به گزارش خبرنگار کتاب ایرنا، روز دهم نمایشگاه کتاب تهران، یک روز پیش از پایان این رویداد فرهنگی، همه کتاب ها و گفت و گوها به سوی ادبیات فارسی و صلح طلبی رفت. به عقیده استادان دانشگاه، ادبیات فارسی یکی از صلح طلبانه ترین زبان های دنیاست که به خوبی معرفی نشده است.
قوت زبان فارسی به ادبیات است
نشست «توسعه فرامرزی زبان فارسی و مسئولیت اجتماعی ملی» با حضور استادان زبان و ادبیات فارسی و رایزن سابق فرهنگی ایران در روسیه در سرای ملل سی و سومین نمایشگاه کتاب تهران برگزار شد.
این نشست با اجرای زهرا عامری کارشناس معاونت امور بین‌الملل در بنیاد سعدی و با حضور مهدی محمدی، استاد زبان و ادبیات فارسی و منتقد ادبی، حسن ذوالفقاری، استاد زبان فارسی دانشگاه تربیت مدرس و استاد اعزامی به کشور چین و قهرمان سلیمانی، رایزن سابق فرهنگی ایران در روسیه در سرای ملل برگزار شد.
تنها با کمک «کلمه» با جهان فرهنگی ارتباط برقرار می‌کنیم
در ابتدای این نشست، قهرمان سلیمانی، رایزن سابق فرهنگی ایران در روسیه درباره زبان فارسی گفت: در میان عناصر مهم هویت ساز اعم از خون، نژاد و جغرافیا، زبان و فرهنگ، برای ما ایرانیان زبان فارسی هویت بخش است.
سلیمانی با بیان اینکه برای ما که ملت چند فرهنگی هستیم، زبان فارسی اهمیت بسیاری دارد و بن‌مایه‌های این بحث از زبان اساطیر ما آغاز می‌شود، گفت: ما با کلمه زنده هستیم و زندگی می‌کنیم و امروز اگر بخواهیم با جهان فرهنگی ارتباط برقرار کنیم، از راه کلمه می‌توانیم.
وی با اشاره به سهم زبان فارسی در تولید فرهنگ و علم یادآوری کرد: هرچقدر سهم زبان ما در فرهنگ و علم بیشتر باشد، قدرت ما هم در این زمینه افزایش می‌یابد؛ آنچنان که قدرت زبان انگلیسی به دلیل استفاده بسیاری از مقالات از این زبان بیشتر از قبل شده است.
رایزن سابق فرهنگی ایران در روسیه با اشاره به اینکه زبان ایران، افغانستان و تاجیکستان در اطراف ما فارسی است، بیان کرد: وظیفه ما به عنوان ادیب و نویسنده این است که در این جغرافیای پیوند دهنده باید باید بستری وجود داشته باشد که بتوانیم از لحاظ فرهنگی دادوستد داشته باشیم.
وی با بیان اینکه متأسفانه در داخل اقلیم فرهنگی خود داد و ستد چندانی با یکدیگر نداریم، افزود: وظیفه ملی ما تقویت این داد و ستدهاست، اما نویسندگان و شاعران ما به زحمت یکدیگر را می‌بینند و ناشرانی با شبکه توزیع مناسب در خارج از کشور نداریم و فاصله‌های ما با هم خیلی زیاد است و نتوانستیم بستر فرهنگی مناسبی به وجود بیاوریم و این جغرافیای مشترک را به یکدیگر پیوند بزنیم.
قوت زبان ما به ادبیات است
در ادامه، حسن ذوالفقاری، استاد زبان فارسی دانشگاه تربیت مدرس در پاسخ به این پرسش که مسئولیت فنی و اجتماعی ما در حوزه آموزش زبان فارسی چیست، گفت: ما موظف به حفظ و نگهداری از زبان فارسی هستیم. در قانون اساسی به عنوان سند هویتی ما، زبان فارسی را زبان رسمی و آموزشی می‌دانند و همچنین در اسناد بالادستی و چشم انداز، سند تحول آموزش و پرورش نزدیک ۲۱ سند برای به‌کارگیری زبان فارسی داریم، اما عملاً کاری انجام نمی‌دهند.
این استاد زبان فارسی خاطرنشان کرد: حدود ۵۰ کرسی زبان فارسی در خارج از کشور داریم که از ایران هدایت می‌شوند، اما بعضی از این کرسی‌ها با وجود زحماتی که برای آنها کشیده می‌شود، خالی هستند و تعطیل شدند و ما می‌دانیم چقدر زمان صرف تأسیس این کرسی‌ها می‌شود.
