به گزارش خبرنگار ایرنا، باغ بزرگ و میوه‌دار شوکت‌آباد و عمارت زیبای میان آن که هنرمندی معماران دوره قاجاریه را نشان می‌دهد در پنج کیلومتری شرق بیرجند قرار دارد. از نظر معماری فضاهای احداث شده در باغ و عمارت شوکت‌آباد دارای ویژگی‌های خاصی هستند که در دیگر نمونه‌های مشابه آن کمتر می‌توان یافت به‌طوری که فضاسازی در این باغ با هماهنگی خاصی انجام شده است.
باغ و عمارت شوکت‌آباد در زمان حکمرانی امیر اسماعیل‌خان با مصالحی همچون آجر، خشت خام، ملات گل، کاهگل، گچ و سنگ ساخته شده است که سال ۱۳۱۶ هجری قمری چهار سهم از آن وقف امور خیریه شد و بقیه سهام این باغ و عمارت توسط امیر محمد ابراهیم‌خان مشهور به شوکت‌الملک در سال ۱۳۲۰ به وقف رسید.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی این مجموعه تاریخی در اختیار دانشگاه بیرجند و میراث فرهنگی قرار گرفت. این باغ با نام «باغ شوکت‌آباد و مستحدثات آن» در ۲۳ مرداد ۱۳۷۸ با شماره ثبت ۲۳۶۳ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید و از سال ۱۳۸۷ توسط اداره کل اوقاف و امور خیریه استان خراسان جنوبی احیا شد.
از آنجایی که ۶ دانگ باغ و عمارت شوکت‌آباد وقف است در وقف‌نامه این مجموعه نیت‌های زیادی از جمله برگزاری جشن‌های نیمه شعبان، عزاداری ماه محرم، ماه رمضان، کمک به عتبات عالیات و کمک به طلاب قید شده است.
در گذشته‌های دور چند باغبان محلی مسئولیت نگهداری از باغ و عمارت وقفی شوکت‌آباد را برعهده داشتند اما از سال ۸۷ که اوقاف آن را در اختیار گرفت، مرمت، بازسازی و بهره‌برداری از آن به عنوان یک مجموعه گردشگری در دستور کار بوده است.
اوایل دهه ۹۰ این باغ برای برگزاری مراسم و همایش‌ها به روی عموم باز شد و حتی بخشی از آن به عنوان سفره‌خانه سنتی مورد استفاده قرار گرفت. یکی از دلایل مهم اقبال مردم برای استفاده از فضای سبز شوکت‌آباد وجود همین باغ تاریخی و جنگل کاجی بوده که البته به‌طور کامل وقف است.
از همین رو در گذشته مردم بیرجند روزهای تعطیل یا غیرتعطیل برای فرار از گرما و خورشید سوزان منطقه به زیر سایه درختان سرسبز زردآلو و توت و کاج‌های سر به فلک کشیده شوکت‌آباد پناه می‌بردند اما به نظر می‌رسد با خشک شدن بخشی از درختان این رونق حضور کمرنگ و کمرنگ‌تر شده است.
وجود درختان در این منطقه برای جلوگیری از ورود ریزگردها هم مفید بوده است اما سال به سال از آمار درختان کاسته می‌شود به‌طوری که زنگ خطر نابودی آن با انتشار یک عکس هوایی به صدا درآمد.
هفته‌های گذشته انتشار تصاویر هوایی از منطقه شوکت‌آباد بیرجند افکار عمومی را به سمت فاجعه زیست‌محیطی سوق داد که نشان از نابودی فضای سبز این منطقه گردشگری داشت.
مردم محلی روستا معتقدند عملکرد اوقاف در رسیدگی به باغ و درختان ضعیف بوده از این رو شاهد خشک شدن بخشی از فضای سبز شوکت‌آباد هستیم و در حالی که مجموعه اوقاف، خشکسالی و کم‌آبی را عامل اصلی خشک شدن درختان می‌داند، فضاهای سبز دیگری همچون باغ جهانی اکبریه، باغ و عمارت رحیم‌آباد و باغ امیرآباد در همین شهر با قدمت مشابه وجود دارد که همچنان سرسبز است.
به گواه مردم محلی، منطقه شوکت‌آباد یک تفرجگاه طبیعی و فرهنگی محسوب می‌شود و در حالی که این منطقه از آب کافی برخوردار است، درختان خشک شده‌اند.
حتی دیوارها و بناهای باغ نیز از خسارت دور نمانده و خبر تلخ حمله موریانه‌ها به باغ و عمارت شوکت‌آباد موجی از مطالبه‌گری را در بین رسانه‌ها و فضای مجازی استان به راه انداخت.
