به گزارش ایرنا، جمعیت، تحولات و پیامدهای آن موضوعی استراتژیک و نیازمند سیاستگذاری و برنامه‌ریزی کوتاه‌مدت و درازمدت است. با توجه به روند کاهشی رشد جمعیت و پیامدهای آن از جمله کاهش جمعیت نیروی کار (سنین ۱۵ تا ۶۴ سال) و سالخوردگی جمعیت در دهه‌های آینده، سیاست‌های کلی جمعیت در ۳۰ اردیبهشت سال ۱۳۹۳ توسط رهبر معظم انقلاب ابلاغ شد.
این سیاست ها به ضرورت افزایش جمعیت و ابعاد مختلف جمعیت از جمله فرزندآوری، تسهیل ازدواج و تحکیم خانواده، بهداشت باروری، ترویج سبک زندگی ایرانی - اسلامی، توانمند سازی جوانان، تکریم سالمندان، تقویت مولفه های هویت بخش ملی، محیط زیست، آمایش سرزمین و رصد تحولات جمعیتی توجه نموده است، که اجرای بهنگام و مستمر آنها می تواند به افزایش کمی و کیفی جمعیت منجر شود.
سیاست‌های کلی جمعیت جزو اسناد بالا دستی ایران است که در واقع سیاست افزایش جمعیت را جایگزین سیاست تحدید جمعیت می‌کند، این سیاست‌ها به موضوعاتی همچون «ضرورت افزایش جمعیت و ابعاد مختلف جمعیت از جمله فرزندآوری، تسهیل ازدواج و تحکیم خانواده، بهداشت باروری، ترویج سبک زندگی ایرانی - اسلامی، توانمند سازی جوانان، تکریم سالمندان، تقویت مولفه های هویت بخش ملی، محیط زیست، آمایش سرزمین و رصد تحولات جمعیتی» می‌پردازد.
با توقف سیاست کنترل جمعیت حکومت پهلوی پس از انقلاب ۵۷، ایران انفجار جمعیت را در دهه شصت شمسی تجربه کرد و در دهه هفتاد در ایران سیاست کنترل جمعیت با شعار «دو بچه کافیست» و «فرزند کمتر، زندگی بهتر» باعث شد تا سرعت رشد جمعیت کنترل شود اما در اواخر دهه هشتاد و اوایل دهه نود برخی خطر پیری جمعیت ایران را اعلام کردند.
یک فرزند بهتر است یا ......
جامعه ایرانی در حال پیر شدن است دور از ذهن نیست که تا ۳۰ سال دیگر راهرو خانه‌ها پر از ویلچر و واکر، اتاق‌ها پُر از تشک مواج و گنجه‌ها پُر از فشارسنج و قرص و دارو باشد. چون خانواده‌ها به سمت تک‌فرزندی و حتی بی‌فرزندی میل کرده‌اند و همزمان اوضاع ازدواج کاهش و آمار طلاق بالا است.
بی‌شک یکی از ریشه‌های فرار از فرزنددار شدن مسائل اقتصادی است؛ بیکاری و تورم، اجاره‌نشینی و خانه‌های خالی، سود بانکی و پوشک و شیر خشک؛ اما واقعیت ماجرا آن است که جامعه ما در انگاره‌های فرهنگی نیز دچار اختلال شده است. در پژوهش‌ها آمده بیشترین نگرانی والدین جوان آن است که نمی‌دانند چگونه فرزندشان را تربیت کنند و می‌هراسند که شاید نتوانند از عهده آینده فرزندشان بربیایند و آنان را خوشبخت کنند.
تک فرزندهای بدون خواهر و برادر
امروزه به دلایل مختلف که مهم‌ترین آنها مسائل اقتصادی، مالی و معیشت است، خانواده‌ها تمایل بیشتری به تک فرزندی دارند. به زبان ساده زن و شوهرها ترجیح می‌دهند که یا فرزندی نداشته باشند و یا فقط یک فرزند به دنیا آورند به همین دلیل با موجی از بچه‌هایی روبه‌رو هستیم که به عنوان تک فرزند شناخته می‌شوند و خواهر و برادری ندارند.
