میرعبدالله وطن دوست دوشنبه در گفت‌وگو با ایرنا افزود: بسیاری از آوازخوانان ما با گوشه‌های مختلف و غنی موسیقی ایرانی آشنایی کافی ندارند و صرفا یک و یا دو دوره ردیف را حفظ کرده و بدان قانع می‌شوند درصورتی‌که گوشه‌های بسیار زیبایی وجود دارد که در اکثر مناطق سرزمینمان با آواهای بسیار دل انگیز در طول تاریخ اجرا شده و اکنون در دست فراموشی‌ست.
خواننده و مدرس آواز اصیل ایرانی ادامه داد: برای آشنایی هر چه بیشتر با با گوشه‌های مختلف و غنی موسیقی ایرانی تصمیم گرفتم به تألیف کتابی در قالب دایره‌المعارف فرهنگنامه آواز بپردازم.
مؤلف کتاب نهفت «دایره‌المعارف فرهنگنامه آواز ایرانی» با اشاره به رونمایی از این کتاب در شیراز، در رابطه با تحقیقات میدانی انجام شده برای تألیف این کتاب اظهار کرد: تحقیقات برای تألیف این کتاب از سال۱۳۷۸ آغاز شد؛ البته در آن زمان قصد داشتیم که بر روی آثار صوتی اساتید تحلیل آوازی انجام بدهیم چراکه اکثر هنرجویان در تشخیص گوشه و دستگاه‌ها مشکل داشتند به دنبال منابعی برای یادگیری بودند.
این نویسنده ادامه داد: جرقه کار از همان زمان در ذهن من زده شد و تصمیم گرفتم بررسی و تحقیقات را شروع کنم در آن زمان فایلها به صورت نوار کاست بود و با هنرجویانم تحلیل آثار صوتی اساتید آواز را آغاز کردیم؛ تا اینکه این تحقیق در کتابی به نام خود آموز ردیف‌های آوازی در سال ۱۳۹۰ منتشر شد.
وی گفت: با توجه به استقبال از این راه عاشقانه و مهر تأیید استادان این راه تحقیق و نهفت دوم را شروع کردیم تا با دلی گرم به ساحت صاحبنظران و عاملان هنر، عرضه خالصانه شود؛ باشد که قصور در کم و کاستی در کیف را به چشم اغماض نگرند و بذل دوستی نمایند.
وطن‌دوست اضافه کرد: تحقیقات در طول این چند سال تا نشر مجموعه ادامه داشت حتی بعد از انتشار مجموعه نهفت همچنان جهت تکمیل آواهای مناطق و کشف و ثبت نواهای نهفت در حال جمع آوری و تدوین هستیم و بیشتر شهر و استان‌های کشور تیم‌های تحقیقات و اجرایی مشغول گردآوری مطالب هستند.
وی بیان داشت: دایره‌المعارف آواز ایرانی (نهفت) پُر از صداهای دل انگیز و دلربای هزاردستانهایی است که با نغمه های روح نواز در این سرزمین زیباییها زیسته‌اند.
وطن‌دوست عنوان کرد: در تدوین این مجموعه تیم‌هایی متشکل از اساتید،گروه علمی پژوهشی، هیأت فنی اجرایی وتحقیقات و هنرجویان موسیقی سالها پشتیبانی و مشاوره پروژه را به عهده داشته‌اند و بیش از ۳۰نفر از اساتید آواز براین کتاب دستخط گذاشته‌اند.
وی یادآور شد: در این مجموعه ۱۶۰ اثر از اساتیدآواز، بیش از ۱۰ ردیف آوازی و ۶۷۳ گوشه آوازی در دستگاه‌های متفاوت با معرفی رستنگاه و وجه تسمیه، نت شاهد، نت ایست و نت متغیر و خاتمه توسط نگارنده اجرا گردیده و برای اساتید آواز ایرانی از دوران قاجار تاکنون ردیف آوازی تدوین شده است.