با این وجود مسئولان اوقاف و امور خیریه بر این باورند که به عنوان متولی وقف تلاش کرده‌اند در چند سال اخیر با ایجاد یک مزرعه جدید در اراضی وقفی شوکت‌آباد، فضای سبز این منطقه را گسترش و بهره‌وری موقوفه را افزایش دهند تا اجرای نیت واقف به بهترین شکل ممکن انجام شود.
خبرنگاران پای صحبت مردم و مسئولان
از آنجایی که افکار عمومی منتظر پاسخ قانع‌کننده بوده‌اند اداره کل اوقاف و امور خیریه خراسان جنوبی تور رسانه‌ای برای بازدید خبرنگاران از موقوفه شوکت‌آباد برگزار کرد تا اهالی رسانه با حضور مردم محلی و متولیان از نزدیک موضوع را بررسی کنند.
حدود هفت خبرنگار از رسانه‌های مختلف به دعوت روابط عمومی اداره کل اوقاف و امور خیریه خراسان جنوبی اواخر هفته گذشته در محل موقوفه شوکت‌آباد حضور یافتند و پای صحبت چند تن از اهالی روستا و مسئولان اوقاف نشستند.
«مدیریت اوقاف در نگهداری باغ ضعیف بوده است» گفته حسین سبزبان از اهالی روستای شوکت‌آباد است که تلاش دارد پیشینه باغ را در سخنانش به نمایش بگذارد.
او از سال‌هایی گفت که اجدادش درختان باغ و جنگل شوکت‌آباد را کاشتند به امید اینکه آیندگان هم از آن بهره ببرند اما اکنون در حال خشک شدن است.
سبزبان ادامه داد: پدر و عمویم همه درختان این باغ و جنگل را کاشتند و از قدیم آبیاری آن بر مدار ۱۴ یا ۲۰ بوده در صورتی که الان مدیریتی بر نحوه آبیاری نیست و شاهد خشک شدن بخشی از درختان مثمر ثمر هستیم.
وی از نحوه اجرای آبیاری نوین در اراضی موقوفه انتقاد و اظهار داشت: در سایه نبود نظارت، درختان زردآلود چندین ساله خشک شده و این فاجعه است.
این شهروند گفت: در قدیم هفت باغبان از درختان باغ شوکت‌آباد نگهداری می‌کردند و حتی زردآلوهای آن با کامیون به خارج از شهر حمل می‌شد اما الان همان درختان یکی یکی در حال خشک شدن است.
وی با اشاره به مزرعه جدیدی که مسئولان اوقاف در این مکان ایجاد کردند افزود: باید در کنار آن باغ قدیمی هم حفظ شود و زمان قدیم از چند روستا کارگران برای جمع‌آوری محصول به شوکت‌آباد می‌آمدند ولی الان حتی مردم محلی اجازه برداشت خار از مزارع را ندارند.
لزوم استفاده از نظر کارشناسان خبره محلی
عضو شورای اسلامی روستای شوکت‌آباد مخاطب بعدی ماست که عقیده دارد جانمایی باغ‌های جدید در اراضی موقوفه کارشناسی شده نیست زیرا خاک مناسب درخت ندارد.
حسین گندمی با اشاره به ۷۲ ساعت آب مخصوص باغ تاریخی شوکت‌آباد گفت: قبلا که مدیریت باغ دست باغبان‌های بومی بود این آب با نظم بین درختان تقسیم می‌شد اما الان به خاطر نبود مدیریت آبیاری درختان خشک شده و آفت زده است.
به گفته وی مدیریت اشتباه در آبیاری منجر به آفت درختان شده است و مردم انتظار دارند درختان چندین ساله حفظ شود.
عضو شورای روستای شوکت‌آباد با اعتقاد به اینکه اوقاف در جانمایی باغ جدید از کارشناسان خبره محلی هم استفاده کند ادامه داد: حدود ۶ ماه شده که درختان حاشیه خیابان‌های منتهی به باغ آب نخورده چون جوی آب برای آن نمانده است.
وی اظهار داشت: در گذشته درختان سودی نداشتند اما کاشتند تا مردم از میوه و سایه آن استفاده کنند.
گندمی گفت: چون اوقاف بر مبنای درآمد کار می‌کند و این درختان سودی ندارد پس رها شده در حالی که درختان حاشیه خیابان‌ها ۳۳ ساعت آب و آبدار مخصوص داشته است.
از ۲۰ نمره ۱۹ گرفتیم
رییس اداره اوقاف و امور خیریه شهرستان بیرجند که بیش از ۴۰ دقیقه به سخنان ۲ نماینده مردم شوکت‌آباد گوش داده بود با این توضیح که مدیریت موقوفات حکم شرعی دارد گفت: موقوفه شوکت‌آباد منفعتی است و مدیریت آن نیز ۱۴ سال گذشته به شکل متفاوتی بوده است.