ذوالفقاری تصریح کرد: قوت زبان فارسی به ادبیات است و این دلیل مهمی برای مسئولیت اجتماعی ما محسوب می‌شود. مردم جهان هم خیلی علاقه‌مند به زبان و ادبیات جهانی و شاعران ما نظیر حافظ، سعدی و مولوی هستند و بسیاری از استادان و شرق شناسان می‌خواهند زبان فارسی یاد بگیرند.
این استاد دانشگاه تربیت مدرس با بیان اینکه گویشوران زبان فارسی کم نیستند و حداقل زبان دو کشور تاجیکستان و افغانستان با ما مشترک است، افزود: با وجود اینکه قدیمی‌ترین دستور زبان فارسی را یک چینی نوشته است و کتیبه‌های فارسی در مناطق چینی زبان رواج یافته، متأسفانه نتوانستیم ارتباط خوبی میان جمعیت‌های زبانی برقرار کنیم.
ذوالفقاری درباره وجود آثار موجود در حوزه زبان فارسی گفت: آثار موجود فراتر از حوزه زبانی است و بیش از یک میلیون نسخه خطی و چند هزار شاعر و ۳۰۰ تذکره داریم، اما هنوز موفق به چاپ بسیاری از این آثار نشدیم و همه این‌ها سهم ما را به‌عنوان ایرانی فارسی زبان بیشتر می‌کند.
وی با اشاره به اینکه تألیف کتاب‌های درسی دهه ۷۰ را به عهده داشته است، درباره وضعیت کتاب‌های درسی فعلی گفت: در سالهای اخیر اکثر کتاب‌های ادبی، بیشتر دینی یا سیاسی شدند. این نشان می‌دهد در جنبه فردی و اجتماعی کم کاری کردیم و جدا از این موضوع تعطیلی کرسی‌های زبان فارسی بدترین ضربه را به زبان فارسی می‌زند.
این استاد زبان فارسی با بیان اینکه هرکدام از استادان پس از بازگشت تبدیل به یک رایزن فرهنگی می‌شوند، افزود: در حال حاضر در مصر، افغانستان، سوریه و پاکستان استاد داریم که خیلی رابطه عمیقی با ما دارند.
وی با اشاره به مشکلات زبان فارسی در حوزه فضای مجازی گفت: زبان فارسی در فضای مجازی مشکلات بسیاری دارد؛ یعنی در حوزه خط، نوشتار و واژگان دچار نوعی پریشانی هستیم و وجود واژگان بیگانه و نوع گفتار در فضای مجازی نوعی ولنگاری ایجاد کرده است.
ذوالفقاری با ارائه چند راهکار برای افزایش قدرت و قوت زبانی تشریح کرد: آنچه موجب قوت زبانی افراد می‌شود، خواندن است که حتی با خواندن و مطالعه بیشتر مشکلات اجتماعی حل می‌شود و حتی درست نویسی از راه خواندن برطرف می‌شود. پس، اولین توصیه ما برای برطرف کردن ضعف زبانی، کتاب خواندن است.
استاد زبان فارسی دانشگاه تربیت مدرس یادآوری کرد: آخرین سنگری که تغییر می‌کند و فتح می‌شود، زبان است. بنابراین، در این دوره و زمانه نیازمند حفظ زبان فارسی هستیم و هیچ‌گاه نباید زبان مادری را به بهانه حفظ زبان ملی تضعیف کنیم و هر زبانی اعم از عربی و انگلیسی باید سر جای خودش باشد و نباید بر دیگری سیطره داشته باشد.
هرچقدر از زبان فارسی دور شویم، از تئوری زندگی دور می‌شویم
در ادامه، مهدی محمدی، استاد زبان و ادبیات فارسی و منتقد ادبی، درباره نقش زبان فارسی گفت: اولین مخلوق خداوند زبان است و تمام خلقت ما به زبان وابسته است. وقتی ۳۰ سال پیش سوم دبیرستان بودیم شعر قوی منوچهری «سر از البرز بر زد قرص خورشید / چو خون‌آلوده دزدی سر ز مکمن» را می‌خواندیم، اما امروز قدرت یک شاعر را در کتاب درسی ادبیات فارسی برای تصویرسازی فراموش کردیم و تنها مفاهیم ارزشی را بدون توجه به ارزش‌های زبانی بیان می‌کنیم.
