به گزارش گروه علم و آموزش ایرنا، سلولهای بنیادی علاوه بر قابلیت خودنوزایی و تکثیر نامحـدود، قادر هستند یک یا چند نوع سلول تمایزیافته را به وجود آورند.
این سلول ها بر اساس انواع سلولهای تمایزیافته‌ای که می‌توانند ایجاد کنـند، به سه گروه سلولهای بنیـادی تـک‌تـوان نظیـر سـلول های بنیـادی اسپرماتوگونیال، سلولهای بنیادی چندتوان از قبیل سلولهای بنیـادی خون‌ساز و سلولهای بنیادی پرتوان مانند سلولهای بنیـادی جنینی تقسیم می‌شوند.
سلولهای بنیادی پرتوان می توانند به مشتقات هر سه ردی زایای اکتودرم، مزودرم و آندودرم متمایز شده و در کامـل‌تـرین تعریـف، بایـد بتواننـد یـک موجود کامل را ایجاد کننـد. سـلول‌هـای بنیـادی پرتـوان کاربردهـای بسیاری در مدلسازی بیماری‌ها، غربالگری و تولید داروهـای جدیـد، مطالعه وقایع مولکـولی درگیـر در تولیـد حالـت پرتـوان و همچنـین ظرفیت خوبی برای استفاده در درمانگاه‌های سلول درمانی دارند.
تولید سلول‌هایی بدون مشکلات ایمنی شناختی و اخلاقی
سلول‌ها از منابع مختلفی به دست می‌آیند، از دو مشکل عمده این نوع سلولهای پرتوان جنینی می‌توان به مـشکل اخلاقـی دسـتکاری جنـین‌هـای انـسانی و مـشکل ردپیونـد سلولهای مشتق از آنها اشاره کرد. البته دستکاری جنین‌های اولیه انـسانی در برخی کشورها نظیر استرالیا، آمریکا و همچنین کـشورهای اسلامی مانند ایران با مشکل اخلاقی روبـرو نیـست امـا کـشورهایی از قبیل آلمان با موانع قانونی و اخلاقی در رابطه با انجام پـژوهش روی جنین‌های انسانی روبه‌رو هستند
مشکلات ایمنی شناختی و اخلاقی سلولهای بنیادی جنینی باعث شد دانشمندان به تهیه سلول‌هایی فکر کننـد کـه ایـن دو مـشکل رانداشـته باشند.
از آن جا که منشاء سلولهای بنیادی پرتوان القایی iPS از جنـین نبـوده و از سلولهای خود فرد دهنده سلول تهیه می‌شود، مـشکل اخلاقـی و رد پیوند در مورد آنها مطرح نیست، از این رو چـشم‌انـداز امیدبخشی را در پیش روی درمان بیماری‌ها با سلولهای بنیادی قـرار می‌دهند.
تولید سلولهای بنیادی پرتوان از بیماران با بیماری‌های مختلف
از فرد مبتلا به یک بیماری قابل درمان با سلول درمانی می‌توان فیبروبلاست‌های پوستی یا هـر نـوع سـلول دیگـری را تهیه کرد، کشت داد و به سلولهای iPS تبـدیل کـرد و سپس سـلول‌هـای حاصل را بـه سـمت مـورد نظـر تمایز داد و سلولهای تمایزیافته‌ی حاصل را پـس از ارزیابی‌های مربوطه و کنترل کیفی، بدون ایـن کـه رد پیونـد اتفـاق بیافتـد به موضع مشخص از فرد بیمار پیوند زد؛ بنـابراین مـی‌تـوان سلولهای بنیادی پرتوان را از بیماران با بیماری‌های مختلف تولید کرد و به طوراختصاصی برای خـود آنـان مـورد اسـتفاده قرار داد.
به گزارش روابط عمومی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، حسین سلطانی نژاد مدیر فناوری و تجاری سازی ستاد توسعه علوم و فناوری های سلول های بنیادی با بیان اینکه سلولهای بنیادی پرتوان باید قدرت تکثیر بـالایی داشـته باشـند، گفت: سرعت تکثیر سلولهای بنیادی پرتوان از سلولهای سرطانی کمتـر و سلول‌هـای فیبروبلاسـتی بیـشتر اسـت.