تک فرزندی می‌تواند مشکلات زیادی را برای فرد به وجود آورد و ابعاد مختلف زندگی او را تحت تاثیر قرار دهد. اطلاع از معایب خواهر و برادر نداشتن آنقدر مهم است که به همه والدین توصیه می‌شود درباره این مسئله آگاهی بیشتری کسب کنند و با اطلاع از شرایط و مقتضیات برای فرزندآوری تصمیم بگیرند.
برخی معتقدند هرچه تعداد فرزند کمتر باشد در تربیت و رفاه آسوده‌ترند، در صورتی که نگهداری یک فرزند به لحاظ تربیتی به‌مراتب دشوارتر از چند فرزند است. حضور چند برادر و خواهر در عالم کودکی، بخش وسیعی از بار تربیتی پدر و مادر را به دوش می‌کشند. افزون بر آن باور کنیم بیشتر از آنکه ما فرزندان را تربیت کنیم، آنها ما را تربیت می‌کنند پس پدر و مادرها به‌واسطه فرزندان‌شان رشدهای بهتری را تجربه می‌کنند.
تک فرزندی
همانطور که از نام تک فرزندی برمی‌آید، تک فرزندی به این معنی است که فردی تنها فرزند یک خانواده باشد یا ساده‌تر کسی که هیچ خواهر و برادری ندارد و تنها فرزند یک خانواده است با نام تک فرزند معرفی می‌شوند.
در گذشته تک فرزندی چندان مرسوم نبود و هر خانواده معمولا بیش از دو فرزند داشت اما امروزه با تغییر شرایط زندگی، مسائل مالی و اقتصادی، وضع معیشت و شکل زندگی مدرن، تک فرزندی با سرعت زیادی افزایش یافته و والدینی را می‌بینیم که یا قصد فرزندآوری ندارند و یا تنها به داشتن یک فرزند تمایل دارند.
در این میان تک فرزند بودن و معایب خواهر و برادر نداشتن می‌تواند آسیب‌هایی را به دنبال داشته باشد که متاسفانه بسیاری از والدین نسبت به آن آگاهی ندارند و یا بی‌توجه هستند.
دلایل تمایل به تک فرزندی
مهم‌ترین دلیل تمایل به تک فرزندی مسائل مالی و معیشتی است گرانی، سختی تامین هزینه‌های زندگی و سطح درآمد پایین باعث شده که بسیاری از زوجها به یک فرزند اکتفا کنند.
از دیگر دلایلی که تمایل زوجها را برای فرزندآوری بیشتر از یک فرزند کاهش می‌دهد، ساعات طولانی کاری است. امروزه که زنان و مردان همراه با هم کار می‌کنند تا هزینه‌های زندگی خود را تامین کنند، فرصتی برای نگهداری از بچه و رسیدگی به او وجود ندارد بنابراین آنها ترجیح می‌دهند یا بدون فرزند سپری کنند و یا فقط یک فرزند داشته باشند.
در بسیاری از موارد رفتارهای اولین فرزند و تجربه‌ای که والدین از رشد و پرورش او دارند، آنها را برای به دنیا آوردن فرزندان دیگر عقب می‌راند. این اتفاق می‌تواند منجر به تک فرزندی شود و معایب خواهر و برادر نداشتن را به دنبال آورد.
مشکلات تک فرزند بودن
معایب خواهر و برادر نداشتن یا تک فرزند بودن بسیار زیاد و آسیب‌زننده است. به همین دلیل در برخی موارد و در شرایط کاملا یکسان، اگر سطح سلامت روان یا استرس و اضطراب بچه‌های تک فرزند را با بچه‌هایی که خواهر و برادر دارند مقایسه کنیم، می‌بینیم فرزندان بدون خواهر و برادر، اضطراب و فشار بیشتری را تحمل می‌کنند.
