه گانه خراسان و هرات افغانستان، تاشکند ازبکستان و دیگر نقاط، با هنرمندان شاخص آنها دیدار کرده و در کنار اجرای موسیقی دوتار و مقامی در شناساندن این هنر در کشورهای آسیایی و حتی اروپایی نقش زیادی داشت و به دفعات در کشورهای مختلف به اجرای برنامه پرداخت.
رییس اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی خواف هم به خبرنگار ایرنا گفت: مرحوم عثمان محمدپرست دوتارنواز چیره دست و متبحری بود که آوازه او خطه خراسان، استانهای مختلف و حتی مرزهای کشور را درنوردید و به عنوان عامل مهم اعتلای موسیقی مقامی در کشورهای اروپایی و آسیایی مطرح بود، به اندازه ای که افراد و گردشگران و هنرمندانی از سایر کشورهای اروپایی نظیر فرانسه و غیره تنها برای دیدن وی به ایران و خواف سفر می کردند.
رمضانعلی بیات گفت: استاد محمدپرست به فرهنگ و هنر کشور خراسان و ایران، اعتلا و هویت بخشید.
وی خاطرنشان کرد: این هنرمند کم نظیر موسیقی مقامی، تنها یک هنرمند موسیقی در خواف و یا گوشه ای از کشور ما نبود بلکه به عنوان هنرمندی سرشناس در سطح جهان مطرح بود و فعالیتهای ارزنده وی باعث شد که موسیقی مقامی کشورمان در سطح جهان شناخته شود.
رییس انجمن موسیقی خواف هم به خبرنگار ایرنا گفت: اگر چه مرحوم محمدپرست به صورت تجربی و بداهه نوازی به دوتارنوازی می پرداخت و در بیش از ۸۰ سال گذشته هیچ شاگردی در این رشته تربیت نکرده بود، ولی در شناساندن و اعتلای موسیقی سنتی و مقامی در سطح استانهای خراسان رضوی و جنوبی و شمالی، دیگر نقاط ایران و جهان نقش مهمی داشت، به طوری نام شهرستان خواف و حتی هنر موسیقی سنتی این منطقه و کشور با نام وی گره خورده است.
سیف اله ورزیده اظهار داشت: به واسطه تلاشهای خستگی ناپذیر استاد محمدپرست در اعتلای هنر موسیقی سنتی و مقامی خراسانی، تعداد زیادی از جوانان اعم از دختر و پسر در شهرستان خواف، زادگاه این هنرمند، به دوتارنوازی علاقه زیادی پیدا کرده اند و دوتارنوازی از جایگاه خاصی در این شهرستان برخوردار شده و کلاسهای مختلف این رشته در خواف دایر شده است و گروههای موسیقی مقامی و دوتارنوازی خواف با الگوپذیری از فعالیتهای آن مرحوم در سالهای گذشته در قالب رویدادهای فرهنگی و آیین های هنری در کشورهای مختلف اروپا و آسیا به هنرنمایی پرداخته اند.
وی تصریح کرد: در حقیقت باید از عثمان محمدپرست به عنوان نماینده ای از فرهنگ اصیل ایرانی و خراسانی در سطح منطقه و جهان یاد کرد.
بداهه نوازی، مشخصه بارز استاد محمدپرست
بداهه‌نوازی به عمل نواختن اتفاقی و ناگهانی یک قطعه موسیقی بدون تنظیم قبلی اطلاق می شود.
اجرای موسیقی ایرانی به ویژه در تک‌نوازی و آواز به طور معمول همراه با بداهه‌نوازی و بداهه‌خوانی است، اگر نوازنده یا خواننده از اجرای ردیف و نغمه‌های معروف جدا شود و در مایه‌ای که مناسب سیر آهنگ است قطعه‌ای بنوازد یا بخواند، بداهه‌نوازی یا بداهه‌خوانی روی داده است، به‌ویژه از آنجا که موسیقی سنتی ایران به صورت خواندن از روی نت (موسیقی) اجرا نمی‌شود، مستلزم بداهه‌نوازی است.
