تاریخ دزفول با فرهنگ دیرینه مردمی هنرمند عجین شده که با ذوق و ابتکار خود محصولاتی زیبا و منحصر به فرد تولید می‌کنند؛ محصولاتی که در نوع خود بی‌نظیر بوده و علاقه مندان سراسر دنیا را به خود جذب می‌کنند.
کپوبافی، گلیم بافی، خراطی، حکاکی، چرم دوزی و سفالگری تنها بخشی از هنر صنایع دستی مردم دزفول قدیم هستند که هنوز هم برخی از آنها پابرجا و برخی نیازمند احیا هستند.
برای گرفتن گزارش درخصوص ظرفیت‌ها و چالش‌های صنایع دستی دزفول سراغ یکی از کارگاه‌های تولیدی این شهرستان رفتیم که بخش‌های مختلف آن نظرمان را به خود جلب کرد.
فروشگاهی از مواد اولیه در کارگاه راه اندازی شده که هنرمندان و صنعتگران مواد اولیه و موردنیاز خود را از آنجا تهیه می‌کنند؛ بخشی دیگر مربوط به آموزش و بخشی مربوط به تحویل صنایع دستی ساخته شده است.
تزئین، بسته بندی، طراحی و فروش دیگر بخش‌های این کارگاه هستند.
مدیر این مجموعه صنایع دستی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با اشاره به آغاز فعالیت این مجموعه از سال ۶۸ توسط پدرش اظهارداشت: طی این سال‌ها، حدود ۳۵۰ نفر حصیرباف، ۱۰ نفر گلیم باف، ۱۰ نفر احرامی باف، ۲۰ نفر نیروی بخش تزئین و ۱۰ نفر در بخش بسته بندی مشغول به کار شده‌اند که از این نظر جزو بزرگترین مجموعه‌های صنایع دستی کشور است.
مصطفی اسماعیلی دزفولی ادامه داد: این مجموعه سال ۹۵ با نظر سازمان میراث فرهنگی و از سوی معاون رئیس جمهور وقت، به عنوان تولیدکننده برتر کشور از نظر حجم تولید شناخته شده و در این مدت عده زیادی را مشغول بکار کرده است.
چالش‌های صنایع دستی دزفول
این تولیدکننده صنایع دستی با بیان اینکه این مجموعه در ۱۰ نمایشگاه بین المللی از جمله نمایشگاه‌های صنایع دستی هلند، ایتالیا، آلمان، عمان و صربستان شرکت کرده است، به چالش‌های صنعتگران در تولید صنایع دستی اشاره و بیان کرد: به طور قطع نداشتن حمایت دولتی مهمترین چالش صنعتگران این حوزه است؛ هرچه حمایت بیشتر باشد پیشرفت این صنعت نیز بیشتر می‌شود.
وی شرکت در نمایشگاه‌های بین المللی را بسیار مهم خواند و اظهارداشت: شرکت در نمایشگاه‌های بین المللی می‌تواند صنعت ما را به دنیا نشان دهد و بازارهای جدید ایجاد کند.
به گفته اسماعیلی دزفولی با شرکت در نمایشگاه‌های بین المللی با سلیقه دیگر کشورها آشنا می‌شویم و می‌توانیم محصولات خود را علاوه بر بازار داخل در بازار بین المللی نیز به فروش برسانیم.
وی ادامه داد: ایران پس از چین و هند، به عنوان سومین کشور تولید کننده عمده صنایع دستی دنیا مطرح است ولی با وجود حجم زیاد و تنوع تولیدات، به علت شرکت نکردن در نمایشگاه‌های خارجی سهم ناچیزی از بازارهای بین المللی به صنعتگران کشورمان اختصاص می‌یابد.
این تولیدکننده صنایع دستی خواستار حمایت بین المللی میراث فرهنگی برای حضور تولیدکنندگان صنایع دستی شد تا شاهد ارزآوری و توسعه فرهنگی و اقتصادی کشور و شهرمان باشیم.
وی بازار کار صنایع دستی را بی‌ثبات دانست و افزود: بازار نسبت به سال اول کرونا بهتر است ولی نسبت به قبل از کرونا و تحریم شرایط خوبی ندارد؛ محصولات ما در حال حاضر علاوه بر بازار داخلی به کشورهای حاشیه خلیج فارس و در برخی موارد به کشورهای اروپایی نیز صادر می‌شوند.