حجت‌الاسلام دادخدا خدایی با بیان اینکه موقوفه امانتی در دست اوقاف است افزود: شوکت‌آباد به مساحت ۴۰۰ هکتار سند ۶ دانگ وقفی دارد که روزگاری دست اهالی روستا بود و حتی اجاره و پذیره را پرداخت نمی‌کردند اما وظیفه اوقاف به عنوان متولی وقف آن است که ملک را اجاره دهد و از درآمد آن نیت واقف را اجرا کند.
وی به عملکرد اوقاف در مدیریت موقوفه شوکت‌آباد از ۲۰ نمره ۱۹ داد و گفت: با این حال نباید همه خدمات اوقاف به خاطر یک نمره منفی نادیده گرفته شود.
رییس اداره اوقاف و امور خیریه شهرستان بیرجند تاکید کرد: برای هر تغییری در مدیریت موقوفه باید از نماینده ولایت فقیه اجازه بگیریم و یکی از وظایف مهم متولی، بهره‌وری موقوفه است.
وی افزود: اگر باغ شوکت‌آباد به این روز افتاده حاصل بی‌ملاحظگی افرادی است که ۳۵ سال گذشته مدیریت باغ را برعهده داشتند.
حجت‌الاسلام خدایی گفت: طبق سیاست ابلاغی سازمان اوقاف و امور خیریه تلاش شده که حداکثر بهره‌وری از مجموعه باغ شوکت‌آباد انجام شود و جلوی برخی افراط و تفریط‌ها را گرفتیم وگرنه باغ تبدیل به خارزار می‌شد.
وی در پاسخ به منتقدانی که می‌گویند درختان باغ به خاطر آبیاری نادرست خشک شده است گفت: آب به نسبت سطح زیر کشت، تقسیم شده و مازاد آن به مزرعه جدید می‌رود لذا غفلتی در مورد آبیاری نداشتیم.
کاشت نهال جدید به جای درختان خشک
مدیر اوقاف و امور خیریه شهرستان بیرجند با تاکید بر اینکه اجرای هر پروژه‌ای در موقوفه شوکت‌آباد زیر نظر کارشناسان رسمی دادگستری و کشاورزی بوده است افزود: اینکه توانستیم زمین بایر مزرعه وقفی را به جایی برسانیم که درآمد سالانه یک میلیارد تومان باشد آیا کار خلاف بوده است؟
وی گفت: باغ هم در سالهای اخیر زنده شده و سرمایه‌گذار حدود چهار میلیارد تومان برای آن آورده داشته است لذا وظیفه اوقاف حداکثر بهره‌وری از موقوفه برای اجرای بهتر نیت واقف است.
حجت‌الاسلام خدایی تصریح کرد: اگر ۱۰ درخت هم خشک شده علاوه بر اینکه خشکسالی بی‌تاثیر نبوده اما اینها اثر وضعی عملکرد باغبانان در گذشته است که الان خود را نشان داده لذا مدیریت اوقاف نباید زیر سوال برود.
وی با این اعتقاد که تذکرات و مطالبه‌گری باعث پیشرفت کار می‌شود افزود: همه انتقادات درخصوص خشک شدن برخی درختان باغ را می‌پذیریم و طبق نظر متخصص برنامه‌ریزی کرده‌ایم که درخت خشک از جا کنده و در فصل مناسب به جای آن نهال کاری شود.
ایستادگی مقابل موقوفه‌خواری
رییس اداره اوقاف و امور خیریه شهرستان بیرجند در پاسخ به این مطلب که اوقاف به دنبال سود و منفعت است گفت: ۱۹ و نیم ساعت آب هر ۱۴ روز به ضلع غربی و شرقی جنگل می‌رود در حالی که هیچ ثمری برای موقوفه ندارد.
وی ادامه داد: حفظ و حراست موقوفه برای ما مهم است و مقابل موقوفه‌خوار قاطعانه می‌ایستیم.
حجت‌الاسلام خدایی با اشاره به عکس هوایی مقایسه‌ای که از فضای سبز باغ شوکت‌آباد منتشر شده است گفت: این عکس حکایت مرد ۴۰ سالهای است که با دوران نوجوانی‌اش فرق دارد!
وی بیان کرد: اوقاف ایجاد فضای سبز را در برنامه دارد ولی زمان‌بر است چون باید هم نظر میراث فرهنگی و هم نظر جهاد کشاورزی تامین شود.
مدیر اوقاف و امور خیریه بیرجند با اشاره به اینکه احقاق حقوق موقوفه خط قرمز اوقاف است افزود: ما اجازه نداریم که از حق مردم هم وارد وقف کنیم چون چاق کردن موقوفات به حال ما سودی ندارد.
