به گزارش ایرنا، بیماری ناشی از گزش پشه "لیشمانیا" را "سالک" خوانده اند، زیرا لک آن سالها بر روی پوست انسان باقی می‌ماند و اگر تلاش مسوولانه برای رفع آلودگی‌ها از سطح شهر مشهد نبود، شاید سالها جولان این انگل در سطح شهر پوست بسیاری از مردم را لکه‌دار کرده و داغش را بر روح و جان آنان می‌گذاشت.
به گفته متخصصان، سالک یا لیشمانیوز نوعی بیماری انگلی است که به عنوان بیماری مشترک بین انسان و حیوان، شایع‌ترین نوع بیماری پوستی است که بر اثر گزش جنس ماده نوعی پشه خاکی به انسان منتقل می‌شود و واگیردار است و زخم‌های آن بین ۶ تا ۱۲ ماه دوام می‌آورد که پس از بهبودی جای آن به صورت زخم در ناحیه گَزش باقی می ماند.
پشه خاکی که به صورت جهشی پرواز می کند در تمام طول سال فعال است ولی بیشترین فعالیت آن از اردیبهشت تا شهریورماه هر سال است.
مخزن بیماری در سالک شهری، انسان مبتلا به بیماری و در نوع روستایی آن، جوندگان هستند. این بیماری از طریق نیش پشه خاکی آلوده به انگل هنگام تغذیه و خونخواری به انسان سالم منتقل می‌شود و زخم‌های این بیماری به شکل‌های متفاوت بروز پیدا می کند.
بیماری سالک یکی از بیماری هایی است که تقریبا در تمام استانها و شهرهای ایران دیده شده و به ندرت شهری وجود دارد که بیماری سالک نداشته باشد. سالک در شهر مشهد بومی شده است به طوری که این بیماری همیشه در این کلانشهر، اگر شده به مقدار کم وجود دارد.
ثبت سالانه حدود هزار ابتلا به سالک در خراسان رضوی
رییس گروه مبارزه با بیماری‌های واگیر دانشگاه علوم پزشکی مشهد گفت: سالانه ۱۶ هزار مورد ابتلا به سالک در ایران ثبت می‌شود که حدود هزار مورد آن مربوط به حوزه زیر پوشش این دانشگاه در استان خراسان رضوی است.
دکتر زهرا نهبندانی با تأکید بر اینکه ابتلا به سالک در حوزه زیر پوشش این دانشگاه روند کاهشی داشته است، افزود: بروز این بیماری در سال ۱۳۸۸ رقمی در حدود ۱۰۳ مورد در ۱۰۰ هزار نفر بوده است که در سال ۱۳۹۹ به ۱۷ در ۱۰۰ هزار نفر کاهش یافته است.
وی ادامه داد: سالک دارای ۲ نوع مرطوب (روستایی) و خشک (شهری) است که ۸۰ درصد موارد سالک خراسان رضوی شهری است و بیشتر در شهر مشهد وجود دارد.
وی گفت: در برخی نقاط استان مانند شهرستان سرخس، نوع مرطوب سالک بیشتر است و در برخی نقاط مثل مشهد، نوع خشک آن بیشتر مشاهده می‌شود، البته شهروندان باید توجه کنند که اگر وجود زخمی بیش از ۲ هفته به طول انجامید حتماً به پزشک و یا مراکز بهداشتی و درمانی مراجعه کنند.
پشه خاکی آلوده ماده
استاد انگل شناسی و قارچ شناسی دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد گفت: سالک توسط نیش پشه خاکی آلوده ماده ایجاد می‌شود، این پشه فعالیت خود را از غروب تا طلوع آفتاب آغاز و در طول روز استراحت می‌کند، ارتفاع پرواز این پشه پایین است بیشتر از ۶ متر به اندازه دو طبقه نمی تواند پرواز کند، گاهی شاید توسط آسانسور به طبقات بالایی طبقه دوم منازل مسکونی انتقال یابد.