اسماعیلی دزفولی که فعالیت خود را از سال ۸۷ آغاز کرده با انتقاد از توسعه بیش از حد کپوبافی اظهارداشت: افزایش تولیدکنندگان کپو باعث کم شدن مواد اولیه شده است.
وی افزود: حصیر از درختان نخل پیر گرفته و با آن کپو بافته می‌شود ولی اکنون به علت تقاضای زیاد از درختان نو نیز حصیر گرفته می‌شود که این امر به درخت آسیب می‌زند.
این تولیدکننده دزفولی با تاکید بر لزوم توجه به کسب و کار از زوایای مختلف گفت: باید از نظر کارشناس و تولید کننده صنعت موردنظر نیز بهره برد.
نحوه سود تولیدکنندگان کپوی دزفول را نیز که از او جویا شدیم، گفت: سود صنعتگر از تولید کپو حدود ۴۰ درصد است و صنعتگران از شرایط کاری راضی هستند؛ بازار کار صنایع دستی به ویژه کپو در تابستان بهتر بوده و چون کار دست است علاقه مندانش روز به روز بیشتر می‌شوند.
وی تنها کاری که مسوولان برای صنایع دستی انجام می‌دهند را دادن مجوز دانست این در حالی است که حمایت مسوولان برای تولیدکننده و صنعتگران انگیزه ایجاد می‌کند.
این تولید کننده صنایع دستی که سابقه حضور در نمایشگاه‌های بین المللی مختلف را هم دارد، بیان کرد: کشورهای دیگر با برگزاری نمایشگاه‌های بین المللی حمایت‌های زیادی از صنعتگران می‌کنند ولی در ایران شرایط این گونه نیست.
شرکت در نمایشگاه‌های بین المللی نیز به اعتقاد اسماعیلی دزفولی برای تولیدکنندگان صنایع دستی صرفه اقتصادی ندارد و افرادی که در این نمایشگاه‌ها شرکت می‌کنند به علت هزینه هتل، بار، غرفه و طراحی شکست می‌خورند و به گشور باز می‌گردند؛ در واقع حضور در عرصه‌های بین المللی نیز به علت حمایت نشدن مسوولان مربوطه برای صنعتگران توجیه اقتصادی ندارد.
بازاریابی محصولات صنایع دستی نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است که مدیر این مجموعه صنایع دستی در این باره گفت: معرفی و فروش محصولات در فضای مجازی در دستور کار است و اقدامات خوبی در این خصوص انجام شده است.
ظرفیت‌های صنایع دستی دزفول
پس از بازدید از این مجموعه زیبا سوالاتی در ذهنم مطرح شد که ترجیح دادم با کارشناس این حوزه نیز مصاحبه‌ای داشته باشم؛ سراغ عبدالرضا حسن‌پور کارشناس صنایع دستی رفتم.
این کارشناس در ابتدا با ارائه تعریفی از صنایع دستی گفت: صنایع دستی به مصنوعاتی گفته می‌شوند که با مواد اولیه بومی، بدون استفاده از ماشین آلات و با بهره گیری از ابتکار، خلاقیت و ذوق هنرمند تولید می‌شوند.
به گفته وی از سال ۷۱ که اداره صنایع دستی دزفول آغاز به کار کرده، شناسایی تمام رشته‌های صنایع دستی نیز آغاز شد.
حسن‌پور بیان کرد: دزفول از نظر تعداد رشته‌ها، قطب صنایع دستی استان خوزستان است به طوری که هیچ کارشناسی از خارج دزفول وارد شهر نشده و آنچه کاسبان نیاز داشتند از دزفول تامین می‌شد.
شهرت صنایع دستی دزفول به گفته این کارشناس صنایع دستی به خاطر کیفیت و کمیت محصولات تولیدی بوده که جوابگوی مشتریان نقاط مختلف دنیا بوده‌اند.
به گفته حسن‌پور، تولیدکنندگان در گذشته جوابگوی متقاضیان بودند زیرا کیفیت محصولات بالا بود؛ اکنون نیز این کیفیت حفظ شده و مصنوعاتی چون کپو، خراطی، احرامی، سجاده، زیورآلات طلا و نقره دزفول مشتری زیادی دارند.