دفاعیات سرمایه‌گذار در حضور خبرنگاران
سرمایه‌گذار بخش خصوصی باغ شوکت‌آباد هم یک سوی انگشت اتهام خشک شدن درختان است با این استدلال منتقدان که از ۲ سال پیش با شیوع کرونا باغ و عمارت به حالت تعطیلی درآمده و سرمایه‌گذار نیز در زمینه آبیاری درختان تعلل کرده است.
اما سرمایه‌گذار از فرصت حضور خبرنگاران استفاده کرد و ضمن فراهم کردن زمینه بازدید خبرنگاران از باغ و عمارت شوکت‌آباد به تشریح عملکرد خود در حوزه بازسازی و سرمایه‌گذاری این مجموعه تاریخی پرداخت.
رسول کفاش‌زاده گفت: سال ۹۶ استاندار وقت قول مساعد تخصیص یک میلیارد تومان اعتبار برای مرمت باغ را داد ولی عملی نشد با این وجود و با کمک ۱۷۶ میلیون تومانی میراث فرهنگی عملیات مرمت باغ را آغاز کردیم تا بتوان آن را به مرحله درآمدزایی رساند.
وی افزود: عملیات بازسازی و مرمت باغ و عمارت تا سال ۹۸ طول کشید و پس از آن شیوع کرونا باعث شد که در باغ و عمارت به‌طور کامل بسته شود.
کاهگل عاملی برای هجوم موریانه‌ها
سرمایه‌گذار باغ و عمارت شوکت‌آباد با اشاره به هزینه ۲ و نیم تا چهار میلیارد تومانی برای مرمت این اثر تاریخی و ملی گفت: تصمیم داشتیم از ساخت عمارت برای اقامت، پذیرایی و برگزاری مراسم استفاده کنیم که کرونا مانع از اجرای آن شد و بخش دولتی هم حمایت نکرد.
وی با تاکید بر اینکه در ۲ سال گذشته و پس از شیوع کرونا نگهداری باغ همچنان در دستور کار بوده است ادامه داد: هجوم موریانه‌ها به دیوارهای باغ ناشی از استفاده کاهگل در بنا بوده که بعد از مشاهده این آفت به‌طور کامل نمای بیرونی بازسازی شد.
کفاش‌زاده عنوان کرد: در مورد خشک شدن درختان هم نمی‌توان گفت مشکل از آبیاری یا مدیریت نادرست بوده بلکه تعلل و کوتاهی سالهای دور در نگهداری از درختان امروز نمود پیدا کرده است.
وی با نشان دادن تصاویری از قبل و بعد بازسازی باغ و عمارت تلاش کرد تا حجم کار صورت گرفته برای زنده کردن این اثر با ارزش تاریخی را نشان دهد و بگوید که قبل از تحویل به سرمایه‌گذار برخی از فضاها به‌طور کامل مخروبه بود که اکنون بازسازی شده و با شکل متفاوت قابل بهره‌برداری است.
این سرمایه‌گذار بخش خصوصی همچنین به کاشت حدود ۳۵ درخت مثمر و ۴۰ درخت غیر مثمر اشاره کرد که برای احیای فضای سبز صورت گرفته است.
وی گفت: بخشی از کارهای مرمت عمارت هم در دست پیمانکار است که پیش‌بینی می‌شود تا ۲ ماه آینده به بهره‌برداری برسد لذا در شرایط کنونی و دوران پسا کرونا با حجم سرمایه‌گذاری انجام شده در تلاش هستیم باغ شوکت‌آباد را به عنوان بزرگترین باغ تاریخی ایرانی معرفی کنیم.
وی همچنین از قول مساعد معاون عمرانی استاندار خراسان جنوبی برای همکاری در زمینه مرمت خبر داد و گفت: طبق آخرین بازدید و جلسه‌ای که داشتیم قرار شد ۲ میلیارد تومان میراث فرهنگی کمک کند تا بتوانیم عمارت شوکت‌آباد را به یک هتل سنتی زیبا تبدیل کنیم.
کفاش‌زاده اظهار داشت: باغ شوکت‌آباد مانند باغ اکبریه اعتبارات ملی و جهانی ندارد که بتوان برای نگهداری و مرمت از آن استفاده کرد لذا نیاز است در شرایط بحرانی دولت نیز با بخش خصوصی همکاری کند.
وی افزود: زمانی سرمایه‌گذار می‌تواند هزینه کند که درآمد داشته باشد اما باغ و عمارت شوکت‌آباد در چند سال اخیر درآمدی نداشته لذا نیاز به حمایت از سوی دستگاه‌های دولتی است.