به گزارش روز چهارشنبه ایرنا، «نشست سران قاره آمریکا» (ششم تا دهم ژوئن/ ۱۶ تا ۲۰ خرداد) بهترین فرصت برای آمریکا در ورق زدن صفحه ریاست دونالد ترامپ رئیس‌جمهوری پیشین آمریکا و احیای روابط با آمریکای لاتین تصور می شود؛ رویدادی که تقریبا هر سه سال یک بار رهبران سراسر این قاره، از کانادا تا شیلی را گردهم می‌آورد.
اجلاس نهم سران قاره آمریکا
نهمین دوره نشست سران قاره آمریکا، ششم ژوئن (۱۶ خرداد) در لس‌آنجلس آمریکا آغاز شد. از نخستین فراخوان «بیل کلینتون» رئیس‌جمهوری وقت آمریکا در سال ۱۹۹۴ میلادی، آمریکا برای اولین بار میزبان این اجلاس است.
این نشست به صورت دوره ای توسط رهبران سیاسی این قاره با هدف بحث و بررسی راهکارهای رسیدگی به مشکلات و چالش‌های مشترک منطقه و پیشبرد همگرایی منطقه‌ای برگزار می‌شود.
اجلاس سران قاره آمریکا رهبران کشورهای آمریکای شمالی، آمریکای جنوبی، آمریکای مرکزی و حوزه کارائیب و همچنین اعضای سازمان‌های جامعه مدنی، نمایندگان جوامع بومی، تجار و کارآفرینان را گرد هم می آورد و طبق اعلام وزارت امور خارجه آمریکا، «احترام به دموکراسی، آزادی‌های اساسی، سرمایه‌گذاری آزاد و همکاری‌ها در جهت رشد اقتصادی و شکوفایی فراگیر در سراسر منطقه» را در دستور کار دارد.
چه موضوعاتی، محور نشست هستند؟
از نظر تاریخی، ارتقای دموکراسی، حقوق بشر و توسعه، افزایش رقابت پذیری اقتصادی، بهبود دسترسی به انرژی پاک و فناوری ارتباطات، تغییرات آب و هوایی، تحول دیجیتال و تقویت امنیت منطقه‌ای و مبارزه با قاچاق غیرقانونی از محورهای این نشست چند روزه است. «ساخت آینده‌ای پایدار و عادلانه» نیز شعار این نهمین گردهمایی سران قاره آمریکا است.
طبق اعلام وزارت خارجه آمریکا، تعهد به مبارزه با فساد به منزله عامل تضعیف حکومت‌های دموکراتیک از موضوعات اساسی هشتمین اجلاس سران قاره آمریکا در سال ۲۰۱۸ بود که در لیما، پایتخت پرو برگزار شد.
از اطلاعات کلی پیرامون این نشست که بگذریم، تیترها و خبرهای جنجالی هفته‌های اخیر نشان می‌دهد که فراتر از اهداف و انگیزه‌ها و شعارهای اعلام شده، این اجلاس حتی در پایبندی به عنوان آن «نشست سران قاره آمریکا» ناکام بوده است. تصمیم خودسرانه دولت جو بایدن رئیس‌جمهوری آمریکا مبنی بر خط زدن ونزوئلا، نیکاراگوئه و کوبا از فهرست مدعوین این نشست به بهانه‌های حقوق بشری، موجی از انتقادات را متوجه کاخ سفید کرده است. تا جایی که «آندرس مانوئل لوپز اوبرادور رئیس‌جمهوری مکزیک با کنایه گفت: آیا این اجلاس سران قاره آمریکا خواهد بود یا اجلاس سران دوستان آمریکا؟ اگر این کشورها حذف شوند، بنابراین متعلق به کدام قاره هستند؟ آن‌ها از آمریکا نیستند؟ دست‌کم نام اجلاس را تغییر دهند!
«اوو مورالس» رئیس‌جمهوری سابق بولیوی نیز در صفحه توییترش نوشت: آخرین نسخه اجلاس سران قاره آمریکا که به اشتباه نام‌گذاری شده است، به دلیل حذف خودسرانه کوبا، نیکاراگوئه وونزوئلا توسط آمریکا، مُرده به دنیا آمد. بایدن به جای همگرایی، تفرقه را ترویج می‌کند.
