فرزانه فخریان در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی ایرنا درباره مقایسه نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران با نمایشگاه‌های کتابی که در منطقه غرب آسیا برگزار می‌شود، اظهار داشت: فکر می‌کنم باید نمایشگاه‌های غرب آسیا و اطراف خودمان را جدا از سایر نمایشگاه‌ها در نظر بگیریم، زیرا این رویدادها فروش محور هستند و اساساً فضای تبادل حق نشر، رفتار حرفه‌ای صنعت نشر و اقتصاد نشر در آن‌ها جریان زیادی ندارد. بیشتر اساس فکر و برنامه‌ریزی آن نمایشگاه‌ها در حضور مخاطب و فروش محصول فرهنگی (کتاب) است. آن نمایشگاه‌ها خیلی سراغ بخش حرفه‌ای نشر و اقتصاد نشر نیستند، اقداماتی که در نمایشگاه‌های حرفه‌ای اروپایی شاهد آن‌ها هستیم در نمایشگاه‌های منطقه تحقق نمی‌یابد.
مدیر کارگزاری ادبی ناکتا با بیان اینکه نمایشگاه کتاب بغداد از نظر شکلی به شدت شبیه نمایشگاه تهران است، ادامه داد: به‌خصوص مکان نمایشگاه کتاب بغداد شبیه محل برگزاری نمایشگاه‌های بین‌المللی است. در این سالن‌ها همانند فضای فروشگاهی که در نمایشگاه کتاب داریم، مردم قدم می‌زنند و کتاب می‌خرند. این نمایشگاه هم مانند نمایشگاه کتاب تهران فقط در عنوانش به نام مردم برگزار می‌شود.
به گفته فخریان، نمایشگاه کتاب بغداد مکان بزرگی نیست و ناشران در آن به‌صورت حرفه‌ای شرکت نکردند تا جایی که برخی از غرفه‌های نمایشگاه کتاب بغداد مانند انباری است که در آن کتاب عرضه می‌شود. مسئولان آن غرفه‌ها کتاب‌ها را روی‌هم چیده بودند. هدفشان از شرکت در آن نمایشگاه، حضور در آن فضا بود.
فخریان در مقایسه نمایشگاه بین‌الملل کتاب تهران با نمایشگاه کتابی که در کشور عمان برگزار می‌شود، بیان کرد: نمایشگاه کتاب عمان به دلیل همه‌گیری کرونا با مقداری تأخیر در اسفندماه و به دلیل شرایط اقتصادی این کشور، در فضای بهتر و بزرگ‌تری نسبت به نمایشگاه کتاب عراق برگزار شد. ناشران عرب منطقه از مصر، لبنان، سوریه و عراق در این رویداد حضور داشتند و فضا شرایط حرفه‌ای‌تری داشت.
در بخش بین‌الملل نمایشگاه کتاب باید برنامه داشته‌باشیم
فخریان با تاکید بر اهمیت اقداماتی که در بخش بین‌المللی نمایشگاه کتاب انجام می‌شود، بیان کرد: غرفه داشتن و حضور ایستا در این نمایشگاه‌ها مطرح نیست. باید از نظر محتوایی برنامه داشته‌باشیم و بدانیم که اگر می‌خواهیم در نمایشگاه کتاب عراق یا عمان شرکت کنیم، با چه برنامه‌هایی به این نمایشگاه‌ها می‌رویم. آیا قرار است در آن نمایشگاه نشست یا رویداد کتاب‌خوانی برگزار کنیم؟ باید مشخص باشد که مخاطبان، کدام گروه سنی هستند؟ یا قرار است به صورت دقیق قراردادهای حقوقی با افراد فعال در حوزه نشر داشته باشیم؟
به گفته فعال حوزه نشر بعد از مشخص‌شدن مسائل و برنامه‌ها در نمایشگاه‌های بین‌المللی است که مسئولان می‌توانند برای شرکت در آن برنامه‌ریزی کنند.
او ادامه داد: در حالی در نمایشگاه‌های خارجی شرکت می‌کنیم که برای آن برنامه خاصی نداریم و فقط کتاب‌ها را در آن فضا عرضه می‌کنیم. حتی در نمایشگاه کتاب بغداد شاهد ارائه کتاب‌هایی در غرفه ایران بودیم که از دیگر زبان‌ها به فارسی ترجمه شده بود. نمی‌دانم که هدف مسئولان از این کار دقیقا چه بود.
فخریان در ارائه راهکار برای نتیجه‌بخش بودن اقداماتی که برای شرکت در نمایشگاه‌های بین‌المللی دیگر کشورها انجام می‌شود، توضیح داد: اگر دولت و نهادهای دیگر شروع به فعالیت در حوزه بین‌الملل می کنند، باید برنامه مشخص و مدونی را در ابتدای هر فصل و کاملا روشن و دقیق اعلام کنند که قرار است در آن نمایشگاه چه‌کاری انجام دهند.
مدیر کارگزاری ادبی ناکتا افزود: اقدامات بین‌المللی توسط نهادهای نظارتی و افرادی که این حوزه را دنبال می‌کنند، باید ارزیابی شود. اما هنوز هم چنین مساله‌ای وجود ندارد. نمی‌دانیم شرکت در نمایشگاه کتاب دیگر کشورها چه فایده‌ای برای ما داشته‌است جز اینکه خود را در این عرصه نشان دهیم و حاضری بزنیم.
فضای نشر دارای ساختار و متخصص نیست
فخریان با تاکید بر اینکه بخش بین‌الملل در فضای نشر ایران حرفه‌ای نیست، بیان کرد: فضای نشر دارای ساختار و تخصص نیست. در بزرگ‌ترین و مهم‌ترین نشرهای ایران، به‌خصوص در نشر دولتی یا نیمه‌خصوصی که سال‌ها است فعالیت می‌کنند، حوزه بین‌الملل بخش قدرتمندی نیست. تا زمانی که برای نمایشگاه‌های بین‌المللی برنامه‌ریزی نکنیم و نتایج آن را مورد بررسی قرار ندهیم، نمایشگاه کتاب تهران همچنان فروشگاه می‌ماند.
او با ارائه راهکارهایی که نمایشگاه‌های بین‌المللی برای جداکردن بخش فروش از فعالیت نمایشگاهی انجام داده‌اند، گفت: برای مثال نمایشگاه کتاب فرانکفورت در روزهای نخست به‌منظور مذاکره و تبادل رایت میان ناشران برگزار می‌شود و فقط در دو یا سه روز پایانی این نمایشگاه، کتاب‌ها به فروش می‌رسد. مردم فقط در روزهای پایانی از نمایشگاه بازدید می‌کنند و سایر روزها بیشتر به فعالان حوزه نشر اختصاص دارد. نمایشگاه کتاب شارجه در امارات هم فعالیت خود را در دو بخش جدا کرده است. در ایران هم باید قوانینی برای جداکردن بخش فروشگاهی و نمایشگاهی این رویداد فرهنگی در نظر بگیریم.
این فعال حوزه نشر و ادبیات ادامه داد: باید شرایط خود را کشف و بر اساس آن برنامه‌ریزی کنیم. خیلی از مقایسه‌ها برای ما درس‌آموز هستند. باید بررسی کنیم که چگونه می‌توانیم به فضای تخصصی نشر برسیم، رویدادی که در آن به مسائل صنعتی نشر پرداخته شود. در اینجا مخاطبان ما یعنی مردم عادی، دنبال خرید کتاب و تخفیف نیستند و قرار است در آن نمایشگاه درباره فرآیند تولید و بازارسازی کتاب صحبت شود.