به گزارش ایرنا، تخریب‌ها در دل بافت تاریخی شرق میدان نقش جهان و در حریم درجه یک این اثر ملی و جهانی در محله "پشت گنبد" برای عبور " گذر آقا نجفی " در سال‌های پایانی دهه ۸۰ شروع شد. مخالفت کارشناسان میراث فرهنگی و کنشگران و پویش‌های مردمی با تخریب این بافت تاریخی، عاقبت به صدور مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری ایران در ۱۶ مهر سال ۱۳۹۹ منجر شد که در آن با ایجاد هر گونه گذر و تخریب در بافت شرقی میدان نقش جهان مخالفت صریح و به مجریان این طرح فرصت یک ماهه برای ارائه طرحی در جهت ساماندهی این محدوده داده شد.
بر اساس اطلاعات موجود و اظهارنظر کارشناسان، عملیات اجرایی ایجاد گذر آقا نورالله نجفی در بافت تاریخی شرق میدان نقش جهان در محله ای مشهور به "پشت گنبد" به تخریب ۱۲ خانه این بافت منجر شد که مطابق نقشه‌ها و اسناد کارشناسان اداره کل میراث فرهنگی اصفهان، تعدادی از این خانه‌ها ارزشمند بودند.
کارشناسان و کنشگران میراث فرهنگی با تاکید بر اینکه تخریب و گسست در شاکله این بافت تاریخی بلای جان آن شده است خواهان جلوگیری از ادامه تخریب‌ها برای ایجاد این گذر در حریم میدان نقش جهان شدند.
شورای عالی شهرسازی و معماری ایران نیز در مصوبه مهر سال ۱۳۹۹ از شهرداری اصفهان خواست تا در مهلتی یک ماهه، طرح جایگزینی را برای ساماندهی شرایط به وجود آمده در حریم میدان نقش جهان تهیه و پس از تصویب در کمیسیون ماده پنج به دبیرخانه شورای عالی شهرسازی و معماری ایران ارائه کند.
با گذشت نزدیک به ۲ سال از ابلاغ آن مصوبه هنوز بافت تخریب شده شرق میدان نقش جهان در محله پشت گنبد بلاتکلیف مانده و علاوه بر نارضایتی ساکنان این محله، یکی از مهم‌ترین بافت‌های تاریخی اصفهان در جوار میدان نقش جهان فلج شده است.
یک گذر پرحاشیه برای محله پشت گنبد
از سوی دیگر آن‌طور که ساکنان محله پشت گنبد به خبرنگار ایرنا گفتند، بیشتر از ۱۲ سال است که زندگی آنها در این منطقه تحت تاثیر تخریب خانه‌ها برای عبور یک خیابان قرار گرفته است. اتفاقی که ثمری به جز ویرانی محله و ایجاد منبع گرد و خاک برای آنها نداشته و با بلاتکلیفی باعث شده است که ویرانه‌ها محلی برای تجمع معتادان و ناامنی محل شود. همه اینها در حالی است که این محله با نام پشت گنبد در یکی از دست‌نخورده‌ترین بافت‌های تاریخی شهر اصفهان و در حریم میدان نقش جهان قرار داشته که به گفته کنشگران میراث فرهنگی از دم تیغ گذرانده شده است.
کمیته فنی سه شورای عالی شهرسازی و معماری ایران در سال ۹۹ پس از ابلاغ مصوبه مهرماه، با برگزاری جلسه‌ای با حضور مدیران شهری اصفهان و اداره کل میراث فرهنگی در برخورد با تخریب و شرایط دشوارِ یکی از بافت‌های ارزشمند اصفهان، مرمت و رفوی شهری را راهِ چاره دانست. تصمیمی که گرچه ابلاغ نشد اما محمد بهشتی، یکی از کارشناسان ارشد حاضر در کمیته فنی سه شورای عالی شهرسازی و معماری در گفتگو با ایرنا آن را تایید کرد.
مرمت شهری، تنها راه رفوی بافت تخریب شده
محمد بهشتی به ایرنا گفت: طرح‌ها در کمیته فنی سه شورای عالی شهرسازی و معماری مطرح شد زیرا مرجع قانونی اظهار نظر درباره این مساله است و در این کمیته هم بر رویکرد مرمت شهری تاکید شد.
