به گزارش ایرنا، آذربایجان شرقی تا ۲ دهه قبل با قله های برف گرفته، رودخانه های خروشان و دشت های سرسبزش شناخته می شد و تبریز به عنوان باغ شهر در قاموس شهرشناسی ایران مطرح بود، اما سال هاست که این تصویر از ذهن ساکنان این دیار و خاطرات میهمانان آن روزهایش رخت بربسته است.
در روزگاری نه چندان دور، آب رودخانه «آجی چای» (تلخه رود) در ضلع غربی تبریز، تابستان ها نیز پرآب و پاتوق جوانان و نوجوانان حاشیه شهر برای تفریح و شنا بود؛ در آن سال ها، آب آورد سالانه این رودخانه دایمی به ۲ میلیارد و ۲۰۰ میلیون مترمکعب می رسید و به تنهایی دریاچه ارومیه را سیراب می کرد؛ اما اکنون «آجی چای»، رودخانه ای فصلی است که تنها به هنگام باران های سیل آسا و ذوب شدن برف ارتفاعات «بزقوش» سراب در بهار برای مدتی کوتاه آبدار می شود.
در روزگاری نه چندان دور، آب رودخانه «آجی چای» (تلخه رود) در ضلع غربی تبریز، تابستان ها نیز پرآب و پاتوق جوانان و نوجوانان حاشیه شهر برای تفریح و شنا بود؛ در آن سال ها، آب آورد سالانه این رودخانه دایمی به ۲ میلیارد و ۲۰۰ میلیون مترمکعب می رسید و به تنهایی دریاچه ارومیه را سیراب می کرد؛ اما اکنون «آجی چای»، رودخانه ای فصلی است که تنها به هنگام باران های سیل آسا و ذوب شدن برف ارتفاعات «بزقوش» سراب در بهار برای مدتی کوتاه آبدار می شود.
تا ۲ دهه قبل موج های خروشان دریاچه ارومیه، این «فیروزه آبی» خطه آذربایجان، مسرت بخش حیات اجتماعات پیرامونی آن به اشکال مختلف بود؛ مردم در روزهای گرم سال برای شنا و لجن درمانی به بنادر «شرفخانه»، «رحمانللو» و .. می رفتند و سوار شدن بر کشتی‌های بارکش کوچک میان دو سوی دریاچه جهت سفر به تبریز یا ارومیه، زیباترین دلخوشی کودکان بود.
اما به ناگه آسمان حسودیش گرفت و از اوایل دهه ۱۳۸۰ همه چیز شروع به تغییر کرد؛ ابتدا کارشناسان از خطر ظهور میهمان ناخوانده و نادیده ای به نام «بلوک های نمکی» در برخی نقاط کم عمق دریاچه ارومیه خبر دادند و از خطر خشکی دریاچه سخن گفتند؛ اما بی‌توجهی به دیدگاه آنان، خشکی بزرگ ترین دریاچه ایران و دومین دریاچه شور جهان را سرعت بخشید و در کمتر از یک دهه، اوایل دهه ۱۳۹۰، زنگ خطر مرگ دریاچه به صدا درآمد.
در فاصله همین بازه زمانی اندک، ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۰شمسی، آب دریاچه ارومیه، رودخانه «آجی چای» و بسیاری از رودخانه ها، برکه ها و تالاب های دیگر، از قبیل تالاب بین المللی «قوری گول» در ۶۰ کیلومتری شرقی تبریز و تالار «قره قشلاق» شهرستان بناب، ته کشید و مصیبت خشکسالی و به تبع آن بی آبی بر سر منطقه کوهستانی آذربایجان آوار شد.
پس از آن بود که هشدار کارشناسان جدی گرفته شد و در شرایطی که در اواخر دهه ۱۳۸۰ برگزاری نمایشگاهی از آثار گرافیکی برای آگاه کردن مردم از تبعات خشک شدن دریاچه ارومیه، مساله ای امنیتی تلقی گشته بود، همه برای نجات دریاچه ارومیه به تکاپو افتادند؛ هر چند تلاش ها برای احیای بزرگ ترین پهنه آبی مام میهن تا حدودی جواب داد، اما کارشناسان همان موقع اعلام کردند که خشکی دریاچه ارومیه، جزیی از کل معضل خشکسالی است.