این پژوهشگر گفت: بیش از ۱۰ هزار بیت از اشعار فارسی در اجراهای متفاوت از اساتید در این اثر به ثبت رسیده و برای آشنایی با اوزان و مشخصات شعری آموزش عروض و قافیه در این کتاب گنجانده شده است. همچنین برای آشنایی با تولید فیزیولوژی صدا و مباحث پزشکی آن مطالبی در این باره تدوین گردیده است.
وی اضافه کرد: برای سهولت و سرعت استفاده هنرآموزان و پژوهشگران امکان جستجوی گوشه در دستگاه‌های متفاوت در نرم افزار صوتی نیز فراهم است که با درج یک گوشه آوازی در دستگاه موردنظر بیش از ۶۰ نوع از اجراهای متفاوت از اساتید با سبک‌های مختلف در اختیار هنرجویان قرار می‌گیرد.
وطن‌دوست گفت: همچنین هنرجو می‌تواند اجرای آواز وگوشه‌های استاد موردنظر را یکجا بشنود تا بسته به سلیقه و علاقه خود از هر استادی که خواست تقلید وشیوه آوازی او را فرا گیرد.
وی عنوان داشت: برای هنرجویان ساز ایرانی نیز این مجموعه قابل استفاده است چراکه با شنیدن چندین جواب آواز از اساتید مختلف برای تثبیت و یادگیری بسیار مفید خواهد بود. برای مداحان اهل‌بیت (ع) نیز ردیف آوازی استاد سلیم موذن زاده تدوین گردیده تا علاقمندان بتوانند با شیوه مداحی به درستی آشنا شوند.
وطن‌دوست افزود: این مجموعه در سه جلد شامل افزون بر ۱۶۵۰صفحه و ۱۳.۵۱گیگابایت فایل فشرده، ۶۳۱۶فایل و۱۲۲۰پوشه صوتی منتشر شده است.
وی در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه چه عواملی باعث شد که اقدام به تألیف این کتاب شود و هدف از این تألیف چه بوده است، گفت: از زمان هنرجویی و فراگیری خط آواز ایرانی به تحقیق و پژوهش علاقمند شدم چرا که دانستن دلیل و نام‌گذاری گوشه‌ها، آوازها و دستگاه‌های موسیقی برایم همیشه سؤال بود که ریشه این نغمات از کجا نش‍أت گرفته و در طول تاریخ و با گذشت زمان چگونه حفظ و ثبت شده‌است؟
وطن‌دوست در رابطه با نام‌گذاری این کتاب گفت: نهفت نام یکی از گوشه‌های موسیقی ایرانی است و ما نام این مجموعه را نهفت گذاشتیم زیرا در مسیر تحقیق و پژوهش به بسیاری از نواهای نهفتی برخوردیم که در حال فراموشی بود و هدف از تألیف این مجموعه شناساندن نهفت های آواز ایران، اجماع گوشه ها و آوای تمامی مناطق اقلیمی سرزمین پهناور ایران در حیطه آواز اصیل ایرانی و جهانی کردن این آواها است.
وی گفت: بنابراین سفر به سرزمین پر رمز و راز را پیموده و هر گوشه گوش‌نوازی که از حنجره اساتید این فن برخاسته را به گوش جان شنیده و آن را چون گنجی گرانبها در مجموعه نهفت گردآوری کردیم تا این آواهای آسمانی و ناله‌های پُرشور که گاه از سینه‌های تنگ و گلوهای فشرده برخاسته‌اند همچنان در بستر زمان زلال و جاودان بماند.
این نویسنده افزود: تحقیقات ما میدانی و چهره به چهره و با سفر به نقاط مختلف کشور صورت گرفته و آواهای مختلفی شنیده شده و با اسناد و فایل موجود تطبیق داده شده است.
وطن‌دوست گفت: بسیاری از اسم گوشه و نغمه‌ها که در بعضی نقاط به‌دلیل شرایط اقلیمی و جغرافیایی و گویش مردم تغییر یافته و در نقاط دیگر با نام دیگری شناخته می‌شود، همچنین آشنایی با مکاتب آوازی نواهای فولکولور که در مناطق مختلف وجود دارد باعث شد که نیاز به یک دایره المعارف در سطح کشور کاملا احساس شود.