وی افزود: مصوبه کمیته سه شورای عالی شهرسازی و معماری این است که اگر تخریبی در مکانی با این اهمیت و ارزش بافت تاریخی در جوار میدان نقش جهان صورت گرفته است باید با این تخریب با رویکرد مرمت شهری مواجه شد و نباید در این محدوده منافع خُردی تعریف کرد که منافع کلان‌تر را نادیده می‌گیرد.
بلاتکلیفی سهم بافت تاریخی شرق میدان نقش جهان
در این پیوند محمد مهدی کلانتری، پژوهشگر مرمت بناها و بافت‌های تاریخی با بیان اینکه در شورای عالی شهرسازی و معماری وزارت راه و شهرسازی، طرح‌ها در کمیته فنی سه بررسی شد، گفت: در آن کمیته طرحی که رویکرد مرمت شهری داشت برنده شد، متاسفانه مصوبه را شفاف اعلام نکردند و به فاصله یک هفته شهرداری پیشین جلسه داوری مجددی که در واقع موازی‌کاری بود، برگزار کرد و طرح خود را که در تضاد کامل با مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری ایران بود، برنده اعلام کرد.
کلانتری در گفت و گو با ایرنا افزود: از آن زمان که شهرداری چنین اقدامی کرد، همه چیز مسکوت مانده و نزدیک به ۲ سال است که اتفاق جدیدی نیفتاده است.
وی درباره آخرین طرح شهرداری پیشین اصفهان گفت: مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری می گوید بدنه خیابان حافظ نباید تخریب شود و هیچ تخریب جدیدی هم نباید صورت بگیرد ولی طرح پیشین شهرداری بدنه حافظ را تخریب دیده بود.
وی با بیان اینکه شهرداری اصفهان تغییر کرده است و به نظر می رسد که می‌خواهند از مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری تمکین کنند، افزود: ۱۲ سال است که مردم این منطقه در شرایط گرد و خاک زندگی می کنند و صدایشان هم به جایی نمی‌رسد، در هر حال سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان مجری است و باید با توجه به مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری طرح لازم را تهیه و ارائه کند.
امیدوار به حل مشکل هستیم
در این ارتباط علیرضا ایزدی مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان به ایرنا گفت: پیگیری‌های ۱۵ روز اخیر منتج به این شد که طرحی که در مصوبه کمیسیون ماده پنج مطرح شد با تاکید بر مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری باشد.
وی با بیان اینکه شهرداری اصفهان موظف است که با همکاری و نظارت ما طرح را انجام دهد و ملاک هم مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری است، افزود: نگاه معاونت شهرسازی و معماری شهرداری، فرهنگی است و این ما را به حل این مشکل و سرعت بخشیدن به طرح‌هایی با ماهیت فرهنگی و میراثی امیدوار کرده است.
خبرنگار ایرنا کوشید تا با مسوولان اداره کل راه و شهرسازی استان اصفهان به عنوان دبیر کمیسیون ماده پنج گفت‌و گو و پاسخ روشنی برای ابهامات طرح مد نظر برای شرق میدان نقش جهان پیدا کند اما این پیگیری‌ها تا لحظه مخابره این گزارش بی‌نتیجه ماند.
طرح جدیدی برای ارائه به شورای عالی شهرسازی و معماری داریم
اما محمدعلی ایزدخواستی، مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان در پاسخ به ایرنا درباره بلاتکلیفی بافت تخریب شده در شرق میدان نقش‌جهان گفت: طرح پیشین در دوره قبلی سازمان نوسازی و بهسازی مصوبه کمیسیون ماده پنج را گرفته و به شورای عالی شهرسازی و معماری ارسال شده اما هنوز جواب آن نیامده است.
آنچه ایزدخواستی تحت عنوان طرح پیشین سازمان نوسازی و بهسازی یاد می‌کند، همان طرحی است که شهرداری پیشین جلسه داوری برای آن برگزار کرد و به گفته کنشگران میراث فرهنگی بر خلاف خواسته مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری هنوز زمزمه‌های تخریب بدنه خیابان حافظ را دارد.
به گفته وی طرحی در دوره فعلی سازمان نوسازی و بهسازی برنامه‌ریزی شده که تا حدودی متفاوت از طرح قبلی است، نه در کالبد بلکه در سیما و منظر تغییراتی داشته که با بافت محیط سازگارتر است و به تازگی به شهرداری ارسال شده تا به کمیسیون ماده پنج ارسال شود.