این کارشناس صنایع دستی با بیان اینکه کپوی دزفول به علت کیفیت بالا در شهرهای گردشگرپذیر شمال به فروش می‌رسد، افزود: برای خراطی از چوب بومی دزفول به نام جغ استفاده می‌شود که در شهرهای دیگر این چوب بومی وجود ندارد؛ کپو نیز در هیچ شهر دیگری تولید نمی‌شود و دزفول تنها تولیدکننده آن است.
تولید کپوی دزفول از روستای پامنار و از حدود ۳۰ سال پیش آغاز و معرفی شده است.
این کارشناس صنایع دستی با بیان اینکه قبلا اداره صنایع دستی از سازمان میراث فرهنگی مستقل بود، گفت: زمانی که اداره صنایع دستی از سازمان میراث فرهنگی مستقل بود از نیروهای متخصص و کاربلد این حوزه برای مدیریت استفاده می‌شد ولی اکنون در استان خوزستان و دزفول کارشناس میراث فرهنگی نداریم که این موضوع وضعیت را متفاوت می‌کند.
حسن‌پور به وجود حدود ۶۰ تا ۷۰ حرفه در دزفول اشاره و بیان کرد: احرامی بافی حدود ۱۲ حرفه پایین خود را می‌تواند پای کار بیاورد؛ تولیدکنندگان خودشان باید در این حوزه برنامه تدوین‌کنند و منتظر دستگاه‌های بالادستی نمانند.
وی با بیان اینکه تلاش خود صنعتگران وضعیت فعلی را ایجاد کرده است، افزود: بازار قدیم دزفول در حال حاضر حدود ۱۲ کارگاه صنایع دستی دارد که برخی مسوولان نه تنها از آنها حمایت نکردند بلکه به بهانه انبارکردن چوب، برخی خراطان را دادگاهی کردند.
راه‌های تقویت صنایع دستی دزفول
این کارشناس صنایع دستی جذب نیروی انسانی را عامل توسعه صنایع دستی دانست و گفت: سه هزار کپوباف در دزفول داریم که باید آنها را حفظ و مشکلات و مسائل آنها را بررسی کنیم سپس به فکر توسعه این تعداد باشیم.
وی افزود: نباید به هرنحوی به دنبال افزایش نیروها باشیم بلکه باید نیروی انسانی موجود تشویق و جوانان با صنایع دستی دزفول آشنا شوند که برای این امر باید شکوفایی و افتخارات صنایع دستی به جوانان نشان داده و هنرمندان شاخص، فعال و افتخارآفرین معرفی شوند.
حسن‌پور با تاکید بر لزوم ایجاد ارتباط بین صنعتگران موفق و جوانان جویای کار از طریق اداره کار اظهارداشت: برای توسه این حرفه‌ها باید انگیزه ایجاد کنیم تا محصولات دزفول در سطح جهانی و ملی معرفی و کار صنعتگران تضمین شود.
فراهم کردن زمینه کار و اشتغال، آموزش صنایع دستی توسط مربیان دلسوز، ماهر و فهیم، راه اندازی کارگاه صنایع دستی برای متقاضیان از دیگر موارد مورد اشاره این کارشناس صنایع دستی بودند تا از طریق آن صنعتگران دغدغه‌ای نداشته باشند
وی با انتقاد از اعمال قوانین سخت برای ارائه تسهیلات به صنعتگران گفت: این سخت گیری باعث دلسردی هنرمندان و صنعتگران می‌شود که باید قوانین موردنظر را اصلاح و تعاونی تولید یا مصرف برای تشویق صنعتگران تصویب کرد.
با وجود قدمت و کیفیت محصولات و پیگیری‌های انجام شده، هنوز بازارچه صنایع دستی در دزفول فعال نشده است؛ حسن پور در این باره گفت: بازار صنایع دستی در بازار قدیم گم شده و مشاغلی در این بازار ایجاد شده که هیچ ربطی به دزفول قدیم ندارند.
وی ادامه داد: برخی مواقع در پارک خانواده نمایشگاه صنایع دستی راه اندازی می‌شود که اصلا جوابگو نیست؛ باید بازارچه دائمی ایجاد کرد البته برای احداث شهرک صنایع دستی پیگیری‌هایی انجام شده که امیدواریم به زودی به نتیجه برسد.