همسایگان دور یا نزدیک؟
تارنمای تحلیلی پولیتیکا اکستریور در گزارشی با عنوان «همسایگان دور» نوشت: در دسامبر ۱۹۹۴، بیل کلینتون ۳۳ رئیس دولت قاره آمریکا به جز کوبا را برای اولین اجلاس سران قاره آمریکا در میامی گرد هم آورد تا زمینه برای دستیابی به اهداف تعیین شده توسط جورج دبلیو بوش و به ویژه بلندپروازانه ترین آن‌ها در «ایجاد یک منطقه تجارت آزاد از تنگه برینگ در آلاسکا تا تنگه ماژلان در پاتاگونیا» فراهم شود.
پیشرفت‌های دموکراتیک و آزادسازی اقتصادی در آمریکای لاتین و دریای کارائیب انتظارات از اجماع سیاسی و اقتصادی بیشتر و پایدار را ایجاد کرد، چرا که پایان جنگ سرد، پایان مدل کوبا را برای چپ‌ها و دیکتاتوری‌های نظامی برای راست‌ها را پیش‌بینی کرد. با این حال، آنچه اکنون شاهد آن هستیم فاصله گرفتن هر چه بیشتر کشورهای آمریکای لاتین از آمریکا بر خلاف دکترین مونرو است.
به نوشته این تارنمای تحلیلی، ایالات متحده با «دستان خالی»، میزبان نهمین اجلاس سران قاره آمریکا شده است و امروز در مقابل، چین نخستین شریک تجاری برزیل، شیلی و پرو و دومین شریک تجاری آرژانتین و کلمبیا است.
از طرفی، این نکته قابل توجه است که آندرس مانوئل لوپز اوبرادور رئیس‌جمهوری مکزیک به عنوان دومین کشور بزرگ منطقه آمریکای لاتین و شریک تجاری اصلی ایالات متحده، علنا اعلام کرد که در این گردهمایی شرکت نخواهد کرد.
مارسلو ابرارد وزیر امورخارجه مکزیک سه‌شنبه شب، آمریکا را به رویکرد دوگانه به دلیل خودداری از دعوت از کوبا، ونزوئلا و نیکاراگوئه به اجلاس سران قاره آمریکا به بهانه دموکراتیک نبودن آن‌ها و در عین حال حفظ روابط با دولت‌های غیر دموکراتیک در جنوب شرقی آسیا متهم کرد. ابرارد در مقاله‌ای در نشریه مکزیکی «اکسلسیور» نوشت: اصل به اصطلاح دموکراتیک در همه موارد به طور یکسان اعمال نمی‌شود، فقط در برخی موارد که مناسب باشد از این اصل استفاده می‌شود.
خط زدن کشورها با هدف منزوی کردن؟
اقدام آمریکا در خودداری از دعوت نیکاراگوئه، ونزوئلا و کوبا اگر چه در کنار اعمال تحریم‌ها راهکاری در جهت منزوی کردن هر چه بیشتر و تنگ کردن عرصه برای نقش‌آفرینی این کشورها در عرصه بین‌المللی است اما واقعیت این است که این مسئله نه تنها کارساز نبوده بلکه تغییر نظام بین‌المللی از هژمونی به چندقطبی، دامنه روابط این کشورها را تغییر داده است.
همچنین به نظر می‌رسد خوانش دولت بایدن در مورد نقش جدید خود به عنوان یک قدرت غیر هژمونیک غلط است. مشارکت آمریکا در حوزه تجارت خارجی در آمریکای لاتین در ۲۰ سال گذشته ۲۰ درصد کاهش یافته است. امروزه چین ۲۰ درصد از فروش وارداتی و ۱۲ درصد صادرات منطقه را به خود اختصاص داده و در حال حاضر شریک تجاری اصلی آمریکای جنوبی است. در مقابل نفوذ تجاری چین، آمریکا اگر چه خطرات ناشی از این امر را برای خود یک تهدید می‌داند با این حال جایگزین های جذابی ارائه نمی‌دهد.