دکتر عبدالمجید فتی افزود: اندازه این پشه حداقل ۱.۵ و حداکثر سه میلی‌متر است که به راحتی می‌تواند از توری پنجره با سوراخ‌های بزرگ عبور کند، فصل فعالیت این پشه در مشهد نیمه دوم اردیبهشت ماه تا اواخر فصل تابستان است.
وی ادامه داد: بعد از نیش پشه، برای ایجاد زخم دوره کمون (نهفته) وجود دارد، دوران نهفته حداقل ۲ هفته تا ۶ ماه طول می‌کشد تا علائم آن ظاهر شود.
استاد انگل‌شناسی و قارچ‌شناسی دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد اظهار داشت: در سالک انسانی، دوران کمون طولانی بین ۲ هفته تا ۶ ماه و در سالک حیوانی دوران کمون ۲ هفته تا ۲ ماه است.
وی افزود: تجویز درمان بعد از تایید بیماری با نظر پزشک انجام می شود. داروهای تزریقی که در درمان بیماری استفاده می شود "گلوکانتیم" است که بین عوام به اشتباه چنین شایع شده که عوارض دارد. کرایوتراپی (یخ درمانی) که ضایعات را فریز (منجمد) می‌کند، استفاده از داروهای پمادی مانند سینا آمفولیش به صورت موضعی و نیز فتوتراپی از دیگر روش‌های درمانی سالک است.
فعالیت ۱۴ مرکز کرایوتراپی سالک در خراسان رضوی
معاون بهداشت دانشگاه علوم پزشکی مشهد گفت: ۱۴ مرکز درمانی کرایوتراپی سالک در مناطق زیر پوشش این دانشگاه در استان فعالیت دارند.
دکتر سیدجواد حسینی با اشاره به درمان رایگان بیماری سالک در مراکز بهداشتی و درمانی دانشگاه علوم پزشکی مشهد اضافه کرد: درمان دارویی سالک هم اکنون در کلیه مراکز جامع خدمات سلامت استان در قالب تزریق آمپول گلوکانتیم و سایر درمانهای دارویی (داروی میلتوفوسین در موارد مقاومت دارویی) انجام می شود.
وی ادامه داد: در جامعه افرادی هستند که با برخی از بیماری‌های پوستی که علل مختلفی دارند، درگیرند و البته برخی از این بیماری‌ها از اهمیت بالایی برخوردار هستند که حتما باید برای درمان آنها اقدام شود.
دکتر حسینی با تاکید بر اینکه هر ضایعه پوستی که بیشتر از ۱۴ روز طول بکشد، نیاز به بررسی دارد، گفت: افراد می‌توانند در صورت بروز هر ضایعه پوستی مشکوک، با مراجعه به مراکز بهداشتی، با همکاری کارکنان بهداشتی، آن را درمان کنند.
رعایت بهداشت فردی و محیط مهمترین عامل در پیشگیری از سالک
معاون بهداشت دانشگاه علوم پزشکی مشهد گفت: رهاسازی نخاله‌های ساختمانی یکی از موضوعات موثر در افزایش ابتلا به گزش پشه سالک است.
دکتر حسینی افزود: مبارزه با عوامل ایجاد کننده بیماری سالک و بر هم زدن محیط مناسب برای تکثیر و افزایش جمعیت مخازن و ناقلان، بیماریابی سریع و صحیح با پوشش ۱۰۰ درصدی و درمان سریع و صحیح از جمله راهکارهای پیشگیری از ابتلای به این بیماری است.
وی ادامه داد: کنترل جمعیت مخزن و ناقلان، از طریق انجام اقدامات اساسی به منظور بهبود محیط زیست انسان‌ها به ویژه در جوامع روستایی و حاشیه شهرها صورت می‌گیرد که این موضوع در سرلوحه اقدامات گروه مبارزه با بیماری‌های واگیر دانشگاه علوم پزشکی مشهد قرار گرفته است.