بچه‌هایی که خواهر و برادر ندارند و تنها فرزند یک خانواده به شمار می‌روند، در مرکز توجه والدین خود قرار می‌گیرندآن‌ها به این دلیل که خواهر و برادری ندارند، به رقابت برای جلب توجه پدر و مادر مشغول نمی‌شوند.
زمانی که والدین چند فرزند دارند، انتظارات و خواسته‌هایشان میان آنها تقسیم می‌شود. اما یکی از مهم‌ترین معایب خواهر و برادر نداشتن همین است که انتظار والدین از فرزند، به تنهایی فقط روی او متمرکز است.
تک فرزندها عموما فشار روانی زیادی را در برخورد با انتظارات والدینشان تحمل می‌کنند و در صورت عدم توانایی برای جلب رضایت و خشنودی پدر و مادر، استرس و اضطراب زیادی به آنها وارد می‌شود.
کودک یا نوجوانی که خواهر و برادر ندارد، به مقدار بسیار بیشتری به والدین خود وابسته است و روند استقلال یافتن و جدایی از خانه و خانواده برای او دشوارتر است. این وابستگی نسبت به فرزند، از سوی پدر و مادر هم وجود دارد. آنها ترجیح می‌دهند فرزندشان برای همیشه در کنار آنها باشد و هر چه دیرتر این روند مستقل شدن اتفاق بیفتد، خشنودتر هستند.
از آنجایی که تک فرزندان اغلب تنها هستند و ارتباط موثری با همسالان خود برقرار نمی‌کنند، عموما احساس تنهایی دارند. اگر فردی که تک فرزند است در برقراری ارتباط با گروه همسالان خود در مدرسه، کلاس و ... مهارت نداشته باشد، کم کم به سمت انزوا و افسرده‌خویی می‌رود.
نماینده ولی فقیه در استان مرکزی گفت: یکی از مباحث مهم بحث زاد و ولد است که مقام معظم رهبری نیز تاکید ویژهای بر روی آن داشته اند ولی در استان مرکزی بحث زاد و ولد منفی و حدود نه دهم درصد و به زیر یک درصد رسیده که باید افزایش یابد.
آیت الله «قربانعلی دری نجف‌آبادی» افزود: ایجاد بستر و زمینه های ازدواج آسان و بهنگام، امری ضروری است که باید تلاش اصولی از سوی تصمیم سازان و نخبگان فکری و اجتماعی برای تحقق آن صورت پذیرد.
امام جمعه اراک اضافه کرد: یکی از معضلات اجتماعی کشور کاهش جمعیت موالید در سال های آتی است که ریشه اصلی آن در افزایش سن ازدواج و ممانعت زوج های بارور از فرزند آوری است و متولیان عرصه فرهنگ و امور اجتماعی باید آسیب ها و مشکلات ناشی از کاهش جمعیت را به درستی تشریح کنند.
وی اظهار کرد: خانواده کار ویژه های مهمی را در جامعه دارد و حفظ و ارتقای جایگاه آن موضوعی است که نیاز به تدبیر و برنامه های کارآمد دارد.
آیت الله دری نجف آبادی افزود: سبک زندگی ایرانی - اسلامی یکی از مطالبات مهم رهبر معظم انقلاب است که زنان در این رابطه به عنوان پیشتازان فرهنگی و نهادینه کردن رفتارهای سازنده بایستی نقش آفرینی کنند.
مدیرگروه سلامت و خانواده مرکز بهداشت استان مرکزی گفت: ۳۰ درصد خانواده‌ها در این استان تک فرزند یا بدون فرزند هستند.
دکتر«شهلا نظری» افزود: نرخ باروری در کشور یک و ۶ دهم درصد است در حالی که این شاخص در استان مرکزی یک و ۳۷ صدم درصد گزارش شده است.