سلطانی نژاد خاطرنشان کرد: سـرعت تکثیـر و رشـد کلونی‌ها معیارهـای تعیـین هویـت سـلول‌هـای بنیادی پرتوان است. کلونی‌های iPS پـس از ظهـور، بایـد از جـای خود جدا شده و به ظروف جدیدی حاوی محیط کـشت سـلول‌هـای پرتوان منتقل شوند.
شکوفایی عرصه تبدیل سلولهای تمایزیافتـه بـه یکـدیگر
پس از نخستین گزارش شگفت انگیز تولید سـلول‌هـای iPS بود که عرصه تبدیل سلولهای تمایزیافتـه بـه یکـدیگر یـا دگرتمایزی به شکوفایی خود رسید و عـصر جدیدی برای تولید سلولهای تمایزیافته به وجود آمد.
در حال حاضر سلول های تمایزیافته مختلف، بیشتر با کمـک چنـد فاکتور رونویسی اختـصاصی مـی تواننـد بـه سرنوشـت‌هـای تمـایزی دیگری از قبیل نورونی، قلبـی، کبـدی و پانکراسـی تبـدیل شـوند.
مدیر فناوری و تجاری سازی ستاد توسعه علوم و فناوری های سلول های بنیادی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در این زمینه اظهار داشت: چنانچه فرآیند دگرتمایزی بتواند سلول‌هایی ایمن و دارای عملکرد را برای سلولدرمانی تولید کند، به طور بالقوه می تواند رقیب خوبی برای سلول های تمایزیافت های باشـد کـه حاصـل از تمـایز سـلول های بنیادی پرتوان هستند.
فناوری iPS مورد استفاده در زیست‌شناسی حیوانات
سلولهای بنیادی پرتوان اسـتعداد تومـورزایی بـالاتری نـسبت بـه سلول های حاصل از دگرتمایزی دارنـد کـه این موضوع مـی توانـد کـاربرد درمانی آنها را با محدودیت روبرو کند. از فناوری iPS نیز می توان در بیوتکنولوژی حیوانات استفاده کرد.
هم اکنون سـلول‌هـای iPS میمونی، خـوکی و سـگی را مـی‌تـوان تولیـد کـرد و بـرای انجـام مهندسی ژنتیک در این حیوانـات مـورد اسـتفاده قـرار داد و مدل‌های بیماری‌های انسانی را در آنها تولید کرد، همچنین می‌توان به ایـن وسـیله، یکـسری ترکیبـات مفیـد نظیـر آنزیم‌هایی را در این حیوانات تولید کرد که در انـسان‌هـای مبـتلا بـه بیماری‌های ژنتیکی وجود ندارند. رویکـرد سلولهای بنیادی پرتوان ممکـن است در آینده بتواند برای نجات گونه‌های جانوری در خطر به کار رود.
از دستاوردهای فناوری iPS می‌توان به کاربردهای مدل سازی و درمانی این سلول‌ها، شـکوفاشـدن فرایند دگرتمایزی و زیست فناوری حیوانات اشاره کرد. سلولهای iPS برای این کـه بتواننـد بـا اطمینـان وارد درمانگاه‌های سلولدرمانی شوند، باید بـه دقـت ارزیـابی و تایید ماهیت شده و از سلامت آنها اطمینـان حاصـل شـود.
ستاد توسعه علوم و فناوری‌های سلولهای بنیادی با توجه به ظرفیت‌های فراوان این حوزه برنامه‌های جامعی برای حمایت از دستیابی به مرجعیت علمی کشور و ایجاد زیرساخت‌های راهبردی ملی در حوزه‌های کلیدی در دست تدوین و اجرا دارد.
از اقدامات مهم این ستاد در سال گذشته، ایجاد مرکز تولید فرآورده‌های ژنی پژوهشگاه رویان بوده است که طی این فرآیند، ۲ پروژه ژن‌درمانی عملیاتی شد. همچنین این ستاد در سال جدید، تداوم توسعه در تمامی این زمینه‌ها در دستور کار خود دارد.