مبارک العاتی نویسنده و تحلیلگر سیاسی سعودی، دراین باره می گوید: عربستان و ایران بیش از یک سال را صرف پنج دور رایزنی در سطح امنیتی در بغداد با میانجیگری عراق کردند که این نشان می دهد دو کشور واقعاً در مسیری رو به جلو حرکت می کنند اما به دلیل بی اعتمادی دوجانبه، این روند بسیار کند است.
العاتی در گفت وگو با تارنمای عربی ۲۱ افزود: اما دستاوردهای دور پنجم این رایزنی ها که در قالب یک سند ۱۰ ماده ای بروز یافت، چشم انداز یک پیشرفت واقعی بود و دیدار قریب الوقوع وزرای خارجه دو کشور در بغداد یا مسقط را نوید می داد که این دیدار می تواند به فصل جدیدی از روابط دوجانبه که از سال ۲۰۱۶ قطع شده بود ، منجر شود .
به گفته وی اظهارنظرات دو طرف نشان از رضایت نسبی متقابل در دو طرف این مذاکرات دارد و امیدواری نسبت به برگزاری دوربعد گفت وگو ها را به وجود آورد، بطوری که این بار رایزنی های دیپلماتیک نویدبخش نشستی در سطح وزرای خارجه دو کشور است.
وی تصریح کرد: اظهارات وزرای خارجه دو کشور نشان از وجود عزم بر ادامه این رایزنی ها دارد، اما فضای بی اعتمادی دوجانبه نسبت به اجرایی شدن نتایج حاصل از گفت وگوها مانع بزرگی در این راستا به شمار می آید.
این تحلیلگر اظهارداشت: ریاض و تهران به زمان بیشتر و رایزنی‌های جدی تر و نیز یک میانجی بین‌المللی نیاز دارند که بتواند اجرایی شدن نتایج را به نوعی تضمین کند .
وی در پایان گفت: نشانه های روزافزونی مبنی بر دیدار قریب الوقوع وزرای امور خارجه دو کشور و از سرگیری روابط دیپلماتیک وجود دارد ، به ویژه آنکه در آستانه موسم حج نزدیک قرار داریم که می تواند زمینه رسیدن به توافق را افزایش دهد .
عماد الجبوری اما دیگر نویسنده و تحلیلگر سیاسی در این باره مدعی شده موضع ایران یک مانع واقعی در پیشرفت مذاکرات با طرف سعودی است.
وی ادعا دارد، ایران با چشم پوشی اسرائیل، با امریکا در چارچوب سیاست خارجی منطقه ای به توافق رسیده است، حال آنکه طرف عربستانی و کشورهای عربی منطقه در پی تحقق ثبات مورد نظر خود در منطقه از جمله در حوزه های اقتصادی و تجاری هستند.
به گفته وی، پس از چند دوره مذاکرات بین دو طرف اکنون معضل اصلی این است که عربستانی ها نمی‌خواهند این مذاکرات و نتایج آن تنها دوجانبه (صرفا تهران-ریاض ) باشد. بلکه آنها می خواهند مشکلات بین تهران و همه کشورهای منطقه در قالب یک بسته کامل حل شود."
وی ادامه داد: از سوی دیگر، ایران نمی‌خواهد این مسائل فرعی را در یک نشست حل کند بلکه می‌خواهد هر پرونده را جداگانه پیش ببرد و این نشان می‌دهد دیدار آتی وزرای دو کشور تنها در حد یک دیدار و صرفا برای ذوب شدن یخ روابط دیپلماتیک بین دو کشور است .
وی خاطرنشان کرد: هر کارشناس یا تحلیلگر ناظر بر روابط ایران و کشورهای عربی که موضوع عربی-ایرانی را دنبال کند، می‌داند که تهران از سیاست منطقه ای و دستاوردهایش در چهار کشور عربی عقب‌نشینی نمی‌کند ، آنها فقط می خواهند مدتی زمان بخرند ولی تصمیمی برای تغییر کل سیاست منطقه ای خود ندارند.
طلال عتریسی یک تحلیلگر سیاسی دیگر ولی معتقد است روابط تهران-ریاض به سمت بهبود پیش می رود، هرچند روند مذاکرات کند و نشستها با فاصله هستند که البته این امر با توجه به تنشهای سالهای اخیر و بی اعتمادی و اختلافات دو جانبه امری طبیعی است .
وی گفت: منطقه صحنه معادلات جدیدی است که لزوم تغییر در دیدگاه را به طرفین تحمیل می کند و این به معنای پیشرفت مذاکرات است .
عتریسی ادامه داد: ایران دائم از آمادگی خود برای برقراری روابط خوب و سازنده با کشورهای همسایه سخن می گوید زیرا همه مسولان ایرانی در سطح ریاست جمهوری و وزرای خارجه بر اولویت بهبود روابط منطقه ای و امنیت خلیج فارس بدون حضور بیگانگان تاکید کرده اند .
به گفته وی، از سوی دیگر عربستان امروز ناظر اتفاقات جهان است و به نظر می رسد اعتمادش به ایالات متحده آمریکا که در سال های گذشته این کشور را برای عدم عادی سازی روابط با تهران تحت فشار قرار می داد، دچار گسست شده است.
عربستانی ها همچنین دریافته اند نمی توانند روی اقدام امریکا برای ایجاد تغییر وضعیت ایران در منطقه ، محاصره کردن آن یا انزوای تهران حساب باز کنند .