وی با بیان اینکه زبان ما از چند جنبه اهمیت دارد و یک جنبه آن ملی و رسمی بودن آن است، افزود: همان طور که آقای دکتر گفتند ما چند کشور در حیطه زبان فارسی داریم و به همین جهت از لحاظ فرهنگی به زبان فارسی نیازمند هستیم.
این منتقد ادبی خاطرنشان کرد: آنچه موجب افزایش اهمیت زبان فارسی می‌شود، اندیشه‌ای است که پشت آن پنهان است. چندین هزار سال پیش ما کتاب‌هایی مانند کلیله و دمنه و قابوس نامه داشتیم که فن کشورداری و سیاست را می‌آموختند که امروز نیازمند است سیاستمداران این کتاب‌ها را بیاموزند.
وی با بیان اینکه اهمیت زبان فارسی استفاده از واژگانی است که در کتاب‌های ادبیات وجود دارد، افزود: ما کتاب‌هایی مانند حافظ، مولوی و سعدی داریم و تا زمانی که از این کتاب‌ها استفاده می‌شود، زبان فارسی پابرجا می‌ماند و متأسفانه هنوز فارغ التحصیلان زبان و ادبیات فارسی ما نمی‌توانند یک متن از خاقانی بخوانند.
محمدی افزود: کتبی که امروز درباره زبان و ادبیات فارسی تدریس می شود، از تمام این کتب و اشعار تهی شده است و شاید حتی در آینده دانش آموزان نتوانند در آینده یک متن ساده را بخوانند.
وی با بیان اینکه فضای مجازی ما را از یکدیگر دور کرده است، گفت: بعضی، کتاب‌هایی می‌خوانند که بیشتر ترجمه است و معتقدم هرچقدر از هنر زبان فارسی دور شویم، از تئوری‌های زندگی دور می‌شویم، چون این کتاب‌های ادبیات فارسی برای زندگی انسان‌ها نوشته شده است.
بررسی چاپ دیجیتال و چاپ کتاب بر اساس تقاضا(POD) در نمایشگاه کتاب
نشست «چاپ دیجیتال و تقاضای POD» با حضور فعالان چاپ دیجیتال در سرای اهل قلم نمایشگاه کتاب برگزار شد.
در ابتدای این نشست، جلال ذکایی گفت: هدف از برگزاری این نشست، آشنایی بیشتر علاقه‌مندان به حوزه چاپ دیجیتال با تکنولوژی‌های روز دنیا است؛ بخاطر نوسان های اقتصادی بازار و شیوع ویروس کرونا ناشران به سمت چاپ کتاب دیجیتال حرکت کردند و پیش‌بینی می‌شود پس از دوران کرونا چاپ دیجیتال ادامه داشته باشد.
پیام پدیدار؛ فعال حوزه چاپ دیجیتال نیز اظهار کرد: چاپ بر اساس تقاضا (POD) یک تکنولوژی چاپ و یک فرایند تجاری است که در آن تولید و چاپ کتاب تنها پس از دریافت سفارش و به تعداد سفارش دریافت شده، چاپ می‌شود.
وی افزود: این فرآیند نیازمند تکنولوژی تولید کتاب در تعداد کم و محدود حتی یک عدد است؛ در این فرایند محصول بر اساس نیاز مشتری شخصی‌سازی شده و باعث افزایش بهره‌وری و کاهش هدررفت می‌شود.
مدیر فروش شرکت پدید پردازش پایدار در ادامه گفت: موارد افزایش عناوین چاپی و کاهش تیراژ هر عنوان بر اساس تقاضا در بسیاری از ناشران آموزشی که با تغییرات محتوا به صورت پیوسته و تعداد محدود مخاطب برای ھر عنوان کتاب تخصصی روبه‌رو ھستند بسیار کارآمد است.
پدیدار تصریح کرد: چاپ تولید بر اساس تقاضا باعث حذف زینک و بسیاری از مواد شیمیایی دخیل در فرایند چاپ افست می‌شود که در کاهش آلودگی محیط زیست بسیار موثر است؛ همچین این پروسه از ھدر رفت حدود ٣٠ درصد کتب چاپ شده به روش افست جلوگیری می‌کند.