این مسوول، رعایت بهداشت فردی و محیطی را مهمترین راه پیشگیری از انتشار این بیماری برشمرد و اظهار داشت: آموزش عمومی جامعه در خصوص راههای کنترل و پیشگیری از سالک، پرهیز از ریختن زباله‌ها و نخاله‌های ساختمانی در اطراف منازل، جمع آوری و دفع بهداشتی زباله، بهسازی محیط و ساماندهی نخاله‌های ساختمانی، استفاده از پشه بند با سوراخ‌های ریز یا استفاده از پشه‌بند آغشته به سم همزمان با غروب آفتاب، از جمله راهکارهای پیشگیری از ابتلا به این بیماری است.
دکتر حسینی اضافه کرد: استفاده از لباس‌های کاملاً پوشیده با آستین‌های بلند و شلوار بلند به خصوص هنگام غروب و در طول شب، استفاده از پمادهای دورکننده حشرات به خصوص در هنگام غروب و در طول شب، نرفتن به مناطق آلوده در هنگام غروب و در طی شب، خودداری از خوابیدن در فضای باز، از دیگر راهکارهای پیشگیری از ابتلا به این بیماری به شمار می‌رود.
وی ادامه داد: خودداری از نگهداری دام‌ها در نزدیکی محل سکونت، جمع‌آوری و دفع فضولات و کودهای حیوانی از محل زندگی انسان و دام، محافظت بدن در برابر نیش پشه خاکی، نصب توری فلزی با منافذ ریز روی درها و پنجره‌های منازل، دوری از محل زندگی پشه خاکی و مناطق آلوده به سالک به‌ویژه هنگام غروب آفتاب، بهسازی محیط، ترمیم شکاف‌ها و درزهای دیوارها در مناطق مسکونی انسان و دام توسط خانواده‌ها و تخریب و تسطیح اماکن مخروبه از دیگر راهکارهای پیشگیری از این بیماری محسوب می‌شود.
اقدامات شهرداری مشهد برای مهار بیماری سالک
معاون خدمات و محیط زیست شهرداری مشهد نیز در خصوص اقدامات این سازمان در مهار بیماری سالک گفت: شهرداری در حال اجرای ۱۲ اقدام بهداشتی و زیست محیطی برای کنترل و مهار بیماری سالک در مناطق ۱۳ گانه این شهر است.
علی نجفی به خبرنگار ایرنا اظهار داشت: جمع آوری خاک و نخاله های رهاشده، پاک‌سازی زمین های خالی، جمع آوری زباله، شست و شوی کانالها و ضد عفونی مخازن زباله از جمله این اقدامات است.
وی اضافه کرد: رهاسازی فاضلاب در معابر شهری توسط شهروندان از عوامل شیوع سالک است و شهرداری در این خصوص ساختمان هایی را که اقدام به رهاسازی فاضلاب می‌کنند، شناسایی و برای برخورد به مرکز بهداشت منطقه معرفی می‌کند.
معاون خدمات و محیط زیست شهرداری مشهد گفت: جمع‌آوری دام و طیور از مناطق حاشیه شهر و جمع‌آوری سگهای ولگرد از دیگر این اقدامات است که سالانه پنج تا ۶ هزار سگ ولگرد از مناطق مختلف مشهد جمع‌آوری می‌شود.
نجفی به نقش مهم آموزش شهروندی در کنترل این بیماری اشاره کرد و گفت: پشه سالک در محیط مرطوب رشد می کند اما تا ارتفاع بیشتر از یک متر نمی‌تواند پرواز کند و شهروندان می‌توانند با رعایت مسایل بهداشتی از جمله نصب توری در پنجره‌ها، نریختن زباله و خاک و نخاله در معابر و پرهیز از رها کردن فاضلاب‌ها به معابر، در پیشگیری از بروز این بیماری موثر باشند.
وی افزود: با توجه به اینکه نشانی مبتلایان به بیماری سالک توسط مرکز بهداشت به شهرداری اعلام می‌شود، شهرداری اقدامات کنترلی و آموزش شهروندی را در آن محدوده‌ها افزایش می‌دهد.