اما انگار سایه خشکسالی و کم آبی ناشی از آن قصد نداشت همانند دیگر مناطق ایران عزیز، دست از سر آذربایجان شرقی بر دارد؛ تداوم حضور این میهمان ناخوانده باعث شد که یخچال های سهند و سبلان، با قدمت میلیون ها ساله، به کلی آب شوند و تجربه لمس برف در جبهه های شمالی ارتفاعات آذربایجان در فصل تابستان و خوردن «برف کرم زده»، اصطلاحی محلی برای گلوله برفی که از زمستان یک سال تا تابستان سال بعد دوام بیاورد، به خاطره ها بپیوندد.
تداوم خشکسالی و کاهش بارندگی در آذربایجان شرقی، سطح سفره های آب زیرزمینی را به شدت پایین برد؛ در حالی که تا ۲ دهه قبل در دشت مرند با حفر پنج متر چاه، آب فروان می کرد، اکنون در روستاهای بستان آباد برای تامین آب مورد نیاز چاه های ۲۵۰ متری حفر می کنند.
زخم خشکسالی و مصائب ناشی از آن بر پیکر کشاورزی آذربایجان سهمگین تر بود، به گونه ای که تنها دو سال قبل که بارندگی بسیار بهتر از امسال بود، ۵۰ درصد محصولات دیم از بین رفت و باغات و مزارع فراوانی به دلیل بی آبی، خشک و لم یزرع شدند.
داستان پرآبی و سرسبزی دریار آذربایجان و رخت بستن آن به دلیل تداوم خشکسالی و نامهربانی انسان ها با طبیعت، طولانی است؛ غصه اینجاست که نسل حاضر، متولدین ۱۳۸۰ به بعد، حتی تصوری از آن همه زیبایی خدادادی این خطه نیز در ذهن ندارند و صد حیف که انگاره ذهنی آنان از این خطه، در قاموس واژگانی چون «کم آبی»، «طوفن های نمکی»، «کوه های بی برف» و .. قاب گرفته است.
تداوم خشکسالی و کاهش بارندگی در آذربایجان شرقی، سطح سفره های آب زیرزمینی را به شدت پایین برد؛ در حالی که تا ۲ دهه قبل در دشت مرند با حفر پنج متر چاه، آب فروان می کرد، اکنون در روستاهای بستان آباد برای تامین آب مورد نیاز چاه های ۲۵۰ متری حفر می کنند. تداوم خشکسالی و کاهش بارندگی در آذربایجان شرقی، سطح سفره های آب زیرزمینی را به شدت پایین برد؛ در حالی که تا ۲ دهه قبل در دشت مرند با حفر پنج متر چاه، آب فروان می کرد، اکنون در روستاهای بستان آباد برای تامین آب مورد نیاز چاه های ۲۵۰ متری حفر می کنند.
بدیهی است که گذر از این معضل که انصافاً کارهای بسیاری، هر چند ناکافی، نیز برای مدیریت و سازگاری با آن از سوی نهادهای مسوول در این سال ها انجام گرفته است، نیازمند ارتقای آگاهی عمومی از نحوه مصرف درست منابع محدود، مصرف بهینه آب به عنوان «مایع حیات»، هم افزایی سازمان های مسوول برای مدیریت درست و صد البته استفاده از تجربه زیسته ما و دیگران می باشد.
برآیند این شرایط همراه با برداشت های بیش از حد از سفره های آب زیرزمینی، توسعه باغات و سدسازی های گسترده موجب شده که آذربایجان شرقی به ویژه کلان شهر تبریز در سال های گذشته با خطر جدی کم آبی مواجه شود؛ امری که گفته می شود راهکار میان مدت آن تسریع در اجرای طرح انتقال ارس به تبریز و دیگر طرح های مرتبط با آب در سایر شهرستان های استان برای تامین آب شرب و کشاورزی است.