وی ادامه داد: جمع آوری آثار و فایل‌های صوتی مناطق چندین سال به طول انجامید؛ البته در این دایره المعارف اکثر اساتید آواز در سطح کشور از جمله اساتید اصفهان، اراک، شیراز، تهران، کرج، آذربایجان، خراسان، کردستان، لرستان، زنجان و قزوین که در تیم‌های مشاورین علمی پژوهشی و اجرایی و تحقیقات هستند همکاری صمیمی داشتند.
وطن‌دوست در رابطه با اساتیدی که به عنوان مشاور هنری و تخصصی در انجام تحقیقات و پژوهش‌های کتاب همکاری جدی داشتند، گفت: از اکثر شهرهای کشور اساتید موسیقی و آواز به عنوان مشاورین علمی و اجرایی و تحقیقات دایره المعارف همکاری ارزنده‌ای با ما داشتند و در این میان اساتیدی بودند که تا نشر کتاب پشتیبان تیم اجرایی بوده و حتی تا مراسم رونمایی هم سنگ تمام گذاشتند.
وی عنوان کرد: از زمان قاجار تاکنون آنچه از اصواتی که در حیطه فرهنگ اصیل آواز ایرانی بوده و شنیده شده را جمع‌آوری کردیم و این اصوات در سیر زمانی مربوطه تا به امروز تطبیق داده شده و مراحل مختلفی را طی نموده و بصورت فایل در هر دستگاه و آواز مربوطه تدوین نمودیم بطوری که تقریبا ۱۰۰۰ گوشه آوازی توسط نگارنده اجرا شده که بیش از ۴۰۰ گوشه آوازی که در دست فراموشی است را ضبط و ثبت کردیم.
وی اظهار داشت: در این مجموعه تحلیل آوازی برای هریک از گوشه‌ها انجام داده شده به طوری‌که هر هنرجو یا پژوهشگر بتواند باتوجه به ذوق و علاقه خویش در فراگیری، آواز از هر استادی که مدنظرش است را استماع نموده و تمرین کند.
وطن‌دوست افزود: ممارست یک گوشه همزمان با خوانش چند استاد موضوع را در ذهن هنرجو تثبیت می‌کند. به عنوان مثال با شنیدن گوشه عراق با صدای بیش از ۶۰ استاد، هنرجو کاملا بدان مسلط می‌شود و محدودیت یادگیری مختص یک استاد برداشته می‌شود. حتی بر انواع مکاتب آوازی و نحوه ادای شعر و ریزه‌کاری‌های مربوطه شناخت پیدا می‌کند.
وی با بیان اینکه هنرجو در این مجموعه به بیش از ۱۰ ردیف آوازی به صورت فایل تحلیل شده دسترسی پیدا می‌کند، گفت: هدف مهمتر دیگر این بود که اکثر هنرجویان و خوانندگان آواز ایرانی شناخت کافی از چارچوب شعر و اوزان شعری ندارند و با توجه به اینکه اکثر گوشه‌های ایرانی با وزن خوانده می‌شود و پیدا کردن شعر مناسب بدین منظور آگاهی لازم را می‌خواهد که در دایره المعارف بخشی به عنوان عروض بدین منظور لحاظ شده است.
وطن‌دوست بیان کرد: هر آنچه که در مورد آواز نیاز است ازجمله آوازهای محلی همچنان در حال جمع آوری است که در آینده نزدیک انشاالله در مجلدهای مختلف به این مجموعه اضافه خواهد شد.
وی به بیان مشکلات موجود در مسیر جمع‌آوری این مجموعه پرداخت و گفت: هماهنگی با اساتید و سفر به اکثر نقاط در سرما و گرمای سال از جمله مشکلاتی بود که در این مسیر با آن مواجه شدیم. اما افزایش سرسام آور قیمت کاغذ و هزینه متعلقات چاپ از موانع و دشواری‌های محسوس این مجموعه بود که تمام این موارد با هزینه شخصی تأمین شد.
وطن‌دوست افزود: این کتاب قرار بود چند سال پیش رونمایی شود که متأسفانه به دلیل شیوع کرونا و افزایش هزینه‌ها به تأخیر افتاد و در نهایت این کتاب ۳۰ اردیبهشت ماه سال ۱۴۰۱ همراه با مراسم اختتامیه جشنواره موسیقی سراسری اقوام در شیراز رونمایی شد.