امیرحسین قاسمی، فعال حوزه چاپ دیجیتال گفت: بهروز بودن محتوای کتاب‌های درسی و کمک آموزشی در چاپ دیجیتال مسئله مهمی است و این روش ھزینه‌ھای گزاف انبارداری و ریسک عدم فروش کتاب‌های انبار شده پس از گذشت از زمان نشر را حذف می‌کند.
قاسمی در پایان بیان کرد: چاپ دیجیتال باعث حذف ھزینه‌های ثابت تولید ھر جلد کتاب فارغ از تیراژ سفارش می‌شود و فرایند تولید بسیار سریع تر در مقایسه با چاپ افست را دارد.
رونمایی از ترجمه ایتالیایی «ایران مهد همزیستی مسالمت‌آمیز ادیان»
مراسم رونمایی از ترجمه کتاب «ایران، مهد همزیستی مسالمت‌آمیز ادیان به زبان ایتالیایی» با حضور زهرا رشیدبیگی؛ نویسنده کتاب، علی‌اکبر ضیایی؛ رئیس مرکز گفتگوی ادیان و فرهنگ‌ها و یاروسلاوا رومانوا؛ رایزن فرهنگی ایتالیا در ایران در سالن سرای ملل شبستان مصلی امام خمینی برگزار شد.
علی‌اکبر ضیایی؛ رئیس مرکز گفتگوی ادیان و فرهنگ‌ها، ضمن معرفی نویسنده کتاب، گفت: ایشان در حوزه گفتگوهای بین ادیان فعالیت‌های ارزنده‌ای داشتند. خانم رشید بیگی حدود ۲۵ سال سابقه کار با مرکز گفتگوی ادیان دارند. آثار ایشان در گفتگوهای بین اسلام و مسیحیت مورد استفاده قرار می‌گیرد.
وی افزود: ایشان با بزرگان ادیان مختلف، چه ارتودوکس و پروتستان مناظره و گفتگو های موثری داشتند. از جمله آثار وی میتوان به کتاب‌های «یهود در ایران»، «مسیحیت در ایران» و کتابی در زمینه همزیستی مسالمت آمیز ادیان در ایران که به زبان انگلیسی و روسی و ایتالیایی ترجمه شده اشاره کرد.
ضیایی در بخش دیگری از سخنانش عنوان کرد: نکته جالبی که در کتاب خانم رشیدبیگی دیدم، این بود که یکی از کلیساهایی که در ایران وجود دارد با هشتاد نفر پیرو در در شهرهای تهران، شیراز و اصفهان فعال است. یعنی آزادی ادیان در ایران وجود دارد و جمهوری اسلامی برای اقلیتهای دینی حقوق مسلمی قائل است.
در ادامه این برنامه، زهرا رشیدبیگی؛ رئیس گروه مرکز مسیحیت ارتدوکس و پروتستان مرکز گفتگوی ادیان و فرهنگ‌ها و نویسنده کتاب ایران؛ مهد همزیستی مسالمت آمیز ادیان به زبان ایتالیایی، گفت: این کتاب یک سند قابل لمس همکاری بین پیروان ادیان مختلف در ایران است، اگر همکاری پیروان دینی در ایران نبود نمی‌توانستیم این اثر را ارائه کنیم. ما با توجه به جمعیت ادیان این کتاب را فهرست‌بندی کردیم. اول از ارامنه شروع کردیم و با زرتشتیان به پایان رساندیم، ما از کلیساها و معابد دینی آنها گزارشی تهیه کردیم. درخصوص مدارس، فعالیت،های اجتماعی و جشن،های آنان صحبت کردیم. بطور کلی تصویری کلی از زیست آنان در ایران ارائه کردیم.
نیازمند راهکارهای جدید آموزش زبان فارسی به نسل دوم هستیم
یک استاد دانشگاه و زبان شناس با حضور در غرفه بنیاد سعدی به‌عنوان مهمان ویژه در سی‌وسومین نمایشگاه کتاب تهران گفت: در حال حاضر جمعیت میلیونی نسل دوم با والدین فارسی زبان، نیازمند راهکارهای جدیدی از آموزش زبان فارسی هستند.