رییس انجمن موسیقی شهرستان خواف گفت: یکی از نقاط قوت و بارز دوتارنوازی مرحوم محمدپرست بداهه نوازی هایی بود که وی در وصف پیامبر اکرم (ص) و سایر اولیا و ائمه اطهار (ع) و به مناسبتهای مختلف اجرا می کرد و این، تاثیرگذاری هنری آن مرحوم را افزایش داده بود و وی چندین بار عنوان کرده بود که هیچ زمان بدون وضو اقدام به اجرای برنامه هنری نمی کرد و این نشان از خلوص نیت وی در انجام فعالیتهای هنری داشت.
ورزیده گفت: استاد عثمان از کودکی علاقه زیادی به موسیقی سنتی و مقامی و از جمله دوتارنوازی داشت و به صورت بداهه نوازی آثار بسیاری در قالبهای مدح خوانی و منقبت خوانی در وصف پیامبر اکرم (ص) و برخی از پیشوایان دین و یا در قالبهای دیگر از خود به یادگار گذاشته است که از مطرح ترین نغمات شاخص به یادگار مانده از آن مرحوم آهنگ "نوایی نوایی" است.
محمدپرست در اعتلای سایر هنرها هم تاثیرگذار بود
تاثیرگذاری عثمان محمدپرست تنها به اعتلای هنر موسیقی سنتی و مقامی و دوتارنوازی منحصر نبود، بلکه وی در سایر رشته های هنری و ادبی و از جمله شعر و شاعری و مثنوی خوانی در شهرستان خواف و استان خراسان رضوی نیز نقش ارزنده ای داشت و اساتید و ادب دوستان زیادی با الگوپذیری از هنر وی به آفرینشگری در عرصه شعر و شاعری و اجرای برنامه می پرداختند.
یکی از هنرمندان و عضو انجمن ادبی خواف در این خصوص به خبرنگار ایرنا گفت: مرحوم محمدپرست علاوه بر موسیقی، علاقه زیادی به ادبیات و از جمله مثنوی خوانی داشت و با وجود کهولت سن به دفعات در جلسات مثنوی خوانی این شهرستان حضور یافته و ضمن خواندن ابیاتی به صورت بداهه نوازی به اجرای برنامه می پرداخت و با این اقدام خود نشان می داد که رابطه و پیوندی ناگسستنی بین ادبیات و موسیقی اصیل وجود دارد.
ایوب ایلخانی گفت: استاد محمدپرست از پشتوانه های عظیم و در واقع اعتلا دهنده موسیقی مقامی و پیوند دهنده بین عرصه ادبیات با موسیقی بود و به دلیل فعالیتها و تلاشهای خستگی ناپذیر وی تعداد زیادی از هنرمندان در شهرستانهای خواف، تایباد و تربت جام و حتی فعالان عرصه ادبیات به سمت هنر موسیقی اصیل خراسانی سوق یافته بودند.
وی با اشاره به خاطرات خود از مرحوم محمدپرست گفت: آن مرحوم در گسترش موسیقی سنتی و مقامی نقش زیادی داشت و همواره بر این مساله تاکید می ورزید که هنر موسیقی اصیل خراسانی حد و مرزی ندارد و باید به همه جهان شناسانده شود.
خیرخواهی و حمایت از اقشار ضعیف
مرحوم عثمان محمدپرست در کنار اجرای موسیقی سنتی و اصیل و دوتارنوازی، اهتمام و علاقه خاصی به فعالیتهای خیرخواهانه و حمایت از اقشار ضعیف و آسیب پذیر جامعه داشت. وی که از نظر مالی دارای تمکن مالی خوبی بود و از همان سنین جوانی همواره به فکر کمک به نیازمندان و کاهش مشکلات اقتصادی مردم منطقه خود بود.
هنرمند موسیقی مقامی و دوتارنوازی خواف گفت: استاد محمدپرست در کنار فعالیتهای فرهنگی و هنری در جذب خیران برای مدرسه سازی اهتمام زیادی داشت و به واسطه نوای دلنشین دوتار خود بانی ساخت ۹۶۰ مدرسه در سطح کشور و از جمله استانهای سه گانه خراسان شده بود، تا جایی که پارسال نشان سفیر مدرسه سازی کشور توسط سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس کشور به وی اعطا شد.