به گفته ایزدخواستی در طرح تازه مطرح شده برای شرق میدان نقش جهان بدنه حافظ تخریب نخواهد شد و از زیر ساباط(گذر مسقف) خودروهای امداد و نجات گذر خواهند کرد.
آن طور که مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان به خبرنگار ایرنا گفت، آنها می‌خواهند یک پیاده‌راه با تراکم درخت ایجاد کنند.
ایزدخواستی در این رابطه توضیح داد: مشخصات بافت بر اساس عکس‌های هوایی سال ۱۳۳۵ شاهد آن است که قسمت‌های عمده این منطقه باغ بوده و پیشنهاد سازمان نوسازی و بهسازی این است که در شرایط فعلی، بخشی از فضاهای سبز با تراکم درخت احیا شود و به این ترتیب یک پیوست بافت متناسب در منطقه خواهیم داشت.
مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهردای اصفهان با بیان اینکه شورای عالی شهرسازی و معماری هر تعیین تکلیفی ابلاغ کند، ما باید تمکین کنیم، گفت: در مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری تاکید بر اقدامات اجرایی از نوع بهسازی، کف‌سازی و بدنه‌سازی شده و بنابراین وضعیت موجود را پذیرفته و گفته است بدنه‌سازی صورت بگیرد و از این وضعیت نامطلوب خارج و کف‌سازی شود.
ایزدخواستی با اشاره به اینکه باید با شرایط امروز به مساله شرق میدان نقش جهان نگاه شود، ادامه داد: گشایشی در این منطقه ایجاد شده است و باید تعیین تکلیف شود، مردم این محدوده مهم‌ترین ذینفعان هستند و ما از کمیسیون ماده پنج درخواست کرده‌ایم اتفاقی بیفتد که مردم منطقه از این بلاتکلیفی نجات پیدا کنند.
این مقام شهرداری اصفهان به ایرنا گفت: حفاظت از میدان نقش جهان را با ۲ امر پیگیری می کنیم، یکی اینکه در این منطقه خیابانی با ترافیک سنگین ایجاد نشود و دیگر اینکه حفاظت از میدان نقش جهان با دسترسی های امداد و نجات امکان‌پذیر باشد اما نظر نهایی با شورای عالی شهرسازی و معماری است و ما موظفیم همان کار را انجام بدهیم.
آن طور که مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان به ایرنا گفت، شورای عالی شهرسازی و معماری ایران شاید تا ۲ هفته آینده درباره طرح پیشین شهرداری اعلام نظر کند با این وجود معلوم نیست چه زمانی بلاتکلیفی بافت تخریب شده در شرق میدان نقش جهان و ساکنان محله پشت گنبد به پایان می رسد، شاید زمان زیادی باقی نمانده باشد اما هنوز گفت وگوهای خبرنگار ایرنا با نهادهای مربوطه نقاط مبهمی دارد که باید منتظر ماند و دید که شورای عالی شهرسازی و معماری در رابطه با طرح‌های اخیر شهرداری اصفهان چه نظری خواهد داد و این طرح‌ها تا چه اندازه از آخرین مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری مبنی بر ساماندهی وضعیت موجود در جهت تداوم هویت تاریخی بافت شرق میدان نقش جهان پیروی کرده است.
میدان امام (نقش جهان) در زمان صفویه و حدود ۴۰۰ سال قبل بنا شد. معماری و مهندسی این مجموعه تاریخی که زنجیره ای از نیاز های اجتماعی ، اقتصادی و فرهنگی شامل بازار، مسجد ، مدرسه ، امکانات تفریحی و ورزشی را در خود جای داده پس از گذشت ۴۰۰ سال نه تنها همچنان کاربردها و نقش خود را حفظ کرده بلکه به کانون جذب گردشگران داخلی و خارجی تبدیل شده است .
بناهای تاریخی موجود در چهار طرف این میدان شامل عالی قاپو، مسجد امام، مسجد شیخ لطف الله و سر در قیصریه است. علاوه بر این بناها ۲۰۰ حجره دو طبقه در اطراف میدان واقع شده که بیشتر جایگاه عرضهٔ صنایع دستی اصفهان است.
میدان امام در بهمن ۱۳۱۳ به شماره ۱۰۲ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد و در اردیبهشت ۱۳۵۸ جزو نخستین آثار ایرانی بود که به‌عنوان میراث جهانی یونسکو به ثبت جهانی رسید و مطابق قوانین حفاظت از آثار ملی و جهانی باید حریم این آثار از هرگونه تخریب و ساخت و سازی محافظت شود.