بهروز محمودی بختیاری، استاد دانشگاه تهران و زبان‌شناس در پاسخ به اینکه در مقایسه با سالهای پیش، در زمینه آموزش زبان فارسی به غیر فارسی زبانان در کدام نقطه ایستادیم، گفت: امروز نیازهای آموزش زبان فارسی تغییر اساسی کرده است. مثلاً، اگر ۵۰ سال پیش می‌خواستیم با کسی صحبت و گفت‌وگو کنیم، تعدادی ایران‌شناس، شرق شناس و اسلام شناس باید معلومات زبان فارسی نیز یاد می‌گرفتند، اما الان جمعیت قابل توجهی به دوستداران زبان فارسی اضافه شده که به آنها نسل دوم می‌گوییم که والدینشان فارسی زبان هستند و می‌خواهند فارسی بیاموزند و جمعیت میلیونی دارند.
وی با بیان اینکه ما برای این نسل نیازمند راهکارهای جدید آموزشی هستیم، افزود: قبلاً گروه مخاطبان خود را دانشجویان شرق شناسی می‌دانستیم، اما حالا باید به فکر آموزش تمام رده‌های سنی باشیم.
این استاد دانشگاه افزود: نکته دیگر که خیلی اهمیت دارد، مربوط به فارسی برای اهداف ویژه است؛ یعنی دانشجویانی که برای کیفیت بالا و هزینه‌های پایین آموزشی در ایران، به کشورمان می‌آیند که آموزش مهندسی و پزشکی ببینند و چنین موضوعی ایجاب می‌کند ما برای این گروه مخاطب مواد درسی ویژه‌ای داشته باشیم.
محمودی بختیاری درباره انگیزه تألیف کتاب سلام دکتر که با همکاری بنیاد سعدی نوشته شده، گفت: «سلام دکتر» مربوط به زمانی می‌شود که من مسئول کرسی زبان فارسی کالج بین المللی دانشگاه علوم پزشکی تهران بودم و در آنجا دانشجویان پزشکی خارجی زیادی داشتیم که می‌خواستند آماده رفتن به بیمارستان و صحبت با بیماران شوند، اما مهارت های گفت و گو با بیماران را نداشتند.
وی افزود: در کالج به این نتیجه رسیدیم که نیازمند کتاب‌های فارسی تخصصی برای دانشجویان پزشکی هستیم و الگوی کتاب International Express Ways را انتخاب کردیم که نوعی گفت‌و گوی گفتاری دارد و کلیدواژه‌هایی را به ما می‌دهد که بر اساس آن می‌توانیم گفت‌وگوها را تنظیم کنیم و اسم کتاب را «سلام دکتر» انتخاب کردیم، چون اولین کلمه‌ای است که بیمار به دکتر می‌گوید.
این استاد دانشگاه ادامه داد: این کتاب در ۱۵ درس تنظیم شده و موقعیت‌های مختلف بیمار را از وقتی با دکترها صحبت می‌کند، داروخانه می‌رود، بستری و خوب می‌شود را بررسی می‌کند و در واقع کتاب گام به گامی است که فایل صوتی دارد. این کتاب جزو کتاب‌های فارسی برای اهداف ویژه مخصوص دانشجویان پزشکی محسوب می‌شود.وی با اشاره به راهکارهای موجود عنوان کرد: ما می‌توانیم در جاهایی مانند هند و پاکستان سرمایه‌گذاری کنیم که جمعیت قابل توجهی از شیفتگان زبان فارسی در آنجا دیده می شود و تا ابد ارزش دارد.
وی در پاسخ به اینکه چقدر از راه آموزش زبان فارسی می‌توانیم هنر و سینمای خود را به جهان معرفی کنیم، گفت: در کل سالهای قبل از انقلاب ما سه یا چهار فیلم مثل «دایره مینا» و «تنگسیر» و «شب قوزی» بیشتر در سطح جهانی نداشتیم و به جز فیلم «گاو» داریوش مهرجویی ما هیچ جایزه‌ای از جشنواره‌های جهانی نگرفته بودیم، اما پس از انقلاب نسلی که حتی در دوره انقلاب به دنیا آمد یا حتی کودک و نوجوان بودند، حالا فیلم‌هایی می‌سازند که سینمای ایران را به جهان معرفی کند. بنابراین، سینمای ایران تبدیل به ریلی شد که زبان فارسی توانست روی آن حرکت کند و به کشورهای دیگر برسد.
وی در پایان تأکید کرد: اگر برنامه ریزی درستی داشته باشیم، آموزش می‌تواند تبدیل به صنعت پولساز در زمینه گردشگری شود و با توجه به تجربه کرونا، آموزش هم می‌تواند مجازی و هم حضوری باشد.