وی به بیان دلایل برگزاری نخستین رونمایی این کتاب در شیراز پرداخت و گفت: در دایره‌المعارف آواز ایرانی نهفت بیش از ۱۰ هزار بیت از اشعار فارسی توسط اساتید آواز نغمه سرایی شده است و هیچ آوازی را نمی یابید که در آن از غزل حافظ و سعدی بهره نبرده باشد که این دو نگین درخشان در اوج قله‌های شعر وادب فارسی به حقیقت می‌درخشند و به نوعی دایره‌المعارف نهفت، دیوانی از شعر حافظ و سعدی و سایر شعراست که گلچینی از بهترین اشعار در آن به ثبت رسیده است لذا ارادت همه آوازخوان‌ها بر شعرا به‌خصوص برحضرت حافظ و سعدی کاملا بجاست.
وطن‌دوست اضافه کرد: در طول تدوین کتاب طی سفرهایی که به شیراز داشتیم بخصوص مهمان نوازی‌های خاصی که اهالی منطقه و شاگردان استاد رضوی سروستانی همیشه بدرقه راهمان کردند حس و حال و اردات ما را به شهر شیراز دوچندان کرد.
وی بیان داشت: درمدت تدوین کتاب و تمامی سفرهایی که به شهر زیبای شیراز داشتیم دوست و یاور دیرین همیشگی هدایت رضایی تمامی هماهنگی لازم را با شاگردان استاد رضوی سروستانی و سایر اساتید می‌کردند.
او گفت: اسکان تیم اجرایی در چندین مرحله با بزرگواری و زحمات ایشان صورت گرفت که جا دارد از صمیم قلب از ایشان سپاسگزاری کنم.
وطن‌دوست ادامه داد: در طی تحقیقات با معرفی استاد رضایی با انتشارات محترم آیریک در شیراز آشنا شدیم که چاپ مجموعه حاصل تلاش و زحمات این انتشارات است که حقیقتا متحمل سختی‌های زیادی شدند.
وی اظهار داشت: مفتخریم که دکتر بحرالعلومی از اساتید بزرگ دانشگاه شیراز ویرایش نهایی کتاب رابه پایان رساندند و چندین دلیل دیگر هم باعث شد مشتاق‌تر شویم تا رونمایی کتاب در شهرشیراز برگزار شود.
این کتاب که در سه جلد با هزار و ششصد صفحه در قالب ۱۳ فصل و چهار دی وی دی تألیف شده است، در ۳۰ اردیبهشت ماه سال ۱۴۰۱ همراه با مراسم اختتامیه جشنواره موسیقی سراسری اقوم در شیراز رونمایی شد. کتاب نهفت قرار است در شهرهای تهران، اصفهان، تبریز و اهر نیز رونمایی شود.
وطن دوست سال ۱۳۴۷ در اهر استان آذربایجان شرقی به دنیا آمد فراگیری آواز ایرانی را از سال ۱۳۶۱ آغاز کرد و سالها در کلاس درس استادانی ازجمله محسن کرامتی، کریم صالح عظیمی و سید رضا طباطبایی حضور داشت. این پژوهشگر آواز ایرانی تجربه حضور در کارگاه‌های آوازی محمدرضا شجریان را هم در کارنامه دارد.او برای فراگیری نوازندگی سه‌تار در کلاس‌های محمدرضا لطفی و بهزاد رواقی شرکت کرد و مصطفی کمال پورتراب معلم تئوری موسیقی‌اش بود. میرعبدالله وطن‌دوست مدرک کارشناسی ادبیات فارسی را هم از دانشگاه کاشان گرفته است.
این خواننده آواز ایرانی که حضور در محضر بسیاری از آوازه‌خوانان سرزمینمان را تجربه کرده است از همان آغاز راه به پژوهش درزمینه این هنر و پی بردن به چیستی و علت نام‌گذاری گوشه‌ها و دستگاه‌های این موسیقی علاقه‌مند بود.