در شرایطی که اجرای طرح های مهم آبی این خطه در سال های اخیر به دلیل آنچه ضیق منابع مالی دولت خوانده می شد، متوقف شده و یا حرکت لاک پشتی داشت، سفر رییس دولت سیزدهم و اعضای کابینه وی به آذربایجان شرقی در قالب سفر بیست و سوم، زمینه ساز رفع این معضل در میان مدت است.
بدیهی است که اعتبارات مصوب سفر هیات دولت به آذربایجان شرقی در بخش آب دارای بازه زمانی مشخصی برای تخصیص، جذب و هزینه کرد بوده و چنانچه سازمان های مسوول با اولویت شرکت های آب منطقه ای و آب و فاضلاب آذربایجان شرقی نسبت به استفاده از این فرصت اقدام نکنند، جبران فرصت از دست رفته ناممکن خواهد بود.
تخصیص پنج هزار میلیارد تومان به بخش آب آذربایجان شرقی در سفر رئیس جمهور
رئیس شورای هماهنگی مدیران وزارت نیرو در آذربایجان شرقی و مدیرعامل آب منطقه ای استان اعلام کرد: در سفر رئیس جمهور به استان در حدود ۶ هزار میلیارد تومان به طرح های آب، برق و فاضلاب استان تخصیص یافت که در نوع خود یک اعتبار استثنایی است.
یوسف غفارزاده در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار کرد: این طرح‌ها شامل آب و کشاورزی، تامین آب کشاورزی، آبرسانی و تامین آب در شهرها و روستاهای استان، تامین آب صنایع، تامین برق روستایی، ترمیم برق شبکه های روستایی و ایجاد پست های برق در آذربایجان شرقی است.
وی افزود: از این میزان اعتبار نزدیک پنج هزار میلیارد تومان به بخش آب و فاضلاب آذربایجان شرقی تخصیص یافت.
غفارزاده همچنین یادآور شد: در سفر رئیس جمهور به آذربایجان شرقی طرح هایی که بالای ۵۰ درصد پیشرفت فیزیکی داشته جزو برنامه و طرح های اولویت دار سفر قرار گرفت و زمان بندی پروژه ها برای اجرا مشخص شد.
وی با اشاره به طرح های اولویت دار مصوب در این سفر گفت: در بخش آب، برای سد خداآفرین، سد قیز قلعه سی، شبکه پایاب سد شهریار و آبگیری آن، سد گرمی چای برای تامین آب میانه، شبکه سد پیغام چای جهت تامین آب کلیبر، آبرسانی به مرند و جلفا، موضوع شبکه سهند و سد ایدوغموش میانه مصوبه داشتیم.
وی با بیان اینکه طرح انتقال آب ارس به تبریز طرح ویژه و بسیار مهمی می باشدو با تامین آب شرب و آب صنایع برای ۲۵ سال آینده به عنوان ابرپروژه به حساب می آید، گفت: در این سفر برای اجرای آن دستور تسریع صادر شد تا انشاءالله در زمان بندی مربوطه به نتیجه برسد.
وی افزود: اعتبارات این طرح از محل اعتبارات فاینانس است که اقدامات آن در حال انجام است البته از بابت تامین اراضی و مسیرگشایی اعتبار لازم است که در این خصوص مصوبه در این سفر وجود داشت.
تصویب ۶ پروژه آب و فاضلاب برای گذر از پیک مصرف آب تبریز در تابستان امسال
رییس شورای هماهنگی مدیران وزارت نیرو در آذربایجان شرقی گفت: ۶ پروژه مهم در مورد آب و فاضلاب استان در سفر رئیس جمهور تصویب شد تا مشکلات موجود در زمان اوج مصرف آب تبریز در تابستان رفع شود.
غفارزاده اظهار کرد: تکمیل طرح آبرسانی مدول دوم تصفیه خانه تبریز، آبرسانی اضطراری به کلانشهر تبریز برای گذر از پیک امسال در قالب حفر چاه جدید، انتقال آب نهند و جداسازی آب شرب و صنعت در این سفر مصوب و اعتبار آن تخصیص یافت.