وی ادامه داد: مقامات عربستانی از تجربه افغانستان دریافته اند که واشنگتن تعهدی بر حمایت از دوستان و متحدان خود ندارد درنتیجه این متغیرها آنها را به این فکر انداخته که به ویژه با توجه به تحولات جاری در جهان و نامشخص بودن تحولات آتی بین المللی، روابط مثبت با ایران در منطقه بیش از پشتگرمی به حمایت آمریکا می‌تواند امنیت و ثبات را درمنطقه تامین کند.
وی در نهایت با اشاره به دلایل پیش گفته اظهار داشت: ولیعهد محمد بن سلمان گفته ایران همسایه ماست و باید با آن همکاری و همزیستی داشته باشیم و وزیر امور خارجه، بن فرحان هم اظهار داشته روند امور مثبت است و ما در پی بهبود و توسعه روابط هستیم ، یعنی می توان نتیجه گرفت که در روابط تهران-ریاض اوضاع در مسیر مثبت پیش می‌رود.
وی در گفت و گو با این تارنمای عربی ادامه داد: طبق معمول در منطقه خلیج فارس تنش هایی با درجات مختلف وجود دارد، اما بسته به نتیجه روند مذاکرات احیای برجام، ممکن است بازیگران منطقه رویکرد آرام کردن اوضاع برای همکاری بالقوه بیشتر یا برعکس تشدید تنش های بیشتر را در پیش بگیرند .
وی افزود: واضح است که کشورهای منطقه در پی ایجاد و حفظ روابط خوب هستند ، این رویکرد نه تنها برای حل مشکلات اقتصادی- مثلا در ایران- بلکه همچنین برای ادامه آتش بس جاری در یمن- برای عربستان – و ممانعت از حملات موشکی و پهپادی انصارالله لازم است.
وی افزود: به بیان واضحتر مشکلات وجود خواهند داشت، اما در حال حاضر همه در سایه تحولات بین المللی خطرناک و در راس همه، کمبود مواد غذایی، ترجیح داده اند روند مثبتی را در پیش بگیرند.
مدیر عامل شرکت تجزیه و تحلیل وضعیت کشورهای خلیج فارس در واشنگتن، جورجیو کافایرو، نیز گفته که با کاهش اعتماد سعودی ها به تعهد آمریکا به ثبات و امنیت در خلیج فارس و فقدان یک بازیگر بین المللی قدرتمند برای پرکردن خلا حضور ایالات متحده در این نقش به نظر می رسد، ریاض به این نتیجه رسیده که تعامل دیپلماتیک بیشتر با ایران منافع ریاض را بیشتر تامین خواهد کرد.
کافیرو افزود: وضعیت جاری در یمن برای آینده روابط سعودی و ایران بحران ساز خواهد بود ولی ادامه آتش بس شکننده در یمن ،نوید مثبتی برای بهبود دیپلماسی بین ریاض و تهران است.
وی خاطرنشان کرد: از سرگیری حملات موشکی و پهپادی حوثی ها علیه عربستان برنامه افق چشم انداز ۲۰۳۰ را که برای محمد بن سلمان و مردم عربستان بسیار مهم است، تضعیف می کند.
وی در ادامه ادعا کرده که در صورت شکست مذاکرات هسته‌ای در وین ایران می‌تواند از یمن به عنوان عرصه‌ای برای مشکل آفرینی بیشتر برای دشمنان خود استفاده کند و عربستان نمی خواهد تهران این حربه تهدید علیه امنیت عربستان را همچنان در دست داشته باشد .
وی افزود: در عین حال، دولت فعلی ایران واقعاً می خواهد صرفنظر از سرنوشت نامعلوم مذاکرات هسته ای با غرب، روابط خود را با همسایگان خود از جمله عربستان سعودی بهبود بخشد.
او تاکید کرد : اگر ایران بتواند از نفوذ خود بر حوثی‌ها برای تحت فشار گذاشتن گروههای شورشی در یمن جهت تمدید آتش‌بس و توقف حملات به تاسیسات عربستان استفاده کند، ریاض را متقاعد خواهد کرد که درقبال ایران رویکرد دیپلماتیک نتیجه مثبت و موثرتری می دهد.
وی افزود: با این حال، حوثی‌ها نمایندگان ایران نیستند، آنها تشکیلات خاص خود را دارند، بنابراین واقعا مشخص نیست که آیا تهران در جایگاهی هست که بتواند امنیت تاسیسات عربستان را تضمین کند یا خیر.
احتمال انتقال قدرت در عربستان
هفته گذشته رویترز با اشاره به حضور شاهزاده عبدالعزیز بن احمد در هیات همراه محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان که برای تسلیت به امارات سفر کرده بود، به نقل از یک منبع سعودی، انتقال قدرت در عربستان را قریب الوقوع دانست.
این مساله پرسشهایی در مورد تاثیر انتقال قدرت به ولیعهد عربستان بر پیشرفت مذاکرات تهران و ریاض مطرح می کند، آیا شاهزاده جوان به دنبال حل همه مشکلات ریاض با کشورهای همسایه و منطقه پیش از تصدی قدرت است؟
عماد الجبوری، تحلیلگر سیاسی در پاسخ به این سوال می گوید: همانطور که روند مرسوم خاندان های سلطنتی در خلیج فارس است و با توجه به رفتار و امور داخلی این خاندان ، هیچ مشکلی برای انتقال قدرت در عربستان وجود ندارد و بدون شک شاه جوان در پی پایان دادن به هرگونه مشکل با کشورهای همسایه به ویژه ایران است، دقیقاً به همان صورت که به مشکلات با ترکیه پایان داد.