وی اظهار داشت: نرخ باروری در استان‌های اصفهان، فارس و یزد پایین است اما استان مرکزی جزو استان هایی است که نرخ باروری آن در سطح خیلی پایین تر از سایر استان‌ها قرار دارد.
مدیرگروه سلامت و خانواده مرکز بهداشت استان مرکزی با بیان اینکه اقدامات متعددی برای افزایش جمعیت برنامه‌ریزی شده، اظهار داشت: استان مرکزی بعد از گیلان و مازندران از نظر سالمندی رتبه سوم را دارد و امسال این رتبه پایین تر شده و به جایگاه پنجم رسیده است.
مدیرگروه سلامت و خانواده مرکز بهداشت استان مرکزی گفت: شرایط جمعیت در وضعیت بحرانی قرار گرفته و نباید به خاطر شرایط اقتصادی سخت از افزایش جمعیت غافل شد.
دکتر نظری افزود: برخی خانواده‌ها توان داشتن فرزند بیشتر را دارند بنابراین باید رسانه‌ها با فرهنگ سازی در این مهم تلاش کنند.
وی اظهار داشت: تصویب قانون تعادل خانواده و جوانی جمعیت با ۷۳ ماده سال ۱۴۰۰ تصویب شد و به دستگاه‌های اجرایی ابلاغ شد.
مدیرگروه سلامت و خانواده مرکز بهداشت استان مرکزی گفت: اکنون ۱۸ میلیون جمعیت جوان مجرد در کشور وجود دارد که ازدواج نکرده‌اند و شاخص فرزند آوری ازدواج است بنابراین باید فرصت ازدواج برای این تعداد جوان با سیاست‌های حمایتی فراهم شود.
کارشناس مسئول جمعیت و باروری سالم معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی اراک گفت: بدون تردید فرزند آوری و پدر و مادر شدن یکی از پُر احساس ترین تجربیات هر انسانی است.
«اکرم حمزه لوئیان» افزود: باید همه زوجها در اولین فرصت ممکن به تعداد فرزند دلخواه خود دست یافته و از تاخیرهای بدون دلیل پرهیز کنند هر چند در سنین بالاتر نیز احتمال بارداری و فرزندآوری سالم با مراقبتهای لازم میسر است.
وی اظهار داشت: بررسی های کشوری نشان می‌دهد که حدود ۱۹ درصد از خانواده های کشور تک فرزند هستند که البته این آمار در استان ما بالاتر است.
کارشناس مسئول جمعیت و باروری سالم معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی اراک گفت: اگرچه عوامل بسیار زیادی در گرایش به تک فرزندی می‌توانند نقش داشته باشند، نتایج بررسی‌ها نشان عدم آگاهی از پیامدهای تک فرزندی نقش مهمی بر رواج این پدیده دارد و احتمال تک فرزندی با افزایش تحصیلات و اشتغال زنان افزایش می یابد.
حمزه لوئیان افزود: رواج تک فرزندی باعث می‌شود که جمعیت کشور رو به کاهش و پیری برود و فضای جوان و شاداب کمتر دیده شود.
وی اظهار داشت: کاهش نسل جوان و پیرشدن جمعیت، می‌تواند چرخ تولید و اقتصاد جامعه را تحت تاثیر قرار دهد.
کارشناس مسئول جمعیت و باروری سالم معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی اراک گفت: با توجه به زیاد شدن امید به زندگی، تک فرزندان نمی‌توانند به راحتی همه مسوولیت نگهداری از پدر و مادر مسن خود را قبول کنند و بنابراین نیاز به خانه ها و محل‌های نگهداری سالمندان افزایش می‌یابد.
حمزه لوئیان افزود: به طور کلی با توجه به اینکه خانواده در حکم یک نظام و سیستم است در خانواده تک فرزند، این سیستم به شکل یک مثلث درخواهد آمد و ارتباط ها بسیار محدود است و فرزند فقط با پدر و مادر بزرگسال خود تعامل دارد و بسیاری از روابط اجتماعی شکل نخواهد گرفت.