این کارشناس صنایع دستی احداث پارک صنایع دستی یا نامگذاری یک خیابان به این نام در دزفول را ضروری دانست و اظهارداشت: پس از رایزنی‌های فراوان مقرر شد میدانی به نام کپو در دزفول نامگذاری شود ولی برای طراحی آن به صورت کارشناسی عمل نشد و طراحی نامناسب میدان مورد اعتراض شهروندان قرار گرفت؛ درنهایت مجسمه ساخته شده نیز برداشته شد.
وی افزود: بواسطه کپوی تولیدی زنان و دختران روستایی یکی از ۲۲ شهر ملی کشور در صنایع دستی شده‌ایم که باید قدردان آنها باشیم.
پس از اتمام این مصاحبه سراغ عباس چراغ چشم، رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی دزفول رفتم تا اقدامات انجام شده در حوزه صنایع دستی را جویا شوم.
چراغ چشم دلیل نامگذاری ۲۰ خرداد به نام صنایع دستی را یادآور شد و گفت: همایش جهانی نیویورک با حضور ۴۰ کشور برگزار و منجر به تشکیل شورای جهانی صنایع دستی وابسته به یونسکو شد که اهداف شورای جهانی صنایع دستی، تشویق و راهنمایی صنعتگران، حفظ و تقویت صنایع دستی به عنوان رکن فعالیت‌های فرهنگی و همبستگی بین صنعتگران بود.
وی با بیان اینکه ماه آینده شاهد معرفی دزفول به عنوان شهر جهانی کپو خواهیم بود، افزود: کپوبافی مختص دزفول است که این افتخار می‌تواند گشایش‌های اقتصادی و فرهنگی زیادی به همراه داشته باشد.
لزوم احیای ۷۰ مورد صنایع دستی دزفول
رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی دزفول بیان کرد: افزون بر سه هزار کپوباف در دزفول فعال است که عمدتا در حاشیه شهر مشغول به کار هستند و از این طریق درآمدزایی می‌کنند.
وی همچنین به فعالیت ۵۰ کارگاه کپوبافی در سطح شهرستان دزفول اشاره کرد و افزود: دزفول ۷۳ اثر ملی در حوزه صنایع دستی دارد که سه اثر از این تعداد نشان جهانی دارند.
به گفته چراغ چشم، پنج هزار مترمربع زمین برای ایجاد شهرک صنایع دستی در شهرک صنعتی شماره چهار دزفول درنظر گرفته شده است.
وی ادامه داد: ۷۰ صنعت فراموش شده و فعال در دزفول داریم که خراطی، کپوبافی، چرم دوزی، حکاکی، قلم نی، مسگری، سفالگری، زیورآلات و تراش سنگ‌های قیمتی از جمله این صنایع هستند ولی به علت ورود برخی صنایع کارخانه‌ای، تضعیف یا فراموش شده‌اند.
رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی دزفول با اظهار امیدواری برای احیای این ۷۰ صنعت بیان کرد: سال گذشته استان خوزستان ۵۳ اثر ملی کسب کرد که ۳۰ اثر آن متعلق به دزفول بود یعنی حدود ۶۰ درصد نشان صنایع دستی خوزستان مربوط به دزفول است.
وی ادامه داد: مجتمع آموزش، تولید و فروش محصولات صنایع دستی طی ۱۰ روز آینده در میراث فرهنگی دزفول راه اندازی می‌شود؛ همچنین با موافقت آموزش و پرورش از مهرماه آینده درس کارآفرینی به آموزش کپوبافی اختصاص خواهد یافت که پیش بینی می‌شود سه هزار دانش آموز در این راستا آموزش ببینند.
به گزارش ایرنا عمده صنایع دستی دزفول تولید شهرهای اقماری و مناطق روستایی این شهرستان هستند که با تولیدات خود یکپارچگی و اتحاد زیادی ایجاد کرده‌اند.
باید از این ظرفیت ویژه برای نمایش تاریخ فرهنگی دزفول استفاده کرد و تاریخ طلایی این شهرستان را با صنایع دستی منحصر به فرد نسل به نسل منتقل و احیا کرد.
انتظار می‌رود مسوولان میراث فرهنگی و حوزه فرهنگی کشور حمایت‌های بیشتری از صنعتگران حوزه صنایع دستی داشته باشند و اجازه ندهند این میراث ارزشمند به ورطه فراموشی سپرده شود.