وی ادامه داد: افزایش مخازن آب شرب تبریز و سایر نقاط استان، آبرسانی به روستاها شامل آبرسانی به ۶۴ روستای شهرستان ورزقان، ۷۲ روستای شهرستان کلیبر و خداآفرین در قالب طرح آزادگان۲ انجام می شود.
غفارزاده با اشاره به اینکه طرح آبرسانی به ۱۰ هزار روستا در قالب محرومیت زدایی روستاها برنامه ریزی شده است، گفت: سهم آذربایجان شرقی از این تعداد از ۱۲۱ روستا به ۵۰۰ روستا افزایش یافت که تحت عنوان قرارگاه امام حسن(ع) اجرایی می شود.
وی افزود: البته برخی از این طرح ها آغاز شده و تا ۲۵ درصد پیشرفت فیزیکی نیز دارند.
وی یادآور شد: اجرای برخی از پروژه‌های مصوب یک ساله بوده و باید امسال به پایان برسند و برخی دیگر ۲ ساله هستند و اعتبارات هم بر همین اساس مشخص شده است.
وی اضافه کرد: یکهزار هکتار از شبکه سهند باید امسال به پایان برسد و ۱۲۰۰ هکتار از شبکه آی دوغموش نیز از برنامه‌های امسال به حساب می آید.
رئیس شورای هماهنگی مدیران وزارت نیرو در آذربایجان شرقی ادامه داد: آبرسانی به میانه و سد گرمی چای باید امسال به پایان برسد.
غفارزاده خاطرنشان کرد: برخی طرح‌ها مقطعی پیشرفت خواهند داشت مثل شبکه سهند، قلعه چای و سد آیدوغموش که در ۲ سال آینده به پایان می رسند.
تداوم خشکسالی در آذربایجان شرقی
مدیرعامل آب و فاضلاب آذربایجان شرقی با تاکید بر اینکه خشکسالی در استان همچنان ادامه دارد، گفت: امسال بیست و پنجمین سالی است که با خشکسالی روبه رو هستیم و باید مردم همچنان در رعایت مصرف آب و صرفه جویی آن اهتمام ویژه ای داشته باشند.
محمد خانی با اشاره به اینکه در سال آبی ۱۴۰۰-۱۴۰۱ نسبت به دراز مدت کاهش ۱۸.۵ تا ۲۰ درصدی بارش‌ها را داریم، گفت: این میزان نسبت به مدت مشابه سال گذشته کاهش نداشته است.
وی در خصوص ذخیره سدهای استان نیز گفت: ذخیره سدهای استان به دنبال کاهش بارش‌ها به میزان ۲۰ تا ۳۰ درصد کاهش یافته است.
خانی سپس گفت: ۶۵ درصد آب شرب مراکز شهری و روستایی استان از طریق آب‌های سطحی و ۳۵ درصد از طریق منابع زیرزمینی تأمین می‌شود.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب آذربایجان‌شرقی با بیان اینکه ۶۹ مرکز شهر از ما خدمات می‌گیرند، افزود: همچنین این شرکت به ۲۷۳۴ روستا نیز خدمات ارائه می‌دهد.
وی با اشاره به اینکه تولید و مصرف آب در ۱۵ شهر استان برابر است، ادامه داد: این به معنی پرخطر بودن وضعیت است که باعث آسیب پذیر شدن آبرسانی می‌شود؛ یعنی با کوچک‌ترین اتفاق در تولید شاهد قطع آب در برخی از شهرهای استان خواهیم بود.
خانی در خصوص وضعیت تامین آب در روستاهای استان نیز گفت: ۲۰۰۰ روستای استان آب کافی دارند ولی در ۷۳۴ روستا مشکل آب وجود دارد.
وی گفت: مشکل آب ۱۲۱ روستا در استان توسط قرارگاه سازندگی درحال کار و رفع شدن است. با پیگیری استاندار آذربایجان شرقی قرار است در ۳۸۰ روستای دیگر استان نیز از شهریور ماه به همت قرارگاه سازندگی عملیات عمرانی آبرسانی انجام شود.