گواه این ادعا اینکه در حالی که نشست سران قاره آمریکا در حال برگزاری است، نیکلاس مادورو رئیس‌جمهوری ونزوئلا راهی تور اوراسیایی شده است و ساعاتی پیش به عنوان نخستین مقصد وارد ترکیه شد. به این ترتیب، عدم دعوت بایدن از مادورو سبب شد تا رئیس دولت ونزوئلا به دعوت رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهوری ترکیه راهی این کشور شود. دولت ترکیه در بیانیه‌ای اعلام کرد: در این دیدار زمینه‌های مختلف روابط ترکیه و ونزوئلا بررسی خواهد شد و تقویت روابط مورد بحث و بررسی قرار خواهد گرفت.
اجلاس سران قاره آمریکا، شکست کاخ سفید است؟
«باسِم تاخِلدین» تحلیلگر بین‌المللی و مقام سابق وزارت امور خارجه ونزوئلا معتقد است، حذف سه کشور آمریکای لاتین نشانه «شکست سیاست خارجی آمریکا و بی‌احترامی این کشور به قوانین بین‌المللی است». وی افزود: آمریکا به طور شدیدی به گستاخی و استکبار، به سیاست خارجی مداخله در امور داخلی کشورها و بی احترامی به قوانین بین‌المللی عادت کرده است.
این تحلیلگر ونزوئلایی گفت: وقتی مکزیک آشکارا به عنوان یک کشور مهم و کلیدی در اجلاس سران قاره آمریکا می‌گوید که قرار نیست در این اجلاس شرکت کند، پس من معتقدم که این نشست شکست خورده است.
روسای جمهوری بولیوی، هندوراس و گواتمالا نیز در این نشست حضور ندارند.
نشریه ال پائیس اسپانیا نوشت: نقشی که ایالات متحده تا کنون به عنوان کشور میزبان نهمین اجلاس سران قاره آمریکا (ششم تا دهم ژوئن/ ۱۶ تا ۲۰ خرداد) ایفا کرده است نشانه شکاف روابطی میان این کشور و کشورهای آمریکای لاتین است که از قبل رو به وخامت گذاشته بود. حذف ونزوئلا، کوبا و نیکاراگوئه از شرکت در این نشست به بهانه «عدم تعهد به دموکراسی» یک خطای استراتژیک بوده است که به عنوان محرکی برای تقویت حس قطع امید کشورهای آمریکای لاتین در قبال آمریکای شمالی عمل کرده است.
بنابراین حذف برخی کشورها از نشست سران قاره آمریکا با لنز جنگ سرد و عدم تعهد به برنامه‌های مشترک با منطقه می‌تواند نه تنها عملکرد این اجلاس، بلکه نقش رهبری آمریکا را نیز به خطر بیندازد. اما مهمتر از همه این مسئله مانع از ترمیم ضروری همگرایی کشورهای قاره آمریکا خواهد شد. همه‌گیری کووید-۱۹، ضعف ظرفیت‌های گفت‌وگو و تعاملات چندجانبه در قاره آمریکا را آشکار کرد و نتیجه آن فاجعه‌بار بود: قاره‌ای با بیشترین مرگ و میر ناشی از کووید-۱۹، با بیشترین تأثیر اجتماعی-اقتصادی و با بیشترین نابرابری در توزیع واکسن.
اجلاس سران قاره آمریکا به عنوان فرصتی عالی برای دولت جو بایدن برای تقویت نفوذ خود در آمریکای لاتین و ادعای نقش خود به عنوان رهبر منطقه پس از ماموریت طوفانی دونالد ترامپ بود. با این حال، در حالی که کمتر از دو هفته به ورود هیئت‌ها به لس آنجلس کالیفرنیا زمان باقی مانده، این نشست بیشتر به یک کابوس دیپلماتیک تبدیل شده است.
گذشته از تحلیل‌ها و گمانه‌زنی‌های گوناگون، برخی کارشناسان انگیزه دولت بایدن از کاهش برخی تحریم‌های علیه کوبا و ونزوئلا را نجات اجلاس سران قاره دانستند اما نه تنها این اقدام خشم برخی هم‌حزبی‌های بایدن را برانگیخت بلکه عدم دعوت این سه کشور آمریکای لاتین، حس همبستگی منطقه‌ای را بیدار کرده است.