سیف اله ورزیده گفت: این دردانه عرصه موسیقی مقامی، در برنامه ها و آیین های مختلف به اجرای برنامه هنری می پرداخت و از خیران برای ساخت مدارس دعوت می کرد و خیران هم به واسطه ارادتی که به وی و نوای دلنشین دوتار و موسیقی مقامی وی داشتند، این مساله را اجابت می کردند.
این کارشناس موسیقی مقامی خواف افزود: مرحوم محمدپرست علاوه بر مدرسه سازی از سنین جوانی کارهای خیر زیادی انجام می داد و علاوه بر کمک به اقشار ضعیف و آسیب پذیر، با نیت خیرخواهانه یک اتوبوس خریداری کرده بود تا در مسیر خواف - تهران - مشهد به جابه جایی مسافر بپردازد و از بیشتر مسافران و از جمله مسافرانی که دارای وضعیت مالی خوبی نبودند کرایه ای دریافت نمی کرد.
بیات، رییس اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی خواف هم گفت: نام عثمان محمدپرست، در کنار موسیقی مقامی و سنتی، با فعالیتهای خیرخواهانه گره خورده است و آن مرحوم با اجراها و نوای دلنشین خود به نوعی خیران را در آیین مختلف برای مشارکت در مدرسه سازی تشویق می کرد و پیشگام در احداث صدها مدرسه در نقاط مختلف کشور و از جمله استانهای خراسان رضوی و جنوبی شده بود.
رییس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خواف هم گفت: استاد محمدپرست از ۱۰ سالگی با دوتارنوازی مانوس بود و آثار مطرح و معروف مختلفی شامل "چاوشی" و "سرحدی" از خود به یادگار گذاشته و در همایشها و آیینهای مختلف در داخل و خارج کشور به اجرای برنامه می پرداخت.
محمود باعقیده گفت: نام مرحوم محمدپرست به عنوان گنجینه زنده بشری در زمینه موسیقی مقامی، در سال های گذشته در ردیف میراث فرهنگی ناملموس کشور به ثبت رسیده بود.
وی اظهار داشت: نسخه‌ای از گواهینامه ثبت جهانی دوتار که به ۲ زبان انگلیسی و فارسی نگارش شده است سال ۱۳۹۹ به مرحوم عثمان محمدپرست اهدا شد.
باعقیده افزود: این گواهینامه از طرف دکتر بهروز وجدانی، که عهده‌دار پرونده ثبت جهانی دوتار با عنوان "مهارت سنتی ساختن و نواختن دوتار" در یونسکو بود، به استاد محمدپرست اهدا شده بود.
وی ادامه داد: نخستین کاشی ماندگار خراسان رضوی در راستای حفظ میراث ناملموس کشور نیز سال ۱۳۹۶ از سوی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی بر سردر منزل عثمان محمدپرست نصب شده بود.
او اضافه کرد: این استاد شاخص موسیقی سنتی کشور با بسیاری از استادان موسیقی ایران از جمله جلیل شهناز، محمدرضا شجریان، شهرام ناظری، فرهنگ شریف، اکبر گلپایگانی و اصغر بهاری همکاری کرده بود.
عثمان محمدپرست، استاد پیشکسوت و دوتارنواز معروف کشور و استان خراسان رضوی بعد از تحمل یک دوره بیماری روز پنجشنبه ۲۹ اردیبهشت ماه، در ۹۴ سالگی در بیمارستان ۲۲ بهمن خواف به دیدار معبود شتافت.
پیکر مرحوم عثمان محمدپرست امروز، جمعه، سی ام اردیبهشت ماه بعد از برگزاری نماز جمعه در شهر خواف، زادگاهش تشییع و به خاک سپرده می شود.
شهرستان ۱۵۰ هزار نفری خواف با چهار بخش مرکزی، سنگان، جلگه زوزن، و سلامی و ۱۲۳ کیلومتر مرز مشترک با کشور افغانستان در ۲۶۷ کیلومتری جنوب شرقی مشهد قرار دارد.